Η αγαπημένη μου μεταφορά για την Ιταλία είναι αυτή που τη συνδέει με τον Πύργο της Πίζας. Είναι ένα υπέροχο ιστορικό κτίριο που μοιάζει εδώ και αιώνες έτοιμο να πέσει. Κι όμως, εξακολουθεί να στέκεται.
Τώρα που οι περισσότεροι αναλυτές θεωρούν ότι τα χειρότερα της ευρωκρίσης έχουν περάσει, ίσως η Ιταλία να αντιμετωπίσει πλέον ευθέως τα εσωτερικά της προβλήματα, αντί να κατηγορεί την Ευρώπη. Ενα πρώτο σημάδι ήταν οι τοπικές εκλογές της περασμένης εβδομάδας, όπου κατεγράφη η φθορά των αντιευρωπαϊκών κομμάτων. Η δημοφιλία των ευρωπαϊκών θεσμών, αντίθετα, επανακάμπτει, έστω διστακτικά. Τέλος, η ανάπτυξη φαίνεται ότι θα ξεπεράσει τις προβλέψεις φέτος και το 2018. Αν καθόσασταν στην κορυφή του Πύργου της Πίζας, ακόμα όρθιοι έπειτα από μια παρατεταμένη καθίζηση και με μια καλύτερη οπτική για το μέλλον, δεν θα εφησυχάζατε; Δεν θα έπρεπε, γιατί ακόμα γέρνετε. Αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα της Ιταλίας.
Μπορεί να ακουστεί προκλητικό, αλλά παρά τα όσα έχει υποφέρει η Ελλάδα, τα έχει πάει καλύτερα εντός της νομισματικής ένωσης από την Ιταλία. Το κατά κεφαλήν εισόδημα των Ιταλών έχει αυξηθεί λιγότερο από αυτό των Ελλήνων από την αρχή του αιώνα. Η Ιταλία ήταν ήδη αποδυναμωμένη όταν ξέσπασε η κρίση. Τα προβλήματά της, μάλιστα, έχουν την πηγή τους στην περίοδο πριν από την ένταξή της στην Ευρωζώνη.
Η ιταλική οικονομία είχε απογοητευτικές αναπτυξιακές επιδόσεις ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, σε συνδυασμό με υψηλά επίπεδα χρέους και στάσιμη παραγωγικότητα. Το βιοτικό επίπεδο του μέσου Ιταλού το 2017 είναι χαμηλότερο από το αντίστοιχο του 1997. Ο μέσος εργαζόμενος παράγει λιγότερη αξία σήμερα σε σύγκριση με το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’90, παρά τις τεχνολογικές καινοτομίες και το άνοιγμα των διεθνών αγορών που έχει μεσολαβήσει.
Η ιστορία ξεκινάει με το βαθύ αίσθημα δυσπιστίας απέναντι στο πολιτικό σύστημα που κυρίευσε τη χώρα πριν από 25 χρόνια. Η πολιτική τάξη έχασε την αξιοπιστία της ακριβώς τη στιγμή που οι φόροι αυξήθηκαν και οι δημόσιες υπηρεσίες υπέστησαν περικοπές. Η έλλειψη πόρων ενέτεινε τις εντάσεις μεταξύ Βορρά και Νότου.
Η Ευρώπη πρόσφερε μια οδό εξιλέωσης, παρέχοντας στην Ιταλία ένα σταθερό πλαίσιο οικονομικής πολιτικής. Αλλά όταν βυθίστηκε και η Ευρώπη στην κρίση, η δυσπιστία επανήλθε δριμύτερη στην Ιταλία. Οι επενδύσεις μειώθηκαν κατά 30%. Μέσα σε λίγα χρόνια, η Fiat μετέφερε την έδρα της και επικέντρωσε το ενδιαφέρον της στο εξωτερικό, η Pirelli εξαγοράστηκε από τους Κινέζους, η Italcementi έγινε γερμανική και η Luxottica γαλλική, όπως πολλά από τα πιο φανταχτερά ονόματα της βιομηχανίας μόδας.
Στα τελευταία 25 χρόνια, το μέσο εισόδημα στην Ιταλία έπεσε από το 95% στο 75% του αντίστοιχου γερμανικού. Αν συνεχίσει να πέφτει, είναι αναπόφευκτο να υπάρξουν πολιτικές συνέπειες. Εν τω μεταξύ, ενώ η Ελλάδα λαμβάνει σημαντικές μεταβιβάσεις από τις Βρυξέλλες, η Ιταλία συνεισφέρει σημαντικά περισσότερα από όσα εισπράττει από τον κοινοτικό προϋπολογισμό.
Το ότι δεν έχουν επικρατήσει ακόμα οι αντιευρωπαϊκές δυνάμεις, ωστόσο, δεν είναι ανεξήγητο.
Η χώρα παραμένει η δεύτερη ισχυρότερη βιομηχανική δύναμη στην Ευρώπη και οι βόρειες περιοχές της είναι μεταξύ των πλουσιότερων του κόσμου. Ακόμα και κατά τη διάρκεια της κρίσης, οι εξαγωγές έχουν συνεχίσει την αυξητική τους πορεία, καθώς η μισή οικονομία της χώρας είναι στενά συνδεδεμένη με το διεθνές περιβάλλον (όπως ήταν και όταν χτίστηκε ο Πύργος της Πίζας). Η κρίση διεύρυνε το χάσμα μεταξύ των δύο Ιταλιών. Η πρόκληση σήμερα είναι όσοι έχουν μείνει πίσω να επιβιβαστούν στο βαγόνι των πρωτοπόρων.
* Ο κ. Κάρλο Μπαστασίν είναι non-resident senior fellow στο ινστιτούτο Brookings και συγγραφέας του «Saving Europe: Anatomy of a Dream» (Brookings Institution Press).