Ο θόρυβος που προκλήθηκε από την ένταξη του ιστορικού κέντρου της Χεβρώνας εξ ονόματος της Παλαιστινιακής Αρχής στον κατάλογο των μνημείων της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco και την ταυτόχρονη εγγραφή του στον κατάλογο μνημείων υπό απειλή, φανερώνει πόσο πολιτική είναι αυτή η διαδικασία. Τόσο οι εορτασμοί από την πλευρά των Παλαιστινίων, καθώς η εγγραφή ενδυναμώνει την κρατική τους οντότητα και τα δικαιώματα τους στη Χεβρώνα όσο και η οργισμένη αντίδραση του Ισραήλ, αλλά και των ΗΠΑ κ.ά., που απειλούν, με τι άλλο, τον περιορισμό της οικονομικής συνδρομής, ενισχύουν τον ισχυρισμό.
Οι σκέψεις αυτές έρχονται εντονότερα στο μυαλό, καθώς τέτοιες μέρες πριν από ένα χρόνο η Ελλάς είχε μια υποψηφιότητα για ένταξη (τον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων) και ως μέλος της αντιπροσωπείας βίωσα τη διαδικασία μιας υποψηφιότητας (επιτυχημένης), αλλά και μιας συνόδου.
Λίγα λόγια για τις υποψηφιότητες και τη διαδικασία. Κάθε χώρα-μέλος διαθέτει έναν προκαταρκτικό κατάλογο μνημείων προς ένταξη (tentative list). Για να υποβάλει επισήμως μια υποψηφιότητα είναι πλέον απαραίτητη η συγκρότηση ενός ιδιαίτερα πλούσιου φακέλου, όπου τεκμηριώνονται η οικουμενική αξία με έξι κριτήρια και τα μέτρα προστασίας και ανάδειξης που προτείνονται. Ο τεχνικός σύμβουλος της UNESCO, το διεθνές ICOMOS (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Χώρων) αναλαμβάνει μετά την προκαταρκτική έγκριση της αρτιότητας του φακέλου να τον αξιολογήσει. Αποστέλλει έναν ειδικό για αυτοψία, αναθέτει την αξιολόγηση του φακέλου (χωρίς αυτοψία) και τέλος (διαδικασία που εισήχθη μόλις το 2015) καλεί τους υποψηφίους σε συζήτηση ενώπιον επιτροπής ειδικών στο Παρίσι (Δεκέμβριος 2015 για τους Φιλίππους). Ακολούθως, ενημερώνει τους υποψηφίους και ζητεί τις τροποποιήσεις που κρίνει απαραίτητες και συντάσσει εισηγητική έκθεση προς την Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς με θετική ή αρνητική εισήγηση (για αναβολή ή απόρριψη). Η Επιτροπή, που αποτελείται από 21 κράτη-μέλη, παίρνει τις αποφάσεις στις ετήσιες συνόδους.
Η ελληνική πλευρά για την υποψηφιότητα των Φιλίππων, εκποσωπήθηκε κυρίως από ομάδα του ΥΠΠΟΑ, ακολούθησε τη διαδικασία επαγγελματικά και κατά γράμμα, προχώρησε στις προσαρμογές, ακόμη και όταν δεν συμφωνούσε, αποδεχόμενη τις παρατηρήσεις του ICOMOS και έτσι φτάσαμε στην Κωνσταντινούπολη. Λίγες μέρες πριν από την έναρξη της συνόδου πληροφορηθήκαμε τη συνταξιοδότηση του αρμόδιου πρέσβη μας στην UNESCO και στο συνεδριακό κέντρο της Πόλης βρεθήκαμε αρχαιολόγοι.
