Ήταν η πρώτη φορά που η δημοσιογράφος του BBC, Anna Bitong, επισκεπτόταν τη Γεταρία, ένα μεσαιωνικό ψαροχώρι, στον ισπανικό βορρά. Περπατώντας στα σοκάκια της πόλης η μυρωδιά της ψημένης τσιπούρας την οδήγησε σε μια καντίνα. Εκεί, συνάντησε δυο άντρες που μιλούσαν μια γλώσσα που ποτέ δεν είχε ξανακούσει• μια γλώσσα αρχαία που κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Ήχους κοφτούς που ανακατεύονταν με τις σταγόνες της βροχής που έσταζαν στο ρείθρο του πεζοδρομίου, εκείνο το ανοιξιάτικο απόγευμα.
Η γλώσσα των Βάσκων άλλως Εουσκέρα, ομιλείται στις αυτόνομες κοινότητες της Ναβάρρα στον ισπανικό βορρά, στην αυτόνομη περιοχή της Χώρας των Βάσκων, και στη νοτιοδυτική Γαλλία.
Η προέλευση και η ιστορία της γλώσσας:
«Κανείς δεν μπορεί να πει από πού προέρχεται αυτή η γλώσσα», λέει ο Πέγιο Σαλαμπούρου, καθηγητής και διευθυντής του Ινστιτούτου Βασκικής Γλώσσας στο Πανεπιστήμιο του Μπιλμπάο.
Η μοναδική αυτή γλώσσα είναι κάτι για το οποίο οι Βάσκοι αισθάνονται περήφανοι και σήμερα ομιλείται περίπου από 700.000 εξ αυτών, ήτοι 35% του συνολικού τους πληθυσμού. Στοχοποιήθηκε από τον Ισπανό δικτάτορα, Φράνκο που είχε απαγορεύσει τη χρήση οποιασδήποτε άλλης γλώσσας πλην της ισπανικής από το 1939 έως το 1975 οπότε και απεβίωσε. Πληροφοριοδότες της αστυνομίας μάλιστα, κατέδιδαν όποιον τη μιλούσε.
Όμως η γλώσσα των Βάσκων αψήφησε το σκόπελο της δικτατορίας και επιβίωσε για μια ακόμη φορά, συνεχίζοντας την ιστορία της μακραίωνης ύπαρξής της.
Οι σπηλαιολόγοι ανακάλυψαν πρόσφατα ένα αρχαίο σπήλαιο στην Ερρεντερία μια πόλη στην επαρχία Γκισπουσκόα στη Χώρα των Βάσκων, γεμάτο σχέδια 14.000 χρόνων.
«Δεν ξέρουμε τι είδους γλώσσα μιλούσαν οι άνθρωποι στα σπήλαια, αλλά αν δεν υπάρξουν στοιχεία που ν’ αποδεικνύουν το αντίθετο, εικάζουμε ότι η γλώσσα αυτή αποτελεί κατά κάποιον τρόπο πρόγονο της σύγχρονης Βασκικής» λέει ο Σαλαμπούρου.
«Η γλώσσα των Βάσκων όμως δεν έχει ινδοευρωπαϊκές ρίζες. Είναι η μοναδική ζωντανή ευρωπαϊκή γλώσσα που δε σχετίζεται με καμμία άλλη», προσθέτει ο καθηγητής.
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικά με την προέλευση της γλώσσας. Μια από αυτές υποστηρίζει ότι η γλώσσα των αρχαίων Ιβήρων και η γλώσσα των Βάσκων ήταν η ίδια γλώσσα ή προήλθαν από την ίδια γλώσσα, καθώς και η Ιβηρική ήταν μια γλώσσα που είχε ελάχιστα κοινά με τις υπόλοιπες γλώσσες της περιοχής.
«Η Ιβηρική που ομιλούνταν στη σημερινή Ισπανία και Πορτογαλία, διέθετε διάφορες γλωσσικές ποικιλίες που είχαν διαφορετικούς τρόπους γραφής. Δεν την καταλαβαίνουμε αλλά ξέρουμε ότι ηχητικά μοιάζει πολύ με τη γλώσσα των Βάσκων», αναφέρει ο Σαλαμπούρου.
Το πρώτο βιβλίο γραμμένο στη γλώσσα των Βάσκων τυπώθηκε το 1545 στο Μπορντώ της Γαλλίας, ενώ το πρώτο σχολείο βασκικής γλώσσας άνοιξε το 1914 στο Σαν Σεμπαστιάν της Ισπανίας. Η γλώσσα τυποποιήθηκε το 1968, επιτρέποντας σε συγγραφείς να τη χρησιμοποιήσουν στα έργα τους.
