To 1917 o 34χρονος τότε ζωγράφος Νικόλαος Λύτρας, γιος του Νικηφόρου Λύτρα, προχωράει σε μια κίνηση «ρήξης» με την παλιά γενιά καλλιτεχνών: καταστρέφει τον πίνακα που επρόκειτο να παρουσιάσει στην επικείμενη πανελλήνια έκθεση και αποχωρεί από τον Σύνδεσμο Ελλήνων Καλλιτεχνών, προσκαλώντας ακόμη 11 καλλιτέχνες, ανάμεσα στους οποίους οι Παρθένης, Μαλέας, Κογεβίνας και ο γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος, να τον ακολουθήσουν. Είχε μόλις γεννηθεί η θρυλική «Ομάδα “Τέχνη”».
Εναν αιώνα μετά την ίδρυσή της, η Εθνική Πινακοθήκη παρουσιάζει στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, από τις 7/6, περίπου 150 έργα της ομάδας, η οποία συνδέθηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και αποτέλεσε ίσως τις πρώτες απόπειρες της ελληνικής πολιτιστικής διπλωματίας με την έκθεσή της στην γκαλερί La Boetie κατά τη Σύνοδο της Ειρήνης του Παρισιού το 1919. Στο αφιέρωμα περιλαμβάνονται έργα από τις μόλις τρεις εκθέσεις της ομάδας (1917, 1919), όπου διακρίνεται η δυναμική του Λύτρα, αλλά κυρίως του Παρθένη, στον οποίο αφιερώνεται τμήμα της έκθεσης. «Δεν είχαμε ξανά την ευκαιρία να δούμε τα έργα της Ομάδας “Τέχνη” συγκεντρωμένα και να διακρίνουμε τις καινοτομίες των καλλιτεχνών και τα σημάδια της μελλοντικής τους εξέλιξης», τόνισε η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου, υπογραμμίζοντας πως το μήνυμα της στήριξης του πολιτισμού σε καιρούς αβεβαιότητας που έστειλε τότε ο Βενιζέλος παραμένει επίκαιρο.
Για να καταδείξει η «Ομάδα “Τέχνη”» τη διαφοροποίησή της, διοργάνωσε την πρώτη της έκθεση (1917) στα γραφεία της εφημερίδας «Ελεύθερος Τύπος», στα πρότυπα των σαλονιών του 19ου αιώνα, με τα έργα να καλύπτουν ολόκληρους τοίχους και καρέκλες και ανατολίτικα χαλιά να διακοσμούν τον χώρο. Ο Βενιζέλος επισκέφθηκε την έκθεση μαζί με τον βασιλιά Αλέξανδρο σε μια κίνηση υψηλού συμβολισμού, ενώ ο Ελληνας πρωθυπουργός αγόρασε μια σειρά από πίνακες που κατέληξαν στη σημερινή Λέσχη Φιλελευθέρων, απ’ όπου και δανείστηκαν για την έκθεση. «Η επέτειος από τη δημιουργία και την πρώτη έκθεση της Ομάδας προσφέρει την ευκαιρία για μια καινούργια θεώρηση που ξεκινάει από τα ίδια τα έργα», σημείωσε η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, η οποία, όπως όλα δείχνουν, θα παραμείνει στο τιμόνι του φορέα όπου βρίσκεται από το 1992.
Η «Ομάδα “Τέχνη”» «ανέβηκε» στο άρμα του εκσυγχρονιστικού προγράμματος των Φιλελευθέρων, αλλά με κάποιον τρόπο ακολούθησε και την πτώση τους μετά το 1920 και διαλύθηκε οριστικά μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Στη διάλυσή της συνέβαλε επίσης η απουσία θεωρητικού πλαισίου, οι χαλαροί δεσμοί και η πίστη στην ατομικότητα, όπως σημειώνει η Ολγα Μεντζαφού-Πολύζου, που έχει την επιμέλεια της έκθεσης και ανέλαβε το δύσκολο έργο της αναζήτησης των διάσπαρτων έργων.
Εως τον Ιούνιο, η μελέτη
Η έκθεση πραγματοποιείται με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, το οποίο η κ. Πλάκα χαρακτήρισε «ευεργέτη» της Πινακοθήκης. Οπως επισημαίνουν στελέχη του Ιδρύματος στην «Κ», η συζήτηση για την παροχή των απαραίτητων εγγυήσεων για να προχωρήσει η δωρεά των 13 εκατ. ευρώ σχετικά με το έργο επέκτασης της Πινακοθήκης ακόμη συνεχίζεται, ενώ το έργο είχε καταγράψει νέες καθυστερήσεις («Κ», 23/2/2017). Ερωτηθείσα σχετικά, η κ. Κονιόρδου σημείωσε ότι η οριστική μουσειογραφική μελέτη θα εγκριθεί και θα παραδοθεί μέχρι τέλος Ιουνίου και στη συνέχεια θα γίνει ο διαγωνισμός για την επιλογή αναδόχου, ώστε να προχωρήσουν οι εργασίες.