NICHOLAS REYNOLDS
Writer, Sailor, Soldier, Spy
εκδ. William Morrow, 2017, σελ. 357
Η πολυτάραχη ζωή του Ερνεστ Χέμινγουεϊ (1899-1961) συνεχίζει να κεντρίζει την περιέργεια 56 χρόνια μετά τον θάνατο του θρυλικού «Πάπα». Εντονα πολιτικοποιημένος, ο Χέμινγουεϊ δεν μπορούσε να σιωπήσει σε όσα δραματικά συνέβαιναν γύρω του και δεν δίσταζε να πάρει θέση με την πένα του και αν χρειαζόταν με τα όπλα, αφού σύμφωνα με τον δικό του ορισμό αληθινός πατριώτης ήταν αυτός που αγωνιζόταν για τις αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Θιασώτης της περιπέτειας, λάτρευε τις γυναίκες, το ποτό, τις ταυρομαχίες, το κυνήγι, το ψάρεμα και τους επαναστάτες, ζούσε στην κόψη του ξυραφιού και φλέρταρε αρκετές φορές με τον θάνατο στο πεδίο της μάχης, σε αυτοκινητικά και αεροπορικά δυστυχήματα, από την ηλικία των 19 ετών, όταν υπηρέτησε ως εθελοντής οδηγός ασθενοφόρου στην Ιταλία στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οταν χτύπησε η καμπάνα του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, εγκατέλειψε το 1937 τον «παράδεισο» του Κι Ουέστ στη Φλώριδα για να σταθεί ως πολεμικός ανταποκριτής αλλά και ως πολεμιστής στο πλευρό των Δημοκρατικών, που μάχονταν με τη βοήθεια της Μόσχας κατά των υποστηριζόμενων από τη ναζιστική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία Εθνικιστών του Φράνκο. Οι εμπειρίες του από τον ισπανικό εμφύλιο έμελλε να επηρεάσουν το λογοτεχνικό του έργο και να σημαδέψουν το υπόλοιπο της ζωής του, ενστερνιζόμενος, όπως ο ήρωας στο βραβευμένο μυθιστόρημά του «Ο γέρος και η θάλασσα», ότι «κάποιος μπορεί να καταστραφεί, αλλά ποτέ να μην ηττηθεί».
Στους ερευνητές του «πολιτικού» Χέμινγουεϊ προστέθηκε τελευταία και ο Νίκολας Ρέινολντς, ειδικός σε θέματα στρατιωτικής ιστορίας και πρώην ιστορικός στο μουσείο της CIA, που ανέλαβε να διερευνήσει μία κρυφή πλευρά της ζωής του νομπελίστα συγγραφέα, τις σχέσεις του με τις μυστικές υπηρεσίες της Σοβιετικής Ενωσης και των ΗΠΑ. Ανατρέχοντας σε αποσπασματικά στοιχεία από σοβιετικά αρχεία και σε αμερικανικές πηγές, ο Ρέινολντς εστιάζει στη μαρτυρία ενός Ρώσου ερευνητή, του Αλεξάντερ Βασίλιεφ, που μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης απέκτησε πρόσβαση στα αρχεία της μυστικής υπηρεσίας ΝΚVD, προκατόχου της KGB. Σύμφωνα με τον Βασίλιεφ, τον Δεκέμβριο του 1940 ο Χέμινγουεϊ στρατολογήθηκε για ιδεολογικούς λόγους με το κωδικό όνομα «Αργώ» από τον σταθμάρχη της NKVD στη Νέα Υόρκη, Τζέικομπ Γκόλος, πολιτογραφημένο Aμερικανό κομμουνιστή ουκρανικής καταγωγής. Τα φιλοσοβιετικά αισθήματά του, η επιρροή του ως φημισμένου συγγραφέα, που μόλις είχε εκδώσει το εμβληματικό μυθιστόρημα «Για ποιον χτυπά η καμπάνα» και η έφεσή του στην ίντριγκα καθιστούσαν τον Χέμινγουεϊ ιδανικό στόχο της σοβιετικής προπαγάνδας την εποχή της Μεγάλης Υφεσης και του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, όταν η Μόσχα διέθετε πολλές συμπάθειες μεταξύ προοδευτικών Αμερικανών, που, όπως ο Χέμινγουεϊ, δεν ήταν κομμουνιστές. Από την έρευνα του συγγραφέα πάντως δεν προκύπτει ότι ο Χέμινγουεϊ επεδόθη σε κατασκοπεία υπέρ της Μόσχας, δεν χρηματίσθηκε, απέφευγε τις επαφές με Σοβιετικούς πράκτορες, δεν διοχέτευε ευαίσθητες πληροφορίες, δεν ανέλαβε συγκεκριμένες αποστολές και δεν μίλησε ποτέ σε κανένα για αυτή την αμφιλεγόμενη σχέση.
