Oταν βλέπουμε κάποιο ρεπορτάζ για τις καινοτομίες στα εκπαιδευτικά συστήματα χωρών όπως η Φινλανδία, εκφράζουμε τον θαυμασμό μας για τις πρωτοποριακές μεθόδους και τα εντυπωσιακά αποτελέσματα. Ομως σπεύδουμε να προσθέσουμε πως «αυτά στην Ελλάδα δεν γίνονται». Και συνεχίζουμε, όπως και σε τόσους άλλους τομείς, να εφαρμόζουμε την αρχή του Αϊνστάιν περί παράνοιας. Δηλαδή να κάνουμε το ίδιο πράγμα περιμένοντας διαφορετικό αποτέλεσμα.
Τα τελευταία δυόμισι χρόνια, δε, το πρόβλημα δεν είναι απλώς ότι δεν κάνουμε βήματα μπροστά, αλλά ότι γυρνάμε στη δεκαετία του 1980. Διότι η σημερινή κυβέρνηση ενοχοποιεί την αριστεία, αντιμετωπίζει με καχυποψία την αξιολόγηση και προωθεί, τελικά, τη λιγότερη προσπάθεια και την ισοπέδωση.
Ενα διαρκώς αυξανόμενο κομμάτι του πληθυσμού, όμως, οραματίζεται μια διαφορετική Ελλάδα. Την Ελλάδα της δημιουργίας και των ευκαιριών. Και αυτή η Ελλάδα θα έχει ως βάση το σχολείο των ευκαιριών, ιδιαίτερα για τους κοινωνικά αδυνάμους. Για να διαμορφώσουμε ένα τέτοιο σχολείο, φυσικά, απαιτείται ένα ευρύ φάσμα από παρεμβάσεις. Θα σταθώ, όμως, σε τέσσερα πράγματα που, στη δική μου προσωπική ιεράρχηση, είναι πολύ ψηλά.
Το πρώτο έχει να κάνει με το δημιουργικό σχολείο. Τα σχολεία πρέπει να έχουν κάποια περιθώρια επιλογών, π.χ. ως προς το πρόγραμμα σπουδών, τα προσόντα πρόσληψης διδασκόντων και την προσέλκυση επιπλέον πόρων. Οπως γίνεται εδώ και χρόνια σε χώρες όπως το Βέλγιο, η Σουηδία και η Φινλανδία, οι γονείς μπορούν να παίρνουν αυτό που αντιστοιχεί σε κάθε μαθητή από τον κρατικό προϋπολογισμό υπό μορφή κουπονιού εκπαίδευσης και να κάνουν οι ίδιοι ελεύθερη επιλογή σχολείου.
Ορισμένοι θα πουν ότι αυτό είναι κάτι μακρινό για την Ελλάδα. Ωστόσο, διερωτώμαι για ποιον λόγο να μη δοκιμάσουμε από τώρα άλλες ιδέες. Σκεφθείτε, για παράδειγμα, ένα σχολείο στο οποίο οι μαθητές στο Ρέθυμνο και την Κηφισιά δεν θα διδάσκονται ακριβώς τα ίδια μαθήματα, αλλά ένα 10%-20% του σχολικού προγράμματος θα ανταποκρίνεται στις τοπικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες. Σε ένα τέτοιο σχολείο ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων θα έχει ενεργό ρόλο για τα εκπαιδευτικά πράγματα, με μια πιο τακτική συνεργασία με τους καθηγητές. Το ίδιο ισχύει και για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, της οποίας ο ρόλος δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στη συντήρηση των σχολικών μονάδων.
Επιπλέον, ο ρόλος του διευθυντή πρέπει να είναι πολυδιάστατος, όχι να περιορίζεται σε κάποια τυπικά καθήκοντα. Πρέπει, δηλαδή, να μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην αξιοποίηση ανθρώπινων και υλικών πόρων, να επιλέγεται αξιοκρατικά –να μην εκλέγεται δηλαδή από τους συναδέλφους του– και να συμβάλλει στις διαδικασίες αξιολόγησης.
