Μπορεί ο καιρός να μας ξαφνιάζει ακόμα με τις απότομες μεταβολές του, αλλά η είσοδος στους καλοκαιρινούς μήνες οδηγεί στο βασίλειο της ζέστης. Το καλοκαίρι στην Ελλάδα είναι συνδεδεμένο με υψηλές θερμοκρασίες, ακόμα και με καύσωνες. Η τάση των υψηλών θερμοκρασιών κάνει πιο έντονη την παρουσία της τα τελευταία χρόνια, καθώς –ειδικά στην Αθήνα– από το 2001 και μετά, όλοι, μα όλοι ανεξαιρέτως, οι θερινοί μήνες εμφανίζουν υψηλότερες θερμοκρασίες από τις κλιματικές τιμές, δηλαδή τον μέσο όρο των καλοκαιριών των ετών 1961-1990! Στα στοιχεία που προέρχονται από τον μετεωρολογικό σταθμό του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στο Θησείο συγκρίνονται οι μέσες μέγιστες θερμοκρασίες (δηλαδή ο μηνιαίος μέσος όρος των ημερήσιων ανώτερων τιμών) των θερινών μηνών 2001-2016 και είναι όλες ανώτερες των κανονικών τιμών. Σε 16 έτη, 48 θερινούς μήνες, όλοι ήταν θερμότεροι των κλιματικών τιμών και μάλιστα σημαντικά. Σε έξι μήνες η αύξηση κρατήθηκε κάτω του ενός βαθμού Κελσίου, άλλοι 12 μήνες παρουσίασαν αύξηση από ένα έως δύο βαθμούς Κελσίου, ενώ σε 11 μήνες τα θερμόμετρα ψήθηκαν, σημειώνοντας αύξηση άνω των 3° C.
«Είναι χαρακτηριστικό ότι όλους τους καλοκαιρινούς μήνες των τελευταίων 16 ετών, η απόκλιση είναι θετική, δηλαδή η θερμοκρασία είναι υψηλότερη των κλιματικών τιμών. Ξεχωρίζουν μερικοί πολύ ζεστοί μήνες, όπως ο Αύγουστος του 2006, ο Ιούλιος του 2007 και ο Ιούλιος του 2012, ο πιο ζεστός καλοκαιρινός μήνας των τελευταίων 16 ετών, ενώ και όλο το καλοκαίρι του 2012 ήταν το πιο ζεστό της τελευταίας 16ετίας στην Αθήνα», λέει στην «Κ» ο κ. Κώστας Λαγουβάρδος, ερευνητής στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Υψηλή υπέρβαση, άνω των 3,5° C, σημείωσε και ο Ιούλιος του 2010.
Η άνοδος των μέσων (θερινών και όχι μόνο) θερμοκρασιών τα τελευταία χρόνια συμβαδίζει με τις τάσεις της κλιματικής αλλαγής για την υπερθέρμανση του πλανήτη, αν και οι επιστήμονες χρειάζονται περισσότερα έτη και στοιχεία για να συνδέσουν καταγραφές με κλιματικά σενάρια. Το σίγουρο είναι πως και στην Ελλάδα η άνοδος της θερμοκρασίας είναι εμφανής και έχουν καταρριφθεί ρεκόρ πολλών δεκαετιών τόσο στις μέσες όσο και στις απολύτως μέγιστες τιμές της. Παλαιότερη μελέτη του Αστεροσκοπείου Αθηνών είχε δείξει πως το 2010 ήταν το θερμότερο έτος των τελευταίων 115 ετών για την Αθήνα με μέση θερμοκρασία 19,6 βαθμούς Κελσίου. Δεύτερο πιο ζεστό έτος ήταν το 2007 με μέση θερμοκρασία 19,1 βαθμούς και ακολουθούν τα έτη 2008, 2001 και 1999 με μέση θερμοκρασία 19 βαθμούς Κελσίου.
«Το καλοκαίρι του 2012 ήταν το πιο ζεστό», σημειώνει ο μετεωρολόγος Δημήτρης Ζιακόπουλος. Είναι χαρακτηριστικό πως ο Ιούνιος 2012 ήταν περίπου 3,6° C πάνω από την αντίστοιχη κλιματική τιμή, ο Ιούλιος 4,3° C (φτάνοντας 36,9 βαθμούς Κελσίου μέση ανώτερη) και ο Αύγουστος 3,8° C πάνω από το «κανονικό».
Οι διατριβές
Κάνοντας μια ποιοτική αναδρομή των καλοκαιριών σε πανελλαδικό επίπεδο μετά το 2012 με τη βοήθεια του κ. Ζιακόπουλου έχουμε το 2013 να καταγράφεται με θερμοκρασίες πιο κοντινές στις κανονικές για την εποχή τιμές, με αρκετά μελτέμια και αρκετές βροχές και καταιγίδες, ειδικά στην Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα. Το 2014 απουσίαζαν τα μελτέμια, αλλά υπήρχαν αρκετές βροχές και καταιγίδες, που προκάλεσαν και καταστροφές στην αγροτική περιοχή. Το 2015, παρότι οι θερμοκρασίες ανέβηκαν αρκετά, είχε πολλά μελτέμια που δρόσισαν τη χώρα, ενώ υπήρχαν και αρκετές βροχές. Το 2016 σημειώθηκαν ακόμα ψηλότερες θερμοκρασίες, αλλά και πάλι τα μελτέμια δρόσισαν την ατμόσφαιρα, ενώ υπήρχαν βροχές και καταιγίδες, ειδικά Ιούνιο και Αύγουστο.
Βλέπουμε δηλαδή πως τα πρόσφατα καλοκαίρια εκτός από ζεστά είναι και αρκετά βροχερά, ενώ πολύ μεγάλο ρόλο στην ανακούφιση από τη ζέστη έχουν τα μελτέμια. «Πλήθος διδακτορικών διατριβών έχουν εκπονηθεί για να γίνει κατανοητός ο τρόπος που σχηματίζονται και λειτουργούν τα μελτέμια. Είναι πολύ σύνθετη διαδικασία. Σε γενικές γραμμές, φαίνεται πως τον πιο σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση των μελτεμιών παίζει ο βόρειος πυλώνας, στα βόρεια Βαλκάνια, όπου δημιουργούνται συχνά αντικυκλώνες που αλληλεπιδρούν με τον νοτιοανατολικό πυλώνα στην περιοχή της Κύπρου», εξηγεί ο κ. Ζιακόπουλος. Με βάση όλα αυτά θεωρείται αδύνατη οποιαδήποτε σχετικά μακροπρόθεσμη πρόβλεψη για την ένταση των μελτεμιών τους θερινούς μήνες.
Ορισμένες φορές τα μελτέμια (Ετησίες) φθάνουν τα 6 με 8 μποφόρ, προκαλώντας προβλήματα στις θαλάσσιες συγκοινωνίες. Μελτέμια 9 μποφόρ και άνω είναι σπάνια. Η συνήθης πορεία των μελτεμιών είναι να σβήνουν με τη δύση του ήλιου.