«Συνήθως στις εκθέσεις που γίνονται σε μουσεία ή σε κάποιους εκθεσιακούς χώρους παρουσιάζονται σπάνια έργα, αντικείμενα με μεγάλη καλλιτεχνική αξία. Εμείς θέλουμε να θυμίσουμε τα 75 χρόνια του Θεάτρου Τέχνης» μας είχε πει ο Κωστής Καπελώνης πριν ακόμη τα κοστούμια, τα ξύλινα σκηνικά, τα προγράμματα, οι μάσκες και οι αφίσες βγουν από τα κιβώτια του Θεάτρου Τέχνης και αρχίσουν να στήνονται στη «ΣΤΟart Κοραή», τον χώρο τέχνης της Εθνικής Ασφαλιστικής. Ηθελε να μας προετοιμάσει: ότι αυτή η έκθεση έχει περισσότερο συναισθηματική αξία για τους ανθρώπους του θεάτρου αλλά κι όλους μας, με αντικείμενα ευτελή για κάποια βλέμματα αλλά ιστορικά, με ανεκτίμητη καλλιτεχνική αξία. Κάποια φτιαγμένα από φτηνά υφάσματα, άλλα από κόντρα πλακέ και χαρτί. Εβδομήντα πέντε όλα κι όλα κομμάτια, τεκμήρια μιας άλλης εποχής, μας θυμίζουν ότι η ιστορία του Θεάτρου Τέχνης είναι η τέχνη του θεάτρου.
Στη Στοά Κοραή κάντε μια στάση αν σας φέρει ο δρόμος. Θα δείτε κοστούμια από το βεστιάριο του θεάτρου, τμήματα σκηνικών, έργα των: Γιάννη Τσαρούχη, Γιάννη Μόραλη, Δημήτρη Μυταρά, Διονύση Φωτόπουλου κ.ά. Την κούκλα από τους «Αχαρνής» που ανέβασε το Θ.Τ. το 1976 σε σκηνοθεσία του Κουν, έργο του Φωτόπουλου, όπως και το ομοίωμα του Χριστού που έφτιαξε για την παράσταση «Αγρότες πεθαίνουν» του Κράις Φραντς Ξάβερ το 1986. Δική του είναι και η Ειρήνη από το ομώνυμο έργο του Αριστοφάνη, με το στεφάνι στα αχυρένια της μαλλιά. Ανάμεσα στα εκθέματα ξεχωρίζουν τα περιστέρια που σχεδίασε το 1969 για τη «Λυσιστράτη» ο Φαίδων Πατρικαλάκης, οι μάσκες της Χλόη Γεωργάκη -Ομπολένσκι από τους «Βατράχους» (1966), τα κιβώτια μεταφοράς που χρησιμοποιούσαν στις περιοδείες του εξωτερικού. Τα πολύτιμα φτερά ζωγραφισμένα από τον Τσαρούχη που φορούσαν οι ηθοποιοί σαν χοροπηδούσαν στον χορό των «Ορνίθων», συγκινούν. Οπως ένα από τα κοστούμια των «Περσών» (1965) που επίσης εντυπωσίασαν το κοινό του εξωτερικού.
«Η ερμηνεία των “Περσών” από το ελληνικό “Θέατρο Τέχνης” είναι μεγαλειώδης. Ο ίδιος ο ήχος της οδύνης…» έγραψε στις 21/4/1965 ο Guardian.
Είναι ένα μικρό μέρος απ’ ό,τι φιλοξενούν οι αποθήκες του Θεάτρου, λέει στην «Κ» ο Κωστής Καπελώνης που επιμελήθηκε την έκθεση την οποία διοργανώνει το Θέατρο Τέχνης σε συνεργασία με την Εθνική Ασφαλιστική. Δεν κρύβει τα λόγια του. Θέλουν να ευαισθητοποιήσουν κοινό και φορείς. Το αρχείο του Θεάτρου πρέπει να ψηφιοποιηθεί πριν το “τραυματίσει” ο χρόνος. Εκατοντάδες κοστούμια, σκηνικά αντικείμενα και αρκετές χιλιάδες υλικού τεκμηρίωσης, φωτογραφίες, μακέτες, προγράμματα παραστάσεων, κριτικές και αποκόμματα εφημερίδων που διασώζουν μια ιστορία από τα χρόνια της ίδρυσής του Θεάτρου, το 1942 έως σήμερα.
