Η είδηση παρουσιάζεται στο Διαδίκτυο ως πραγματική. «Αποκάλυψη: Οχλος 1.000 ανδρών επιτίθεται κατά αστυνομικών και πυρπολεί την παλιότερη εκκλησία στη Γερμανία, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς», διαβάζουμε στον τίτλο. Χρειάζονται μόλις λίγα δευτερόλεπτα για να διαπιστώσουμε τον βαθμό εγκυρότητάς της με τη βοήθεια της πλατφόρμας Fighthoax.com.
Ειδικός αλγόριθμος, τον οποίο ανέπτυξε Ελληνας φοιτητής, αναλύει το κείμενο και βγάζει την ετυμηγορία: «Το άρθρο που μόλις διαβάσατε μπορεί να μην είναι έμπιστο και να περιέχει ψευδείς ισχυρισμούς, σας παρακαλούμε να αντιμετωπίζετε με προσοχή τις φήμες».
Η πλατφόρμα FightHoax που δημιουργήθηκε από τον 20χρονο Βαλεντίνο Τζέκα για την καταπολέμηση των ψευδών ειδήσεων, δεν έπεσε έξω στο τεστ που έκανε η «Κ». Το δημοσίευμα που εξετάσαμε, όντως αποδείχθηκε ότι ήταν παραπλανητικό. Αναρτήθηκε στην αμερικανική ακροδεξιά ιστοσελίδα breitbart.com, η οποία έχει κατηγορηθεί πολλάκις για παραγωγή ψευδούς περιεχομένου. Σύμφωνα με τη συντάκτρια, 1.000 Σύροι στο Ντόρτμουντ της Γερμανίας έβαλαν φωτιά σε έναν ιστορικό ναό της πόλης την παραμονή της Πρωτοχρονιάς φωνάζοντας «ο Θεός είναι μεγάλος». Λίγες ημέρες αργότερα, όμως, γερμανικά ΜΜΕ αλλά και οι αστυνομικές αρχές της χώρας διέψευσαν το θέμα, κατηγορώντας το δίκτυο Breitbart για παραγωγή ψευδών ειδήσεων, μίσους και προπαγάνδας. Η γερμανική εφημερίδα FAZ υποστήριξε ότι η αμερικανική ιστοσελίδα με υπερβολές και λάθη συνέθεσε «μια εικόνα εμφυλιοπολεμικών, χαοτικών συνθηκών στη Γερμανία» που απείχε από την πραγματικότητα. Οπως αποδείχθηκε, μια μικρή εστία φωτιάς που τελικά προκλήθηκε από πυροτεχνήματα έσβησε μέσα σε 12 λεπτά, ενώ η εκκλησία δεν ήταν η παλιότερη στη χώρα.
Η μάχη
Η αλήθεια –τουλάχιστον για το συγκεκριμένο συμβάν– έχει πλέον αποκατασταθεί. Ωστόσο, η διασπορά ψευδών ειδήσεων αναδεικνύεται τους τελευταίους μήνες ως ένα από τα πιο καίρια ζητήματα της εποχής μας. Αναλυτές, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δημοσιογραφικοί οργανισμοί, ακόμα και επιστήμονες από τον χώρο της πληροφορικής και της τεχνητής νοημοσύνης αναζητούν τρόπους για να ανακόψουν τη ροή της παραπληροφόρησης. Πρόσφατα η «Κ» είχε παρουσιάσει την εμπλοκή τριών Ελλήνων σε αντίστοιχα εγχειρήματα στη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η προσπάθεια του Βαλεντίνου Τζέκα, δευτεροετή φοιτητή στο τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
Οπως λέει στην «Κ», η ιδέα για τη δημιουργία ενός αλγορίθμου που θα μπορεί να διακρίνει πόσο έμπιστο ή μη είναι ένα δημοσίευμα προέκυψε όταν διάβασε για τη δράση συνομηλίκων του στο Βέλες της ΠΓΔΜ. Φοιτητές και εκείνοι, διένειμαν από ιστοσελίδες που είχαν σχεδιάσει ψευδή ρεπορτάζ για τις αμερικανικές εκλογές, παραπλανώντας χιλιάδες αναγνώστες στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Ο δημιουργός της πλατφόρμας, Βαλεντίνος Τζέκας.
«Είδα ότι το πρόβλημα πλέον λάμβανε μεγάλες διαστάσεις. Σκέφτηκα ότι πρέπει να βρεθούν τρόποι να βοηθήσουμε τους δημοσιογράφους που παράγουν πρωτογενές και ποιοτικό υλικό. Πρέπει να γίνει πιο εύκολη η δουλειά τους και να καταπολεμήσουμε παράλληλα την παραπληροφόρηση», λέει.
Σε μια περίοδο περίπου εννέα μηνών –για ένα διάστημα εργαζόμενος επί 13 συνεχόμενες ημέρες σε αυτό το εγχείρημα– ανέπτυξε το FightHoax. Οπως εξηγεί, η πλατφόρμα συγκρίνει το δημοσίευμα που είναι υπό έλεγχο με άλλα κείμενα παρόμοιας θεματολογίας (χρησιμοποιεί ως άτυπη βάση δεδομένων το Google) και μεταξύ άλλων διακρίνει πότε μια πηγή είναι γνωστή και έμπιστη και εάν έχει ιστορικό παραγωγής ψευδούς περιεχομένου. «Βασίζεται στα ίδια λογικά βήματα που κάνουν πραγματικοί fact checkers ή δημοσιογράφοι για να διασταυρώσουν μια είδηση», λέει.
Συγκεκριμένα, το FightHoax έχει τη δυνατότητα να τσεκάρει εάν μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί ή οργανώσεις που ασχολούνται με το θέμα των fake news έχουν γράψει στο παρελθόν κάτι σχετικό με το συγκεκριμένο δημοσίευμα που ερευνάται. Εξετάζει κατά πόσον ο τίτλος είναι γραμμένος μόνο προς εντυπωσιασμό και για να προσελκύσει αναγνώστες (cklickbait) ή έχει συνάφεια με το περιεχόμενο. Μελετά την ποιότητα του κειμένου (συντακτικά και γραμματικά) και εάν χρησιμοποιεί πειστική γλώσσα. Μπορεί ακόμη να δει εάν ο συγκεκριμένος συντάκτης έχει γράψει στο παρελθόν για την ίδια ιστοσελίδα. Ωστόσο, δεν έχει εφαρμογή σε κείμενα γνώμης ή σε σατιρικές αναρτήσεις.
Στα Αγγλικά
Για την ώρα, η πλατφόρμα του 20χρονου φοιτητή μπορεί να επεξεργάζεται κείμενα μόνο στα αγγλικά και λειτουργεί σε πιλοτική βάση. Οπως αναφέρεται στην αρχική της σελίδα, η ακρίβειά της αγγίζει το 89%, ποσοστό που προέκυψε από τον δειγματοληπτικό έλεγχο 172 κειμένων.
Μέχρι σήμερα έχει δοθεί πρόσβαση σε έναν περιορισμένο αριθμό ατόμων, μεταξύ των οποίων και κάποιοι δημοσιογράφοι στην Ελλάδα, για να τη χρησιμοποιήσουν επικουρικά στη δουλειά και στις έρευνές τους. «Θα ήθελα πολύ να το δω κάποια στιγμή να χρησιμοποιείται σε συνεργασία με το Facebook ή τη Google», λέει ο δημιουργός της.