Θεωρώ πως στόχος μας πρέπει να είναι η αξιολόγηση όλων των καθηγητών, με αντικειμενικά κριτήρια και με την επίβλεψη του ΑΣΕΠ. Στην αξιολόγηση θα πρέπει να εμπλέκονται τόσο οι μαθητές όσο και οι γονείς, σύμφωνα με τις καλές διεθνείς πρακτικές. Και εφαρμόζοντας, παράλληλα, το σύστημα της τράπεζας θεμάτων, δηλαδή μιας δεξαμενής θεμάτων που θα ισχύει για τις εξετάσεις όλων των σχολείων, θα επιτρέψουμε την αντικειμενική αξιολόγηση των ίδιων των σχολείων. Η αξιολόγηση, φυσικά, δεν πρέπει να γίνεται απλά για να γίνει.
Πρέπει να βάλουμε στην άκρη κάποιους πόρους για να τους κατευθύνουμε στα σχολεία, στους δασκάλους και τους καθηγητές με τις καλύτερες επιδόσεις, ώστε να δώσουμε ένα χειροπιαστό, άμεσο κίνητρο για βελτίωση σε όλα τα επίπεδα.
Πρέπει επίσης να διδάσκεται πολύ πιο ουσιαστικά το μάθημα της οικονομίας. Το χρειάζονται οι μαθητές για όλη τους τη ζωή. Παράλληλα, πρέπει να εισαχθεί και το μάθημα της επιχειρηματικότητας, σε συνεργασία με τις αντίστοιχες μονάδες των ΑΕΙ, τις τοπικές επιχειρήσεις και τα επιμελητήρια. Οι καθηγητές Οικονομικών έχουν τις βάσεις για να διδάξουν το αντικείμενο, όπως γίνεται και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των Βαλκανίων. Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι ένα τέτοιο μάθημα θα δημιουργήσει πετυχημένους επιχειρηματίες από τη μία μέρα στην άλλη. Ομως η εισαγωγή των μαθητών σε βασικές αρχές της επιχειρηματικότητας μπορεί να σπείρει τον σπόρο που θα ανοίξει νέες προοπτικές στην πορεία της ζωής τους.
Δεν ξεχνώ το περιβόητο πρόβλημα της παπαγαλίας στα σχολεία. Γιατί, ενώ το συζητάμε χρόνια, δεν έχει αλλάξει κάτι; Γιατί για χρόνια εμμένουμε, ουσιαστικά, στο ένα και μοναδικό σύγγραμμα, το οποίο είναι από τα πιο βασικά αίτια της αποστήθισης; Ακόμη και όποιες προσπάθειες έγιναν, παρέμειναν στην επιφάνεια.
Πρέπει να γίνουν πιο ριζικές παρεμβάσεις. Να ωθήσουμε τους μαθητές στην εκπόνηση εργασιών, που θα τους οδηγήσει να αξιοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες, να αναζητήσουν διαφορετικές πηγές και να συνθέσουν τις πληροφορίες που θα συλλέξουν. Να αξιοποιήσουμε και πάλι προς αυτή την κατεύθυνση τον θεσμό της τράπεζας θεμάτων σε πανελλαδική κλίμακα. Διότι αν οι ερωτήσεις πανελλαδικά είναι ερωτήσεις κρίσεως και όχι ελέγχου της μνήμης, τότε αναγκαστικά δάσκαλοι, καθηγητές, μαθητές και σχολεία θα προσαρμοστούν προς αυτή την κατεύθυνση. Σίγουρα η αλλαγή δεν θα είναι ούτε εύκολη ούτε άμεση. Ορισμένοι ενοχλούνται διότι ξεβολεύονται. Ομως δεν γίνεται να αρκούμαστε μονίμως στα λόγια, αναβάλλοντας επ’ αόριστον την πράξη.
* Ο κ. Κωστής Χατζηδάκης είναι αντιπρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας και βουλευτής Β΄ Αθηνών.