Ο σεισμός μεγέθους ροπής 6,7 που χτύπησε στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Αλικαρνασσού και Κω σκότωσε δύο ανθρώπους στην Κω και τραυμάτισε σοβαρά τουλάχιστον επτά. Η απώλεια έστω και ενός μόνο ανθρώπου είναι θλιβερή, αλλά είναι παρήγορο το γεγονός ότι θα μπορούσαμε να είχαμε θρηνήσει πολλά περισσότερα θύματα, αναλογικά με το μέγεθος και την ισχύ της δόνησης. Ο σεισμός προκάλεσε ένα μικρό τσουνάμι που κυρίως έπληξε τις τουρκικές ακτές.
Oι περισσότερες καταστροφές είναι στην παλιά πόλη της Κω και συνίστανται σε καταρρεύσεις λιθόκτιστων τοίχων μνημείων και οικοδομών. Οι εικόνες που μεταδίδονται από τα media είναι αναμενόμενες και δεν είναι ούτε συνταρακτικές ούτε συγκλονιστικές όπως τις ονόμασαν οι τηλεοπτικοί σταθμοί –αναρωτιέται κανείς γιατί τόσο έντονη η ανάγκη υπερβολής– είναι από μόνες τους ισοδύναμες με χιλιάδες λέξεις και η παραπληροφόρηση δεν βοηθάει στην ψυχραιμία που οι ίδιοι οι σταθμοί ενθαρρύνουν. Στην εκπομπή, ανταποκριτές αναφέρονταν σε κλασικές μικρορωγμές στην προκυμαία σαν ρήγματα, οποιοσδήποτε μη ειδικός θα ανησυχούσε αν έβλεπε τέτοια ρηγμάτωση δίπλα στην πόλη. Αλλοι αναρωτιόντουσαν πώς θα τροφοδοτείται το νησί (ναι, η Κως) αφoύ φαντάστηκαν ότι δεν θα λειτουργεί –επί μακρόν– το λιμάνι της πόλης. Ούτε οι παρουσιαστές αλλά ούτε και ο ειδικός που εξυμνήθηκε για την επιστημοσύνη του κατά τη συνέντευξη –πώς άραγε αξιολογείται αυτή σε δύο λεπτά από μη ειδικούς– αναφέρθηκαν στην Κέφαλο, βαθύ λιμένα που θα μπορούσε να εξυπηρετήσει τουλάχιστον τις τροφοδοτικές ανάγκες του νησιού και τις συγκοινωνίες σε μεγάλο βαθμό, αν χρειαστεί.
Οι νεότερες κατασκευές αντιστάθηκαν πολύ καλά και εδώ φαίνεται η αξία της πιστής εφαρμογής του αντισεισμικού κανονισμού. Οι κάτοικοι αναφέρουν ότι η κατάσταση στο εσωτερικό πολλών σπιτιών και καταστημάτων είναι φύρδην μίγδην, λόγω πτώσεων σοβάδων και μικροαντικειμένων από ντουλάπες και βιβλιοθήκες, αλλά και αυτό είναι αναμενόμενο. Αν δεν υπάρξουν νέες αναφορές για ζημιές, τότε η Κως είναι τυχερή.
Η κρατική «παρέμβαση» ήταν άμεση και υμνήθηκε σχεδόν από όλους. Για μερικούς είναι ίσως ενθαρρυντικό να βλέπει κανείς υπουργούς να ενημερώνονται επιτοπίως για προβλήματα και καταστροφές. Κανείς όμως δεν εξύμνησε εξίσου το έργο της πυροσβεστικής, των διασωστών και των τεχνικών του δήμου, που σε δύσκολες συνθήκες –νύχτα, πλημμύρα από τσουνάμι, μετασεισμοί, φόβος για νέα τσουνάμι– απεγκλώβισαν ανθρώπους και άνοιξαν δρόμους, ή το έργο των νοσηλευτών που αντιμετώπισαν 100 τουλάχιστον περιστατικά μέσα σε λίγες ώρες. Ενας τηλεπαρουσιαστής, υποτιμώντας αυτόν τον αγώνα, αναρωτιόταν γιατί δεν μεταφέρονται οι περισσότεροι τραυματίες στην Αθήνα – αν ήμουν ξένος πρέσβης ή επισκέπτης, θα αναρωτιόμουν αν θα έπρεπε να ανησυχώ για την έλλειψη εμπιστοσύνης που έδειχνε η εκπομπή για τους τοπικούς φορείς και το νοσοκομείο.
