Οταν τον περασμένο Νοέμβριο ανακοινώθηκε ο νέος επικεφαλής του περίφημου Lincoln Center της Νέας Υόρκης, η έκπληξη είχε δύο σκέλη: όχι μόνον προερχόταν από το ακαδημαϊκό πεδίο, αλλά ήταν και γυναίκα. Υπόψη, το Lincoln Center θεωρείται ο ισχυρότερος πολιτιστικός οργανισμός στην Αμερική, με «θυγατρικές» όπως η Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης, η Μητροπολιτική Οπερα, το Μπαλέτο της Νέας Υόρκης, το Jazz at the Lincoln Center.
Η Ντέμπορα Σπαρ, όμως, είναι μια εντελώς ξεχωριστή περίπτωση. Είχε διδάξει για πολλά χρόνια στο Harvard Business School και αργότερα ανέλαβε τα ηνία του Barnard College, του εμβληματικότερου ίσως κολεγίου θηλέων των ΗΠΑ. Συγγραφέας πολλών βιβλίων (από την επίδραση των νέων τεχνολογιών στους ανθρώπους μέχρι τον ρόλο της γυναίκας στις ημέρες μας), η Σπαρ ποτέ δεν επαναπαύθηκε στις δάφνες της, αλλά σε κάθε βήμα της πορείας της διάλεγε μια ισχυρότερη πρόκληση.
Τη συναντήσαμε στην Αθήνα, στο πλαίσιο του πρόσφατου συνεδρίου του Ιδρύματος Νιάρχος, όπου έκανε μία από τις πιο ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις για τη σχέση του πολιτισμού και του δημοσίου χώρου στην εποχή μας.
Μόνον εφόδια
«Ομολογουμένως, είχα μια περίεργη καριέρα. Πάντα αναλάμβανα θέσεις στις οποίες δεν είχα πρότερη σχετική εμπειρία παρά μόνον εφόδια από άλλους τομείς», είναι οι πρώτες της κουβέντες. «Ημουν αυτό που λέμε outsider. Το θεώρησα ίσως ωφέλιμο, διότι δεν έπαιρνα τίποτα δεδομένο και ξεκινούσα πάντα από τις πιο απλές ερωτήσεις για να μπορέσω να φτάσω στην γνώση ενός θέματος. Οταν είσαι πολύ καιρό στον ίδιο επαγγελματικό χώρο, αναπτύσσεις μονόπλευρα την οπτική. Οταν αλλάζεις, έχεις μια πολυπρισματική θεώρηση». Η 54χρονη Αμερικανίδα συμπληρώνει πως η ακαδημαϊκή της σκευή ταιριάζει γάντι στην καινούργια της θέση: «Ιδιαίτερα στη θητεία μου στο Harvard Business School, όπου οι μέθοδοι διδασκαλίας είναι πολύ διαφορετικές σε σχέση με τις συμβατικές, αυτό που με διαμόρφωσε είναι ότι μαθαίνεις πολύ πιο εύκολα και αποδοτικά αν ρωτάς τη γνώμη των άλλων. Σε αυτήν τη συγκεκριμένη σχολή, ο καθηγητής δεν κάνει ποτέ διάλεξη αλλά οργανώνει μια συζήτηση ανάμεσα σε αυτόν και την ομάδα των φοιτητών. Εφαρμόζει τη σωκρατική μέθοδο, φτάνει στην ουσία διατυπώνοντας πολλές διαδοχικές ερωτήσεις. Από τότε υιοθέτησα αυτήν τη στάση και στις υπόλοιπες θέσεις όπου βρέθηκα επικεφαλής. Τώρα λ.χ. στο Lincoln Center εφαρμόζουμε το ίδιο στις συσκέψεις μας για σοβαρά θέματα, όπου καλούμε τους προϊσταμένους αλλά και τους υφισταμένους να πουν την άποψή τους. Η αλήθεια είναι ότι πρέπει να υπάρχει μια σωστή χορογραφία σε αυτές τις συναντήσεις αλλιώς δεν θα βγει νόημα».
