Η φιλελεύθερη δημοκρατία και οι εχθροί της

Η φιλελεύθερη δημοκρατία και οι εχθροί της

4' 27" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η​​ φιλελεύθερη δημοκρατία είχε πάντοτε τους εχθρούς της. Είναι εύλογο και αναμενόμενο. Κάθε πολίτευμα έχει την παθογένειά του και η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν αποτελεί εξαίρεση, παρά το γεγονός ότι παραμένει η καλύτερη διαθέσιμη μορφή πολιτικής οργάνωσης.

Σε πολλούς όμως αυτό δεν αρκεί. Θεωρούν ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία έχει αποτύχει και θέλουν να την αντικαταστήσουν με άλλες μορφές πολιτικής οργάνωσης. Συνήθως οι μορφές αυτές έχουν ένα από τα παρακάτω δύο χαρακτηριστικά: είτε εφαρμόστηκαν και απέτυχαν παταγωδώς (συχνά με μεγάλο ανθρώπινο κόστος) είτε από τη φύση τους δεν είναι εφαρμόσιμες, καθώς πρόκειται για ιδεοληπτικές φαντασιώσεις που η πραγματικότητα αδυνατεί να προσγειώσει.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, η αυστηρή κριτική σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία είναι όχι μόνο επιτρεπτή αλλά και ευπρόσδεκτη. Ακόμα κι όταν αυτή η κριτική είναι απορριπτική, η φιλελεύθερη δημοκρατία όχι μόνο εξασφαλίζει στους αντιπάλους της το δικαίωμα έκφρασης των απόψεών τους, αλλά συχνότατα τους προσφέρει και δημόσιο έμμισθο βήμα (π.χ. με μία θέση στο δημόσιο πανεπιστήμιο). Και πολύ καλά κάνει. Διότι σ’ αυτό ξεχωρίζει η φιλελεύθερη δημοκρατία από τα ανταγωνιστικά της μοντέλα που οι αντίπαλοί της συνήθως πρεσβεύουν: όχι μόνο ανέχεται αλλά σέβεται και προστατεύει τους εχθρούς της, προσφέροντάς τους μάλιστα αφειδώς τους αναγκαίους πόρους για να την πολεμήσουν.

Ομως η αντίθεση στη φιλελεύθερη δημοκρατία δεν εξαντλείται στη σκληρή κριτική, στη ρητορική απόρριψη και στον νόμιμο ακτιβισμό για τον ριζικό μετασχηματισμό της. Πολύ συχνά οι αντίπαλοί της, εκμεταλλευόμενοι την ίδια την ανεκτική φύση της, επιχειρούν να την ανατρέψουν. Πρέπει να έχουν το δικαίωμα να το κάνουν; Αυτό είναι ένα δύσκολο ερώτημα. Οι φιλελεύθεροι και οι δημοκράτες γενικά έχουν συχνά διχαστεί στην προσπάθειά τους να απαντήσουν παραμένοντας ταυτόχρονα συνεπείς στις αρχές τους.

Αλλά ας δούμε το ερώτημα λίγο διαφορετικά: πόσο φιλελεύθερη είναι μια δημοκρατία η οποία απαγορεύει την πολιτική δραστηριότητα που έχει ως στόχο την ανατροπή της; Μπορεί να συνεχίζει να θεωρείται φιλελεύθερη εάν, για παράδειγμα, απαγορεύει τη δραστηριότητα κομμάτων που δεν αναγνωρίζουν ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία αποτελεί το «τέλος της ανθρώπινης ιδεολογικής εξέλιξης», την «τελική μορφή της ανθρώπινης διακυβέρνησης», πως βρισκόμαστε δηλαδή στο «τέλος της Ιστορίας» (για να χρησιμοποιήσω τις διάσημες φράσεις του Φράνσις Φουκουγιάμα); Θεωρώ δεδομένο ότι η σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να απαγορεύει νόμιμες δραστηριότητες που έχουν ως στόχο την κατάλυσή της. Ετσι δεν νοείται η απαγόρευση κόμματος, εφόσον αυτό το κόμμα λειτουργεί στο πλαίσιο της νομιμότητας και οι απειλές προς τη φιλελεύθερη δημοκρατία έχουν καθαρά διακηρυκτικό χαρακτήρα.