Κανένας δεν σχολίασε ότι αν το κράτος είχε κάνει καλά τη δουλειά του και αν λειτουργούσε όπως θα ελπίζαμε, τότε δεν θα χρειαζόταν κανένα media show, τουλάχιστον τόσο γρήγορα, θα υπήρχε εμπιστοσύνη. H παρουσία υπουργών τις πρώτες ώρες μετά οποιασδήποτε καταστροφής συνήθως αποπροσανατολίζει το έργο της διάσωσης. Οι καταστροφές δεν είναι πεδίον δόξης για πολιτικούς, η Πολιτική Προστασία γνωρίζει καλά τη δουλειά της. Αν οι ζημιές ήταν πολύ μεγαλύτερες, θα τολμούσε να εμφανιστεί το κράτος;
Οσον αφορά το παλιρροϊκό κύμα, το Κέντρο Προειδοποίησης Τσουνάμι του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ) εξέδωσε έγκαιρη ανακοίνωση που αναφερόταν στη δυνατότητα δημιουργίας τσουνάμι με τους αναμενόμενους χρόνους άφιξης σε διάφορες περιοχές της χώρας. Αντίστοιχη ανακοίνωση έβγαλε και το επίσημο τουρκικό κέντρο προειδοποίησης του παρατηρητηρίου Κοτσαερί της Κωνσταντινούπολης. Και οι δύο προειδοποιήσεις ήταν άχρηστες για τους κατοίκους της Κω ή της Αλικαρνασσού, αφού εκδόθηκαν κατόπιν εορτής (δηλαδή της άφιξης του κύματος), κάτι που δεν ξαφνιάζει – το ρήγμα που προξένησε το τσουνάμι ήταν τόσο κοντά στις ακτές, ώστε έφτασε σε λιγότερο από 10 λεπτά, που είναι ένας συνήθης χρόνος που χρειάζεται για να εκδοθεί προειδοποίηση. Οι προειδοποιήσεις ήταν χρήσιμες για άλλες περιοχές, φερ’ ειπείν την Κρήτη.
Ενα σημαντικό πρόβλημα στην έγκαιρη προειδοποίηση ήταν η μη ύπαρξη παλιρροιογράφου στην Κω. Σε όλη την Ελλάδα, το ΕΑΑ λαμβάνει στοιχεία από περίπου 17 παλιρροιογράφους (αλλά χθες λειτουργούσαν μόνο 10) και τα στοιχεία μοιράζονται με το παγκόσμιο δίκτυο της ΟΥΝΕΣΚΟ. Μας χρειάζονται τουλάχιστον 100, επειδή η θαλάσσια μορφολογία του Αιγαίου είναι πολύπλοκη και επειδή υπάρχει πάντα η πιθανότητα, κατόπιν ακόμη και μικρού σεισμού, πρόκλησης υποθαλάσσιας κατολίσθησης που αυτή με τη σειρά της θα προξενήσει μεγάλο τσουνάμι. Ενα πυκνό δίκτυο παλιρροιογράφων μαζί με αριθμητικές προσομοιώσεις είναι η μόνη μας ελπίδα για να έχουμε στοχευμένες ποσοτικές προειδοποιήσεις. Αν φερ’ ειπείν γίνει σεισμός στο Κεντρικό Αιγαίο, θα μπορούμε να εκτιμήσουμε ποσοτικά και έγκαιρα αν χρειάζεται να εκκενώσουμε τη βόρεια Κρήτη και ποιες συγκεκριμένες περιοχές της. Το κόστος ενός παλιρροιογράφου (με την εγκατάσταση) δεν υπερβαίνει τις 5.000 ευρώ και παρέχει συνεχώς και στοιχεία που είναι χρήσιμα για εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Οι αντιδράσεις των κατοίκων και επισκεπτών στην Κω και στην Αλικαρνασσό κυμάνθηκαν από άριστες ώς κακές. Πολλοί απομακρύνθηκαν άμεσα από την παραλία φοβούμενοι τσουνάμι. Εύγε. Αλλοι