Η συνεργασία του με τις αμερικανικές υπηρεσίες ήταν λιγότερο αθέατη. Στην Κούβα, τον άλλο αγαπημένο του τόπο, όπου έζησε στο ησυχαστήριο της βίλας «Φίνκα Βίγια» από το 1940 έως το 1960, σε συνεννόηση με την αμερικανική πρεσβεία στην Αβάνα οργάνωσε ένα δίκτυο πληροφοριοδοτών, που παρακολουθούσαν τις κινήσεις φασιστών και φιλοναζί στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ με το κατάλληλα εξοπλισμένο αλιευτικό του σκάφος «Πίλαρ» πραγματοποιούσε ριψοκίνδυνες περιπολίες για τον εντοπισμό γερμανικών υποβρυχίων. Οταν ο πόλεμος κατά των δυνάμεων του Αξονα μεταφέρθηκε στην Ευρώπη, δεν θα μπορούσε βέβαια να λείψει ως πολεμικός ανταποκριτής από τη συμμαχική απόβαση στη Νορμανδία τον Ιούνιο του 1944, ούτε από την είσοδο του αμερικανικού στρατού στο ελεύθερο Παρίσι δύο μήνες αργότερα, προσφέροντας πολύτιμη βοήθεια, που υπερέβαινε την απελευθέρωση του μπαρ στο ξενοδοχείο Ριτζ, όπως καυχιόταν.
Σε αναγνώριση αυτών των υπηρεσιών του παρασημοφορήθηκε το 1947 με το Χάλκινο Αστέρι του Αμερικανικού Στρατού, μια διάκριση που εκτιμούσε όσο και τα βραβεία Πούλιτζερ Μυθιστορήματος και Νομπέλ Λογοτεχνίας, που του απονεμήθηκαν το 1953 και 1954 αντίστοιχα. Στην Κούβα στήριξε ποικιλόμορφα την επανάσταση του Φιντέλ Κάστρο κατά του δικτάτορα Μπατίστα το 1959 ως συνέχεια του αντιφασιστικού αγώνα, που είχε ξεκινήσει δύο δεκαετίες νωρίτερα στην Ισπανία και εναντιώθηκε στην εχθρική πολιτική που ακολούθησαν από τα μέσα του 1960 οι κυβερνήσεις Αϊζενχάουερ και Κένεντι, όπως είχε επικρίνει παλαιότερα και την αμερικανική πολιτική της ουδετερότητας στον ισπανικό εμφύλιο.
Η αντικομμουνιστική υστερία όμως που κατέστρεψε πολλές ζωές στην Αμερική για μία δεκαετία από το 1947, όταν η Μόσχα από σύμμαχος μετατράπηκε σε εχθρό της Ουάσιγκτον, προκάλεσε και μία παράπλευρη απώλεια στην περίπτωση του Χέμινγουεϊ. Η έμμονη ιδέα του ότι θα γινόταν και αυτός στόχος δίωξης λόγω της αντιφασιστικής του δράσης επιβάρυνε την ήδη κλονισμένη υγεία του και επιδείνωσε την κατάθλιψη από την οποία έπασχε, οδηγώντας τον τελικά στην αυτοκτονία τον Ιούλιο του 1961 στο Κέτσαμ του Αϊντάχο, όπως έπραξαν ο πατέρας του, ένας αδελφός, μία αδελφή και αργότερα μία εγγονή του. Ο συγγραφέας όμως υποστηρίζει ότι ο Χέμινγουεϊ ήταν αδικαιολόγητα παρανοϊκός γιατί η ανακριτική επιτροπή του Τζόζεφ Μακάρθι δεν διέθετε ενοχοποιητικά στοιχεία ότι ήταν κομμουνιστής ή κατάσκοπος, ακόμη και όταν η συνεργάτις και ερωμένη τού Γκόλος αποκάλυψε το 1948 ονόματα άλλων Αμερικανών που είχαν στρατολογηθεί από τη Σοβιετική Ενωση.
Το FBI διατηρούσε φάκελο για τον Χέμινγουεϊ, αλλά δεν τον παρακολουθούσε με σκοπό τη δίωξή του, παρά τα προσβλητικά σχόλια που εξεστόμιζε για τους πράκτορές του. Μάλιστα, ο διευθυντής του FBI Εντγκαρ Χούβερ άφησε μία ιδιόχειρη σημείωση στον φάκελό του, ότι ο Χέμινγουεϊ «δεν ήταν κομμουνιστής, αλλά ένας σκληρός, δύσκολος χαρακτήρας, που υποστήριζε πάντα τους αδύναμους και τους κατατρεγμένους».
* Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον.