Η Κεντρική και η Ανατολική Ευρώπη βρίσκονται αντιμέτωπες με το τέλος μιας –οικονομικής– εποχής. Με το ποσοστό απασχόλησης σε επίπεδο-ρεκόρ και τους εργάτες να απαιτούν αύξηση μισθών, ώστε να πλησιάσουν τα ημερομίσθια της Δύσης, το μοντέλο της φθηνής εργασίας, στο οποίο βασίστηκε η ανάπτυξη της περιοχής μετά την πτώση του κομμουνισμού, πλησιάζει στο τέλος του.
Η πρόκληση που αντιμετωπίζουν εταιρείες και κυβερνήσεις στην Ανατολική και στην Κεντρική Ευρώπη είναι να βρουν ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο. Η απεργία στο εργοστάσιο της Volkswagen στην Μπρατισλάβα τον Ιούνιο, η πρώτη σε μεγάλο εργοστάσιο της Σλοβακίας, έληξε με τη γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία να δίνει αύξηση μισθού 14% στους εργάτες, αποτελώντας το καλύτερο παράδειγμα για το πώς αλλάζει το οικονομικό τοπίο.
Η VW είναι μία από τις μεγάλες δυτικές βιομηχανίες που επεκτάθηκαν στη Σλοβακία, στην Τσεχία, στην Πολωνία και στην Ουγγαρία σε αναζήτηση φθηνού εργατικού δυναμικού. Η επέκταση προς τα ανατολικά οδήγησε στη γέννηση ενός οικονομικού μοντέλου που μεταμόρφωσε την περιοχή. Ωστόσο 25 χρόνια μετά, η τοπική αγορά εργασίας έχει στερέψει, με την ανεργία να έχει υποχωρήσει σε επίπεδο-ρεκόρ μεταξύ 3% και 7%. Το αποτέλεσμα είναι οι μισθοί να αυξάνονται ταχύτερα απ’ ό,τι στη Δύση, με την Ουγγαρία να προηγείται αυξάνοντας τους μισθούς κατά 12,8% σε ετήσια βάση. Ο Ζόροσλαβ Σμολίνσκι, ο συνδικαλιστής που οργάνωσε την απεργία στο εργοστάσιο της Σλοβακίας, μπήκε στην παραγωγή το 1992 όταν είχε μόλις αγοράσει το εργοστάσιο η VW. Τότε η αμοιβή του αντιστοιχούσε σε 75 ευρώ. «Μπορούσαμε να ζήσουμε με αυτά. Δεν είχαμε άλλη επιλογή». Σήμερα ο μέσος μισθός για τους 12.300 εργάτες της VW στην Μπρατισλάβα είναι 1.804 ευρώ τον μήνα. Και πάλι, όμως, μισθοί αυτού του επιπέδου εξακολουθούν αν είναι κατά τουλάχιστον 505 χαμηλότεροι από τον μέσο μισθό που πληρώνει η VW στη Γερμανία. «Οι καιροί αλλάζουν», λέει ο Σλοβάκος συνδικαλιστής, «είμαστε στην Ε.Ε. και πρέπει να μειώσουμε σταδιακά το χάσμα» των μισθών. Η γαλλική Peugeot και η κορεατική Kia αύξησαν εφέτος τις αμοιβές που προσφέρουν στη Σλοβακία, ενώ Audi και Mercedes είναι αντιμέτωπες με την απειλή απεργιών στην Ουγγαρία. Οι εταιρείες προσπαθούν να αντισταθμίσουν το αυξημένο κόστος εργασίας ενισχύοντας την αυτοματοποίηση, λένε μάνατζερ, πολιτικοί και αναλυτές. Η VW άφησε να εννοηθεί πως θα κατευθύνει μελλοντικές επενδύσεις σε άλλες χώρες αν βρεθεί αντιμέτωπη με νέες απεργίες. Αναλυτές της Renaissance Capital, με έδρα τη Ρωσία, λένε πως τελικά οι επενδυτές θα στραφούν σε άλλες χώρες του Νότου –Τουρκία, Μαρόκο, Τυνησία, Αίγυπτο και Ουκρανία– αναζητώντας φθηνό εργατικό δυναμικό. Οι πολιτικοί προσπαθούν να προωθήσουν επενδύσεις σε τομείς με υψηλότερη προστιθέμενη αξία. «Πρέπει να απομακρυνθούμε από το μοντέλο της οικονομίας χαμηλού κόστους και να στραφούμε σε παραγωγή με υψηλότερη προστιθέμενη αξία», λέει ο Μίχαλ Πικλ, επικεφαλής αναλυτής του Τσέχου πρωθυπουργού.