φαίνονται σε βίντεο να περπατούν σε πλημμυρισμένες πλατείες, ενώ άλλοι να παίζουν με τα θαλάσσια ρεύματα πάνω στην ξηρά και στις εισόδους και αυλές ξενοδοχείων. Ολέθριο λάθος. Μερικοί απομακρύνονται από τις ακτές πολλές ώρες μετά από την άφιξη του κύματος. Λάθος. Δεκατρία χρόνια μετά το τσουνάμι της Ινδονησίας που σκότωσε 240.000 ανθρώπους, θα έπρεπε όλοι να γνωρίζουν ότι αν βρίσκονται κοντά σε παραλία, έπειτα από οποιαδήποτε σεισμική δόνηση που διαρκεί πάνω από 15 δευτερόλεπτα, πρέπει να απομακρύνονται από την ακτογραμμή αμέσως και να βρίσκουν καταφύγιο σε κτίρια ή λόφους, ώστε να είναι τουλάχιστον 10 μ. πιο ψηλά από τη στάθμη της θάλασσας. Εδώ και η Πολιτική Προστασία και οι δήμοι πρέπει να κάνουν μεγαλύτερες προσπάθειες ενημέρωσης των κατοίκων και επιχειρήσεων σε όλη την Ελλάδα.
Τα βασικά μαθήματα
Τα βασικά μαθήματα που διδαχτήκαμε από αυτόν τον σεισμό ήταν γνωστά σε οποιονδήποτε μεταπτυχιακό φοιτητή αρμόδιας και σοβαρής πανεπιστημιακής σχολής. Οι νεότερες κατασκευές που εφαρμόζουν τον αντισεισμικό κανονισμό είναι πιο ασφαλείς από τις παλαιότερες.
Στα ιστορικά κέντρα πόλεων που μαζεύουν τους περισσότερους επισκέπτες χρειάζεται άμεση αξιολόγηση της ασφάλειας των πετρόκτιστων κτιρίων. Οι διασώστες παραμένουν η πρώτη γραμμή άμυνας και χρειάζονται ενίσχυση και εργαλεία. Τα κέντρα προειδοποίησης χρειάζονται πρόσβαση σε περισσότερες μετρήσεις στάθμης της θάλασσας για να εκδίδουν έγκαιρες ποσοτικές και εστιασμένες προειδοποιήσεις, δηλαδή το τσουνάμι να έχει χ ύψος, στην ψ περιοχή. Τα media υπερβάλλουν άνευ λόγου σχολιάζοντας αυτά που δεν χρειάζονται σχόλια και παίρνουν συνεντεύξεις από ομοϊδεάτες αρεσκομένους στην υπερβολή και κινδυνολογία. Οι κάτοικοι στην Κω, όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, χρειάζονται εκπαίδευση για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών και ασκήσεις εκκένωσης από τσουνάμι, ώστε να αποφεύγεται ο πανικός. Φυσικά, χρειάζονται πραγματικές και επαγγελματικές γεωλογικές έρευνες για την ανακάλυψη ρηγμάτων που μπορεί να απειλούν κατοικημένες περιοχές, και πολύ λιγότερη ανακύκλωση ημιμάθειας από δήθεν ειδικούς.
Ισως τότε να μη χρειαζόμαστε να υμνούμε σε τηλεοπτικές εκπομπές το κράτος επειδή δίνει υποσχέσεις που δεν θα κρατήσει, πάντα αμέσως μετά οποιασδήποτε καταστροφής, αλλά που αλαζονικά δεν προετοιμάζεται ποτέ έγκαιρα για να μετριάσει τις συνέπειες αναπόφευκτων μελλοντικών σεισμών, παλιρροϊκών κυμάτων, πλημμυρών και ηφαιστείων.
*O Kώστας Συνολάκης είναι ακαδημαϊκός και καθηγητής Φυσικών Καταστροφών στο Πολυτεχνείο Κρήτης.