Η Ε.Ε. χάνει τους ανατολικούς εταίρους της. Το πολωνικό ακραία φιλοκληρικό κυβερνών κόμμα PiS, το όνομα του οποίου σημαίνει Δίκαιο και Δικαιοσύνη, αποτελειώνει την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και μέσω αυτής το κράτος δικαίου.
Στην Ουγγαρία, η υπερεθνικιστική συντηρητική κυβέρνηση καταφέρεται εναντίον των ελεύθερων πανεπιστημίων συνολικά και του Central European University ειδικότερα. Η οργή κατά του ιδρύματος του Τζορτζ Σόρος πυροδοτείται επιπλέον από μια αντισημιτική εκστρατεία με αφίσες, που συνδέει τον επιχειρηματία με συνήθη στερεότυπα της ναζιστικής προπαγάνδας. Αμφότερες οι κυβερνήσεις προβάλλουν έτσι τη δική τους εκδοχή της δημοκρατίας, η οποία είναι αυταρχική και υπερβολικά ανελεύθερη.
Κατανοητή και θεμιτή είναι η δυσαρέσκεια στο δυτικό κομμάτι της Ε.Ε. για αυτή την ανόρεχτη και μη χριστιανική ερμηνεία της ευρωπαϊκής ιδέας. Τι πρέπει να κάνουμε, όμως, αν δεν θέλουμε να χάσουμε αυτές τις χώρες στο όνομα της Ευρώπης, του ανθρωπισμού και της ενημέρωσης; Οι πολίτες στην Ουγγαρία και στην Πολωνία χρειάζονται κίνητρα για τα επόμενα βήματα στην ευρωπαϊκή ενσωμάτωση. Κίνητρα, που θα τους πείσουν και θα τους απελευθερώσουν από όσους εκμεταλλεύονται την αγωνία τους μπροστά στο μέλλον. Τα απαραίτητα μέτρα θα ήταν άλλωστε προς όφελος της Ε.Ε. συνολικά: μια κοινή άμυνα, μια συστηματική προστασία των εξωτερικών συνόρων και μια μεταναστευτική πολιτική, που θα τιμά τον τίτλο της.
Αυτά τα τρία μέτρα θα κάλυπταν άλλωστε τις ανάγκες ασφαλείας των Νοτιοευρωπαίων, για τους οποίους ενδεχόμενη κλιμάκωση της προσφυγικής κρίσης θα δημιουργούσε κυρίως πρόβλημα στο εσωτερικό των χωρών τους. Από τη διαλυμένη Λιβύη οι ροές κατευθύνονται στην Ιταλία. Οι κραυγές βοήθειας από τη Ρώμη φτάνουν χωρίς ανταπόκριση στους κυβερνητικούς διαδρόμους του Βερολίνου, η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη δεν θα επαληθευτεί ούτε αυτή τη φορά. Η κρίση, για την οποία Πολωνία και Ουγγαρία παρουσιάζουν τη χειρότερη δυνατή λύση, επιστρέφει ορμητικά.
Αν θεωρήσουμε ότι ο ρατσισμός και ο αντισημιτισμός είναι ιάσιμοι, τότε θα πρέπει να ταχθούμε υπέρ αυτών των βημάτων προς όφελος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Πολύ συχνά οι άνθρωποι στην ανατολική Ευρώπη ζουν υπό την ψευδαίσθηση μιας ρωσικής ή οθωμανικής εισβολής. Προτού μιλήσουμε για μετανάστευση, θα πρέπει πρώτα να υπάρξει διασφάλιση των συνόρων τους. Μια ρητορική αποδιοπομπαίων τράγων, που παραδίδει σε ένα μανιασμένο πλήθος μειονότητες και τα δικαιώματά τους, δεν έχει καμία θέση σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία. Ο δυτικός τομέας της Ενωσης κατάφερε στην Ολλανδία, στη Γαλλία και στην Αυστρία να απελευθερωθεί από τη δεξιά, αντιδραστική πολιτική. Για πόσο όμως;
Η κοινή άμυνα της τότε νεοπαγούς Ε.Ε. είχε απορριφθεί αρχικά από τη Γαλλία. Εκτοτε και σε τακτά χρονικά διαστήματα επανέρχεται η ιδέα ενός κοινού ευρωπαϊκού στρατού, που θα ήταν αποτελεσματικότερος και λιγότερο δαπανηρός. Αν κάποτε ήταν η Γαλλία το μεγάλο εμπόδιο, σήμερα αυτόν τον ρόλο έχει αναλάβει κυρίως η Γερμανία. Με επικεφαλής μια υπερσυντηρητική προτεστάντισσα, που διαιωνίζει το πάγιο ψέμα της Χριστιανοδημοκρατίας ότι η Γερμανία δεν είναι χώρα υποδοχής μεταναστών, δεν πρόκειται να αλλάξει η μεγαλύτερη οικονομία της Ε.Ε., η οποία σημειωτέον εξαρτάται από τη μετανάστευση. Η συντηρητική παράταξη δεν θέλει νόμο για τη μετανάστευση. Διαμόρφωση του μέλλοντος; Καμία τύχη.
Εξαρτάται λοιπόν από τους Γάλλους υπό τον πρόεδρο Μακρόν, να αναλάβουν σε αυτόν τον τομέα την πρωτοκαθεδρία. Το γεγονός ότι εκείνος στην πρώτη του δημόσια εμφάνιση συνοδεύθηκε από τους ήχους του ευρωπαϊκού ύμνου, δίνει στους Ευρωπαίους αφορμή για ελπίδες. Η Αγκελα Μέρκελ ανακοίνωσε τουλάχιστον ότι θα εξετάσει το άνοιγμα των ευρωπαϊκών συνθηκών σε νέους τομείς ενοποίησης. Μια στιγμή κρίσης είναι πάντα κι ένα έναυσμα για αλλαγή και πρόοδο. Να ξεγράψουμε τους Ανατολικοευρωπαίους, Πολωνούς και Ούγγρους, θα ήταν η εύκολη λύση. Και ο λάθος δρόμος.
* Ο κ. Alexander Goerlach είναι επισκέπτης καθηγητής στο Government Department του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και συνεργάτης του Carnegie Council for Ethics in Foreign Affairs.