Είναι πράγματι είναι αξιοθαύμαστο το πώς κατάφερε να επιβιώσει η γλώσσα μας χωρίς γραπτή λογοτεχνία και χωρίς να υπάρχουν άνθρωποι που έχουν λάβει την εκπαίδευσή τους σε αυτή τη γλώσσα», υπογραμμίζει.
Η γλώσσα των Βάσκων, διαμορφώθηκε χάρη στη στενή επαφή των ομιλητών της με τη φύση. Υπάρχει πλήθος λέξεων για τον άνεμο και τη θάλασσα. Συγκεκριμένα υπάρχουν 100 διαφορετικές λέξεις για την πεταλούδα!
«Αν πάρεις μια γλώσσα μακριά απ’ τον τόπο της πεθαίνει»
Η Καρμέλε Ερρεκάτσο έμαθε Εουσκέρα, παρακολουθώντας κρυφά μαθήματα γλώσσας στο υπόγειο μιας εκκλησίας στο Μπιλμπάο.
«Η ταυτότητα ενός τόπου είναι γλώσσα του», λέει η ίδια που τώρα διδάσκει στο Μπιλμπάο και χρησιμοποιεί τη γλώσσα στο μάθημά της. «Αν πάρεις μια γλώσσα μακριά από τον τόπο της, πεθαίνει. Η δικτατορία του Φράνκο το ήξερε πολύ καλά και ήθελε να την εξαφανίσει εντελώς», επισημαίνει.
«Είχαμε καταλήξει να μιλάμε τη γλώσσα μας μόνο στο σπίτι αλλά στις πόλεις ακόμη και οι τοίχοι είχαν αυτιά», αναφέρει η Ερρεκάτσο.
«Μια μέρα του 1940 κάποιος άκουσε τη γιαγιά μου στο Μπιλμπάο να μιλά Εουσκέρα με πλανόδιους πωλητές φαγητού από την πόλη της. Συνελήφθη, φυλακίστηκε και αναγκάστηκε να πληρώσει πρόστιμο ενώ πριν αφεθεί ελεύθερη, οι δεσμοφύλακες της ξύρισαν το κεφάλι για να την ταπεινώσουν. Αυτή της η εμπειρία, είχε ως αποτέλεσμα να μην μάθει τη γλώσσα στα παιδιά της», λέει η Ερρεκάτσο.
«Όταν βαπτίστηκα το 1951 αναγκάστηκα να πάρω την το όνομα Πέδρο Μαρία, την ισπανοποιημένη εκδοχή του ονόματός μου», λέει ο Σαλαμπούρου. Ως παιδί μιλούσα μόνο Εουσκέρα κι έμαθα τις πρώτες λέξεις στα ισπανικά στο σχολείο, όταν ήμουν 6 χρονών.
Η εξέλιξη της γλώσσας στη σύγχρονη Ισπανία και η κατάσταση σήμερα
Τη δεκαετία του 1960, συστάθηκε η τρομοκρατική οργάνωση «Πατρίδα των Βάσκων και Ελευθερία» (ETA) που είχε ως στόχο την ανεξαρτητοποίηση της Χώρας των Βάσκων από τη Γαλλία και την Ισπανία, κι ευθύνεται για το θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων. Η ETA υποχρεώθηκε να καταθέσει τα όπλα μόλις τον Απρίλιο του 2017.
«Η γλώσσα μας χρησιμοποιήθηκε σαν όπλο, πολιτικοποιήθηκε και αποτέλεσε εργαλείο χειραγώγησης» λέει η Ερρεκάτσο. «Υπάρχει η αντίληψη ότι είναι μια γλώσσα που ανήκει στους εθνικιστές. Εγώ πιστεύω ότι μια γλώσσα έχει οικουμενικό χαρακτήρα» .
Για να κρατήσει τη γλώσσα ζωντανή η τοπική κυβέρνηση της Χώρας των Βάσκων στην Ισπανία, έχει λανσάρει καμπάνιες που περιλαμβάνουν τη δημιουργία ενός ιστοτόπου όπου οι φυσικοί ομιλητές της γλώσσας μπορούν να την εξασκήσουν.
Στα σχολεία μάλιστα, οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν αν θα η εκπαίδευσή τους θα γίνει στη γλώσσα των Βάσκων, στα Ισπανικά ή και στα δύο.
Σε κάθε γωνιά της Χώρας των Βάσκων μπορεί κανείς να δει πια επιγραφές σε δρόμους και ταμπέλες καταστημάτων γραμμένες στη βασκική γλώσσα που καλοσωρίζουν τους επισκέπτες.
Θα επιβιώσει η γλώσσα των Βάσκων;
«Είμαι αισιόδοξη», δηλώνει η Ερρεκάτσο. «Η γλώσσα μας πέρασε από διάφορες φάσεις, είχε σκαμπανευάσματα όπως και η ίδια η ζωή, εξελίσσεται».
Επιμέλεια: Οδυσσεύς Ν. Πλάτωνας