Οταν έφτασε η ώρα των υποψηφιοτήτων για ένταξη, που επέπρωτο να είναι και η ημέρα του αποτυχημένου πραξικοπήματος, αναδύθηκε ολοζώντανη η πραγματική φύση της εκδήλωσης, η διεθνής πολιτική. Μία μετά την άλλη υποψηφιότητες, μεγάλων κυρίως χωρών, που είχαν αρνητική εισήγηση με βάση ουσιώδη ή τεχνικά ελαττώματα (π.χ. ζώνες προστασίας, ανεπαρκή σχέδια συντήρησης-διαχείρισης) εντάσσονταν στον κατάλογο (π.χ. Ινδία, Ιράν). Ηταν τέτοια η απογοήτευσή μου, που στο μεσημεριανό διάλειμμα μίλησα με τις εκπροσώπους του ICOMOS, κατά βάση συναδέλφους και αναρωτήθηκα, αν είναι οι πρέσβεις να κρίνουν την αξία και τους φακέλους των μνημείων, ποία η χρεία του ICOMOS. Η απάντηση ήταν ανθρώπων με εμπειρία στα όρια του κυνισμού, «τους ξέρουμε πια και τους έχουμε συνηθίσει, δεν καταλαβαίνουν πως κάνουν κακό στα μνημεία».
Ετσι φτάσαμε στην υποψηφιότητα των Φιλίππων. Με θετική εισήγηση και χωρίς καμία παρατήρηση, αλλά και χωρίς επαίνους που θα έπρεπε να σκηνοθετηθούν από έμπειρους διπλωμάτες, ο χώρος εντάχθηκε. Δεχθήκαμε τα συγχαρητήρια, ανάμεσα σε άλλους και του συμπαθέστατου εκπροσώπου της Παλαιστινιακής Αρχής, ο επιχώριος πρόξενος της Ελλάδος ανέγνωσε ένα σύντομο ευχαριστήριο λόγο και τελειώσαμε. Δυστυχώς, μια εκδήλωση που προετοίμασε και πλήρωσε ο Δήμος Καβάλας δεν έγινε μετά τα γνωστά γεγονότα. Ενα χρόνο μετά, στη σύνοδο της Κρακοβίας, η Ελλάς και πάλι δεν είχε παρόντα διπλωμάτη, αλλά μόνο στελέχη του ΥΠΠΟΑ!
Υποτονική παρουσία
Η εμπειρία προετοιμασίας της υποψηφιότητας και της συνόδου οδηγεί σε κάποιες παρατηρήσεις. Η χώρα κάθε άλλο παρά σοβαρά παίρνει το βαρύ όνομα που διαθέτει στον πολιτισμό (κληρονομιά και σύγχρονη δημιουργία) και τις επιστήμες. Η παρουσία της στην UNESCO είναι το λιγότερο υποτονική, χωρίς πρωτοβουλίες εθνικές και υπερεθνικές, απλά διεκπεραιωτική. Αντιθέτως, η χώρα χρειάζεται μια εκπροσώπηση με πνευματική και κοινωνική απήχηση, που θα συμμετέχει ενεργά αλλά και θα δημιουργεί γεγονότα. Μια άλλη ματιά χρειάζεται επίσης και η κατοικία του πρέσβη μας στην UNESCO που δεν έχει τίποτε να θυμίζει Ελλάδα. Πρόκειται για ένα γερασμένο, επιβλητικό διαμέρισμα σε πολύ καλή διεύθυνση. Αφού το κράτος δεν μπορεί, ας αναλάβει ο ΣΕΤΕ την ανακαίνισή του με έπιπλα και έργα τέχνης Ελλήνων δημιουργών σε μακροχρόνιο δανεισμό. Με ένα πιάνο της προκοπής, καλλιτέχνες, λογίους και μάγειρες που θα στέλνουν μαζί με προϊόντα από διάφορα μέρη της Ελλάδας καλά ξενοδοχεία (το κάνουν άλλωστε), ας μετατρέψουν την κατοικία σε σημείο ελληνικής αναφοράς, όπου θα συναντάται η δημιουργικότητα διάφορων τομέων.
Η παρουσία της Ελλάδος στην UNESCO, αυτό τον διεθνή πολιτικό οργανισμό, πρέπει να αναβαθμιστεί. Επιτέλους, η χώρα να διεκδικήσει και την πραγματοποίηση μιας συνόδου της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς στην Ελλάδα. Η Θεσσαλονίκη το 2021 θα ήταν μια εξαιρετική υποψηφιότητα, ας συγκροτήσουν τον σχετικό φάκελο.
*Αρχαιολόγος, ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ Καβάλας-Θάσου.