Πληροφορίες από τουρκοκυπριακές και τουρκικές πηγές φέρνουν στο προσκήνιο άγνωστες πτυχές της πρόσφατης διάσκεψης στο Κραν-Μοντανά για το Κυπριακό και, από την άλλη πλευρά, ρίχνουν φως στις τελευταίες μανούβρες της Αγκυρας στο ζήτημα.
Η επίσημη ρητορική της ελληνοκυπριακής (ε/κ) πλευράς μετά το ναυάγιο του Κραν-Μοντανά θέλει τις συνομιλίες να κατέρρευσαν εξαιτίας της αδιαλλαξίας της τουρκικής πλευράς στο ζήτημα της ασφάλειας και των εγγυήσεων. Η τουρκική πλευρά επέμενε στη διαιώνιση της παρουσίας του τουρκικού στρατού στο νησί μετά τη λύση, μια πρόταση που απορρίφθηκε από κοινού από την Αθήνα και τη Λευκωσία.
Η τουρκική πλευρά, βεβαίως, επιλέγει να δώσει μια διαφορετική ερμηνεία στα όσα διαδραματίστηκαν στο κεφάλαιο της ασφάλειας και των εγγυήσεων στη διάσκεψη του Κραν-Μοντανά. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι τουρκικές πηγές, αναλύοντας τις σχετικές εξελίξεις, τονίζουν ότι στο Κραν-Μοντανά, για πρώτη φορά στην Ιστορία, η τουρκική πλευρά ήταν έτοιμη να συζητήσει την αρχή του «sunset clause», δηλαδή της τελικής απόσυρσης των τουρκικών στρατευμάτων από το νησί, μετά τη λήξη μιας μεταβατικής περιόδου.
Ποια ήταν η αρχική πρόταση της τουρκικής πλευράς στο ζήτημα των εγγυήσεων; Τουρκικές και τουρκοκυπριακές πηγές τονίζουν ομόφωνα ότι η τουρκική αντιπροσωπεία μετέβη στην Ελβετία με την εξής πρόταση:
Με την έναρξη της εφαρμογής της λύσης, οι εμπλεκόμενες πλευρές θα προχωρούσαν στη σταδιακή μείωση των στρατευμάτων στο νησί. Τα μειωμένα ξένα στρατεύματα θα στάθμευαν στην Κύπρο κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων θητειών του Τουρκοκύπριου (τ/κ) προέδρου της Ενωμένης Ομόσπονδης Κυπριακής Δημοκρατίας. Στην συνέχεια, εφόσον όλα κυλούσαν ομαλά και οι εξελίξεις αποδείκνυαν ότι το νέο κράτος είχε μέλλον, θα ολοκληρωνόταν το περίφημο «sunset clause», δηλαδή η τελική κατάργηση του συστήματος των εγγυήσεων.
Καλά ενημερωμένες τ/κ πηγές αναφέρουν ότι η τουρκική πλευρά, για λόγους τακτικής, επέλεξε αρχικά να τηρήσει αποστάσεις ασφαλείας από την εν λόγω πρόταση. Ετσι, επέλεξε να εστιάσει στο «review clause», δηλαδή στη μελλοντική επανεξέταση των εγγυήσεων. Ωστόσο, στη συνέχεια άλλαξε στάση και άφησε να εννοηθεί ότι ήταν έτοιμη να εστιάσει την προσοχή της στην πρώτη επιλογή, δηλαδή στο «sunset clause».
Μάλιστα, με βάση αυτή την αλλαγή στάσης, όπως τονίζει πάντα η τουρκική πλευρά, οι διαπραγματευτικές ομάδες ξεκίνησαν προετοιμασίες για την άφιξη των πρωθυπουργών στην Ελβετία, έτσι ώστε να υπογραφεί η τελική συμφωνία που θα άνοιγε τον δρόμο για τα δύο δημοψηφίσματα.
Αναλύοντας τις εξελίξεις στο Κραν-Μοντανά, οι τουρκικές πηγές αναφέρονται σε ακόμη ένα «άνοιγμα» της Αγκυρας και της τ/κ ηγεσίας. Ως γνωστόν, ένα άλλο πεδίο το οποίο απασχόλησε τις δύο πλευρές στις πρόσφατες συναντήσεις αφορούσε το κεφάλαιο του εδαφικού. Σε αυτές τις συζητήσεις η ε/κ πλευρά απέδωσε ιδιαίτερη σημασία στην περίπτωση της Μόρφου.
Στην άλλη πλευρά της Πράσινης Γραμμής, η τ/κ Δεξιά απορρίπτει κάθε είδους συζήτηση γύρω από το μελλοντικό καθεστώς της Μόρφου. Την ίδια στιγμή, κάποιες μερίδες της τ/κ Αριστεράς θεωρούν ότι στην περίπτωση της Μόρφου θα μπορούσε να εφαρμοστεί ένα ειδικό καθεστώς παρόμοιο με αυτό το οποίο συζητείται για την περίπτωση της Καρπασίας.
Στην Ελβετία έγινε αντιληπτό το γεγονός πως η συζήτηση δεν θα προχωρούσε –ακόμη και εάν σημειωνόταν πρόοδος στο κεφάλαιο των εγγυήσεων– χωρίς να έχουν προηγουμένως ικανοποιηθεί οι θέσεις και οι διεκδικήσεις της ε/κ πλευράς στο πεδίο του εδαφικού. Για αυτό τον λόγο, Αγκυρα και τ/κ ηγεσία κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η τουρκική πλευρά ήταν υποχρεωμένη να προχωρήσει σε μια σημαντική κίνηση-άνοιγμα και σε αυτό το κεφάλαιο.
Με βάση το εν λόγω πλαίσιο, η τουρκική πλευρά άνοιξε σταδιακά τα χαρτιά της στο κεφάλαιο του εδαφικού και, όπως υποστηρίζει, κατά την τελική φάση των συνομιλιών στο Κραν-Μοντανά έδωσε τη συγκατάθεσή της για την επιστροφή της Μόρφου, με τα διοικητικά σύνορα του 1974, στην ελληνοκυπριακή πλευρά.