Η έκθεση προβάλλει έργα εξαιρετικών σκηνογράφων αλλά και τη δουλειά του Γιάννη Στεφάνου, συνεργάτη του Κουν από τη Λαϊκή Σκηνή ακόμη. Ο κατασκευαστής σκηνικών του Θεάτρου για 60 χρόνια. Η μαγνητοταινία από την παράσταση του 1962 των «Ορνίθων» στο Παρίσι θυμίζει τα χρόνια της περιοδείας στο εξωτερικό. Οπως τότε που ο Καρλ Ορφ –από τους σημαντικότερους Γερμανούς συνθέτες και μουσικοπαιδαγωγός του 20ού αι.– έγραψε στον Κουν για τις «μεγαλειώδεις» όπως χαρακτήρισε παραστάσεις των «Ορνίθων» και των «Περσών»: «Θα ήμουν ευτυχής να ξαναζούσα κάποτε μια τέτοια θεατρική εμπειρία». «Χρόνια προσπαθούμε να ψηφιοποιήσουμε το αρχείο όχι μόνο για την προστασία του αλλά και την καλύτερη πρόσβαση των ερευνητών». Από το 2000 χόρτασαν υπουργικές υποσχέσεις. Ο Γιώργος Λαζάνης μετά τον θάνατο του Κουν προσπάθησε να δημιουργήσει ένα μουσείο. Συζητήσεις έγιναν τότε και με τον Δήμο Αθηναίων. Πάντα η υπόθεση κολλούσε στο οικονομικό μέρος. Επειτα προσπάθησε να το φτιάξει στο ημιυπόγειο της σχολής, όμως ο χώρος ήταν ακατάλληλος. «Εκτοτε, σε κάθε υπουργό Πολιτισμού επαναλαμβάνουμε τα ίδια, αλλά τίποτα δεν προχωράει».
Ο πτυχιούχος μαθηματικός που άφησε τον κόσμο των αριθμών για τον κόσμο του θεάτρου και εργάστηκε ως ηθοποιός, σκηνοθέτης και σχεδιαστής φωτισμών στο Τέχνης από το 1981 μέχρι το 1998 και επανήλθε από το 2003 για να αναλάβει εδώ και δύο χρόνια και τη δραματική σχολή, σε ένα σημείωμα του για την έκθεση γράφει: «Σε μια αναζήτηση στη μηχανή της Google εμφανίζονται στη λέξη “Κουν” 325.000 λήμματα, (για “Σεφέρης” 436.000 και για “Ελύτης” 184.000), ενώ για “Θέατρο Τέχνης” 216.000 λήμματα (για “Πανεπιστήμιο Αθηνών” 516.000 και “Εθνική Βιβλιοθήκη” 209.000). Οι αριθμοί δεν λένε πάντα την αλήθεια, αλλά δείχνουν τάσεις και στάσεις… Στο μοναδικό σωζόμενο “τετράδιον βεστιαρίου” 140 σελίδων, όπου καταγράφονται σκηνικά, έπιπλα, αντικείμενα φροντιστηρίου και ενδύματα έντεκα παραστάσεων του Θεάτρου Τέχνης, της περιόδου 1969-1972, μετρήσαμε ένα σύνολο 3.270 αντικειμένων. Αν επιχειρήσουμε μια στατιστική αναγωγή στα 75 χρόνια και στις 400 περίπου παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης, το σύνολο των σκηνικών αντικειμένων που χρησιμοποιήθηκαν είναι της τάξεως των 120-150.000». Ενα μέρος αυτών δεν διασώθηκε, υπάρχει όμως ακόμη ένα μεγάλο μέρος.
Οι δύο αποθήκες στην πλατεία Αττικής και στην οδό Καλλιδρομίου είναι γεμάτες. Στην παλιότερη συγκεντρώνονται τα ιστορικά αντικείμενα. Μόνο τα σκηνικά από τους «Αχαρνής» καταλαμβάνουν 17 κιβώτια, ενός τετραγωνικού το καθένα, που η μεταφορά τους απαιτούσε όπως λέει η Κ. Καπελώνης, μια νταλίκα. «Τα αντικείμενα του αρχαίου δράματος είναι προστατευμένα σε ξύλινα κιβώτια, όμως η αποθήκη είναι παλιά, χωρίς κατάλληλο εξαερισμό και στις έντονες κακοκαιρίες το νερό τρυπώνει από τα παράθυρα. Σε αυτή είχε το εργαστήριό του ο μπάρμπα Γιάννης (Στεφάνου) ο οποίος επισκεύαζε ό,τι χρειαζόταν. Ηταν το άγρυπνο μάτι. Τώρα δεν έχουμε τη δυνατότητα να απασχολούμε μόνιμο προσωπικό. Εκκρεμεί μια συνάντηση με την υπουργό Πολιτισμού. Η Λυδία Κονιόρδου έχει ζήσει το πρόβλημα των αποθηκών, γνωρίζει την αγωνία μας. Περιμένουμε…».
Στην έκθεση «75 χρόνια Θέατρο Τέχνης Κάρολου Κουν – 75 αντικείμενα» τα σπουδαιότερα αντικείμενα προέρχονται από τις παραστάσεις των «Περσών» και των «Ορνίθων». «Σε κάθε αναβίωση συντηρούσαμε το υλικό κι αντικαθιστούσαμε ό,τι είχε καταστραφεί. Το 2004 στην παράσταση “Μισός αιώνας Αριστοφάνης”, ο Διονύσης Φωτόπουλος που την επιμελήθηκε έφτιαξε αντίγραφα από τη δουλειά του Γ. Μόραλη στον “Πλούτο” του 1957. Διασώζονταν μόνο ένα-δύο κοστούμια». Ανάμεσα στα εκθέματα, το πρόγραμμα της παράστασης (1954) «Με τα δόντια» του Θόρντον Γουάιλντερ καθρεφτίζει την αισθητική της εποχής. «Από την εποχή που το Θέατρο ήταν φιλοξενούμενο διασώζονται ελάχιστα αντικείμενα. Δύο εκδόσεις του 1943 -44 , το “Εξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα” με τη σφραγίδα της γερμανικής λογοκρισίας, καθώς κι ένα δακτυλόγραφο της εποχής». Πόσα χρήματα απαιτούνται για την ψηφιοποίηση, ρωτάω. «Περίπου 200.000 με 300.000 ευρώ», απαντά ο Κ. Καπελώνης. Ευτυχώς ψηφιοποίησε για το δικό του αρχείο υλικό και μετέγραψε ταινίες με παραστάσεις αρχαίου δράματος από το 1960 και μετά.
Οι απόφοιτοι της σχολής του Θεάτρου Τέχνης έχουν πρόσβαση σε κάποια αντικείμενα όταν ζητούν βοήθεια για το δικό τους «πέταγμα» στον χώρο. «Οσο πιο πολύ θέατρο υπάρχει γύρω μας τόσο το καλύτερο. Ομως, από την άλλη, το κοινό δεν αυξάνεται αναλόγως. Στους μαθητές μας λέω συχνά να μην τρέχουν όλοι στον Κεραμεικό και στο Γκάζι. “Πηγαίνετε να κάνετε θέατρο στο Περιστέρι”. Τους αναφέρω το παράδειγμα του Γιώργου Μιχαηλίδη στη Νέα Ιωνία και του Θανάση Παπαγεωργίου στου Ζωγράφου». Παραδέχεται πως «σήμερα διαλύονται ευκολότερα οι ομάδες γιατί δεν έχουν υπομονή». «Πρέπει να πιστεύουμε σε θαύματα για να γίνουν θαύματα». Ο Κουν έμαθε στους ηθοποιούς του το απόλυτο δόσιμο. Ομως, για το 75χρονο Θέατρο Τέχνης μην ανησυχείτε: «Εχει μεγάλο όνομα, αξία και μια δυναμική που δεν μπορεί να ανακοπεί».
«75 χρόνια Θέατρο Τέχνης Κάρολου Κουν – 75 αντικείμενα», Στοά Κοραή. Δευτέρα – Παρασκευή 10.00-20.00, έως τις 27/7.