Στο δε Barnard έμαθε «ότι ο σωστός ηγέτης πρέπει να κυβερνά με συναίνεση και με σεβασμό στους άλλους. Ο αυταρχισμός δεν μπορεί να σε πάει μακριά. Το καλό με το Lincoln Center είναι ότι δομείται όπως ένα πανεπιστήμιο. Κάτω από την ομπρέλα του είναι πολλοί διαφορετικοί οργανισμοί, όπως ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα μπορεί να έχει πολλές διαφορετικές σχολές. Συνεπώς αυτό που πρέπει να κάνω καλά είναι να συντονίζω έχοντας όμως στο μυαλό ότι το σύνολο πρέπει πάντα να έχει περισσότερη αξία από τις ανεξάρτητες μονάδες του. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: Aν το Jazz at the Lincoln Center αναπτύξει λ.χ. μια πρωτοποριακή τεχνολογία για τα κινητά τηλέφωνα, είναι καλό να μοιραστεί την τεχνογνωσία και με τους άλλους οργανισμούς».
Κατά την Σπαρ, το άγιο δισκοπότηρο είναι το κοινό: όλοι οι πολιτιστικοί οργανισμοί το διεκδικούν για λόγους γοήτρου, εσόδων αλλά και συνολικής προβολής. «Στο Lincoln είτε θα δουλέψουμε όλοι μαζί προς μια κατεύθυνση ή πρέπει να το κάνει ο κάθε οργανισμός μόνος του και να βγει χαμένος. Πρέπει να μοιραστούμε τις επιμέρους γνώσεις μας για να εξοικονομήσουμε ενέργεια. Ο ιδρυτικός σκοπός μας στο Lincoln είναι να παρουσιάσουμε υψηλότατου επιπέδου καλλιτεχνικές εκδηλώσεις σε όσο το δυνατόν περισσότερους θεατές. Για να μπορέσουμε να επιτύχουμε τον στόχο μας, ξέρουμε ότι πρέπει να βγούμε από τη βολική μας επικράτεια, δηλαδή τις αίθουσές μας στο Upper West Side του Μανχάταν».
Αυτή την εποχή, η Σπαρ γράφει άλλο ένα βιβλίο για το «πώς η τεχνολογία επηρεάζει τις πιο προσωπικές και μύχιες πλευρές της ζωής μας. Οι επιστήμονες, για παράδειγμα, έχουν διαπιστώσει ότι η μονογαμία έγινε κανόνας όταν οι άνθρωποι εγκαταστάθηκαν σε διάφορα σημεία και άρχισαν να καλλιεργούν τη γη φτιάχνοντας αγροτικές κοινωνίες. Ηταν ένας τρόπος για να προστατεύσει κανείς τη γη του. Τι συμβαίνει, όμως, όταν είμαστε σε μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι υιοθετούν έναν πιο νομαδικό τρόπο ζωής; Να ένα ωραίο ερώτημα. Κάτι ακόμη: Τα social media σήμερα μας κάνουν να πιστεύουμε ότι επικοινωνούμε αλλά τελικά μπορεί να περιορίζουμε την ουσιαστική επικοινωνία μας σε έναν πολύ στενό κύκλο ανθρώπων. Μεγάλοι πολιτιστικοί οργανισμοί, όπως το Lincoln, μπορούν να βοηθήσουν στην ενδυνάμωση της επικοινωνίας αυτής με διάφορους τρόπους. Εχουμε αρχίσει λ.χ. να συνεργαζόμαστε με διάφορες χορωδίες από κοινότητες στην Νέα Υόρκη. Μπορεί μια κοινότητα να έχει κακές σχέσεις με μια άλλη. Ενδεχομένως όμως τα μέλη των χορωδιών τους να μπορούν να τραγουδήσουν μαζί. Αν παίξεις μαζί μουσική ή τραγουδήσεις μαζί, και πάλι μπορεί αυτό να είναι λυτρωτικό».
Αλλο ένα σημαντικό συγγραφικό πόνημα της Σπαρ αφορά τις superwomen της εποχής μας. Τη ρωτώ αν είναι μία από αυτές; «Δεν ξέρω. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι είναι δυνατόν μια γυναίκα σήμερα να έχει ένα γερό γάμο, παιδιά και μια σούπερ δουλειά υπό μία προϋπόθεση: δεν μπορεί να είναι τέλεια σε όλα». Η ίδια έχει μια πολύ ευτυχισμένη οικογένεια με Ελληνοαμερικανό. Τη ρωτώ ποια είναι η αγαπημένη της ελληνική λέξη. Με ξαφνιάζει: «“Πουλάκι μου!” Ετσι με φωνάζει ο πεθερός μου. Δεν είναι πολύ τρυφερό;».