Ενα καλό παράδειγμα είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Παρά τη σαφέστατη απόρριψη της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ακόμα και του («αστικού», όπως το αποκαλεί) Συντάγματος και παρά τις όποιες φιλόδοξες διακηρύξεις του, η συμπεριφορά του βρίσκεται πάντοτε μέσα στο πλαίσιο της νομιμότητας – όπως βέβαια αυτό το πλαίσιο έχει ξεχειλώσει από τις αυθαιρεσίες όλων ανεξαιρέτως των μεγάλων κομματικών μηχανισμών της Μεταπολίτευσης. Οι διάφορες ανιστόρητες προσπάθειες να ελεγχθεί το ΚΚΕ για τις επίσημες «αντικαθεστωτικές» απόψεις του είναι ευτυχώς περιθωριακές. Είναι επιπλέον ανόητες και μυωπικές, καθώς αδυνατούν να εκτιμήσουν τον τρόπο που το ΚΚΕ συμπεριφέρθηκε στη διάρκεια της κρίσης και ιδίως το καλοκαίρι του 2015: κάθε άλλο παρά καιροσκοπικά.

Ενα άλλο παράδειγμα είναι η Χρυσή Αυγή. Ομολογώ ότι θεωρώ ντροπή για τη χώρα μας την παρουσία αυτού του κόμματος στη Βουλή των Ελλήνων αλλά κυρίως τη στήριξη (ή συμπάθεια) που απολαμβάνει από σημαντική μερίδα του πληθυσμού. Ομως μια φιλελεύθερη δημοκρατία οφείλει να ανέχεται ακόμα κι ένα νεοναζιστικό κόμμα, ένα κόμμα που δεν απορρίπτει απλώς το πολίτευμα αλλά και τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Φτάνει να λειτουργεί ως κόμμα και όχι ως εγκληματική οργάνωση.

Είναι προφανές ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν μπορεί να ανεχθεί εγκληματικές πράξεις από εκείνους που την αμφισβητούν. Κάθε είδους βία που ασκείται από οργανώσεις ακροαριστερές ή ακροδεξιές πρέπει να τιμωρείται αυστηρά. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να προσφέρουν ελαφρυντικά ο υποτιθέμενος «πολιτικός» χαρακτήρας, τα κίνητρα και οι προθέσεις. Διότι η φιλελεύθερη δημοκρατία, όπως είδαμε, επιτρέπει την αμφισβήτησή της, τη ρητή απόρριψή της, την προσπάθεια ανατροπής της αλλά με μία προϋπόθεση: να έχουν οι ενέργειες αυτές στόχο να πείσουν την πλειοψηφία χωρίς να παραβιάζουν τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών. Αλλά οι βίαιοι αντίπαλοί της, απογοητευμένοι από την αδυναμία τους να πείσουν με δημοκρατικά μέσα, περιφρονώντας την πλειοψηφία που δεν συμμερίζεται τις ολοκληρωτικές ονειρώξεις τους, αδιαφορώντας για το άτομο και την αξία της ανθρώπινης ζωής, επιχειρούν να μας εκβιάσουν και να μας τιμωρήσουν. Εχουμε χρέος να αμυνθούμε.

Ομως με ποιον τρόπο αμύνεται μια φιλελεύθερη δημοκρατία; Αποκλειστικά με τα δικά της όπλα. Αυτά που υπαγορεύουν οι αρχές του κράτους δικαίου, αντιμετωπίζοντας ως ιερά τα ατομικά δικαιώματα των εχθρών της και μην κάνοντας εκπτώσεις στην προστασία τους. Η φιλελεύθερη δημοκρατία, ενώ αμύνεται, δεν εκδικείται ποτέ. Δεν χρησιμοποιεί τα άτομα ως μέσα. Δεν τιμωρεί το φρόνημα αλλά μόνο τις πράξεις.

Πολλοί ισχυρίζονται ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία πρέπει, εν ανάγκη, να αντιμετωπίσει τους εχθρούς της με τα δικά τους όπλα. Προκειμένου να καταλυθεί, ας παραβιάσει μερικούς κανόνες, ας αντιμετωπίσει με ρεαλισμό και όχι με «ανεδαφικές φιλελεύθερες ευαισθησίες» όσους την απειλούν. Οι υπερβάσεις δικαιολογούνται στο πλαίσιο της αυτοάμυνας. Διότι είναι, λένε, θέμα επιβίωσης.

Ναι, να επιβιώσει η φιλελεύθερη δημοκρατία. Αλλά ως τι; Διότι αν πρόκειται να επιβιώσει μεταλλαγμένη σε κάτι διαφορετικό, τότε στην πραγματικότητα δεν θα έχει επιβιώσει. Διότι αν υπάρχει κάτι που ξεχωρίζει τη φιλελεύθερη δημοκρατία είναι ότι ενώ σέβεται τους εχθρούς της, δεν τους μοιάζει καθόλου.

* Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι αν. καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η δεύτερη έκδοση του βιβλίου του «Φιλελευθερισμός» κυκλοφορεί στη σειρά «Μικρές Εισαγωγές» των Εκδόσεων Παπαδόπουλος.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή