Η Φωτεινή Φαχουρίδου επέστρεφε για πρώτη φορά στο σπίτι της, τρεις εβδομάδες μετά τη βιβλική κατολίσθηση στο λιγνιτωρυχείο της ΔΕΗ στο Αμύνταιο Φλώρινας. Το όμορφο σπίτι με τον περιποιημένο κήπο βρίσκεται στην άκρη του χωριού Ανάργυροι, οι κάτοικοι του οποίου ζούσαν λίγες εκατοντάδες μέτρα από το χείλος του αχανούς ορύγματος. Η κ. Φαχουρίδου προσπέρασε την κορδέλα της αστυνομίας που έκλεινε τον δρόμο. Έπρεπε να αμπαλάρει το νοικοκυριό της και μια ολόκληρη ζωή, ώστε να φύγει γρήγορα από εκεί.
«Σε μια στιγμή έχασα τα πάντα», είπε. «Την ώρα της κατολίσθησης πότιζα το περιβόλι δίπλα στο σπίτι. Άρχισε να τρέμει η γη, ακούστηκαν δυνατοί κρότοι. Είδα προς την πλευρά του ορυχείου τις κολόνες της ΔΕΗ στα χωράφια να πλαγιάζουν και τα σύρματα να κόβονται. Άνοιξαν οι τοίχοι του σπιτιού. Δεν πρόλαβα να πάρω τίποτα, έτρεξαν δύο γείτονες να μας πουν ότι έπρεπε να φύγουμε αμέσως». Τα περισσότερα γειτονικά σπίτια έχουν εγκαταλειφθεί. Από τις 180 οικογένειες των Αναργύρων οι 30 εγκατέλειψαν την ίδια μέρα το χωριό, καθώς θεωρήθηκε ότι βρίσκονταν στην κόκκινη ζώνη.
Ο δρόμος μπροστά στο σπίτι της κυρίας Φωτεινής ήταν παντού «σκασμένος». Στα 150 μέτρα υπήρχε ένα χωμάτινο οδόφραγμα, λίγα μέτρα πιο κάτω η άσφαλτος ράγιζε κι ύστερα ξαφνικά κοβόταν. Από κάτω απλωνόταν η άβυσσος. Σε ελάχιστα δευτερόλεπτα μετατοπίστηκαν προς την καρδιά του ορυχείου 80 εκατ. τόνοι χώματος και σκεπάστηκαν άλλοι 28 εκατ. τόνοι λιγνίτη, παρασύροντας τα πάντα στην επιφάνεια. Μηχανήματα της ΔΕΗ που έφταναν στο ύψος μιας τετραώροφης οικοδομής σκεπάστηκαν κάτω από τον τεράστιο όγκο της κατολίσθησης, ταινιόδρομοι χιλιομέτρων σχίστηκαν και κρέμονταν στις μεταλλικές βάσεις τους, αγροτικές καλλιέργειες κόπηκαν στη μέση. Στεκόμασταν αποσβολωμένοι στο χείλος του ασφάλτινου δρόμου και τα φορτηγά, μακριά στο βάθος του ορυχείου, που προσπαθούσαν να περισώσουν ό,τι απέμεινε, έμοιαζαν με μικρές κουκκίδες. Ο ίδιος δρόμος οδηγεί στην Πτολεμαΐδα και είναι απορίας άξιο πώς δεν περνούσε κάποιος τη στιγμή της κατολίσθησης.
«Πρέπει να φύγουμε σύντομα», λέει ο Δημήτρης Αμανατίδης, κάτοικος του χωριού, που μαζεύει βιαστικά τα πράγματά του.
Εκκένωση έως τον Σεπτέμβριο
Ο Γιώργος Τσισμαλίδης είναι πρόεδρος του προσφυγικού χωριού των Αναργύρων. Εργάζεται στη ΔΕΗ, όπως οι περισσότεροι στο Αμύνταιο και πιο νότια στην Πτολεμαΐδα. Το απόγευμα πριν από την κατολίσθηση, γύρω στις 7, πηγαίνοντας προς το δημοτικό συμβούλιο, είχε παρατηρήσει στον δρόμο μια ρωγμή λίγων εκατοστών. Ενημέρωσε το τεχνικό συνεργείο της ΔΕΗ ώστε να τοποθετηθεί εκτάκτως σήμανση. «Επιστρέφοντας στο σπίτι γύρω στα μεσάνυχτα, πέρασα από το ίδιο σημείο και είδα ότι η ρωγμή είχε ανοίξει στο ένα μέτρο. Ειδοποίησα τους πάντες, κατάλαβα ότι κινδύνευε το χωριό. Όλο το βράδυ δεν κοιμήθηκα. Το πρωί στις 11 έγινε η κατολίσθηση», είπε.
Οι κάτοικοι είχαν πολλές φορές παραπονεθεί για μεγάλες ρωγμές στα σπίτια τους και για σκασίματα στους δρόμους. Οι τοπογράφοι της ΔΕΗ κατέγραψαν τουλάχιστον έναν μήνα πριν από την κατολίσθηση μια ασυνήθιστη μετατόπιση του υπεδάφους, γι’ αυτό και είχε δοθεί εντολή να σταματήσουν οι εργασίες στον συγκεκριμένο τομέα του λιγνιτωρυχείου. Κανείς, όμως, δεν μπορούσε να προβλέψει τέτοιας έκτασης καταστροφή. Μέχρι και μία εβδομάδα πριν, όταν ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Γιώργος Σταθάκης επισκέφτηκε για άλλο λόγο την Πτολεμαΐδα, είχε δεχτεί παράπονα από τους κατοίκους των Αναργύρων για την επικίνδυνη καθίζηση, όμως αρνήθηκε ότι οφείλεται στην εξορυκτική δραστηριότητα της ΔΕΗ. Στην ίδια συνάντηση στελέχη της εταιρείας φέρεται να είχαν δηλώσει ότι δεν υπάρχουν κονδύλια για την οριστική μετεγκατάσταση του οικισμού, παρότι αυτό είχε αποφασιστεί ήδη από το 2011 για τα χωριά Ανάργυροι και Ακρινή – μετεγκαταστάσεις χωριών έχουν γίνει και παλιότερα, άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε όχι.
Μία εβδομάδα αργότερα, ο υπουργός επέστρεψε εσπευσμένα στην πληγείσα περιοχή. Ανακοίνωσε ότι θα υπάρξει άμεσα νομοθετική ρύθμιση για την καταγραφή και την αναγκαστική απαλλοτρίωση των περιουσιών. «Οι κάτοικοι πρέπει να έχουν εγκαταλείψει το χωριό το αργότερο μέχρι τον Σεπτέμβριο και τις πρώτες βροχές», γνωμοδότησε για λόγους ασφαλείας ο Ευθύμιος Λέκκας, καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής, Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο οποίος έκανε αυτοψία στην περιοχή για να εκτιμήσει τον κίνδυνο. Σε επικοινωνία με τον διευθυντή του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας, Στέφανο Παλαβό, ο ίδιος εκτίμησε ότι το κόστος των άμεσων απαλλοτριώσεων για τα σπίτια και τις καλλιέργειες των κατοίκων των Αναργύρων ίσως φτάσει στα 30 εκατ. ευρώ. «Θα γίνει λεπτομερής καταγραφή της κινητής και της ακίνητης περιουσίας από ειδική επιτροπή και η διαδικασία θα ολοκληρωθεί άμεσα», είπε ο κ. Παλαβός. Τα χρήματα θα καταβληθούν από το ελληνικό Δημόσιο.
Πόρισμα για τα ακριβή αίτια της κατολίσθησης συντάσσουν δύο διαφορετικές επιτροπές, της ΔΕΗ και του υπουργείου. Στο μεταξύ, το λιγνιτωρυχείο θα κλείσει –το κοίτασμα θα είχε εξαντληθεί την επόμενη πενταετία– και το ένα τρίτο των περίπου 800 εργαζομένων θα μεταταχθεί σε άλλο πεδίο, νοτιότερα.
Το χωριό είναι γεμάτο ρωγμές, κορδέλες της αστυνομίας και αγγελίες για σπίτια στην Πτολεμαΐδα και στο Αμύνταιο.
Ένα χωριό χάνεται
Η ΔΕΗ αντέδρασε γρήγορα μετά την κατολίσθηση. Οι κάτοικοι που εγκατέλειψαν την πρώτη μέρα τα σπίτια τους μεταφέρθηκαν σε διαμερίσματα στην Πτολεμαΐδα, τα οποία νοικιάστηκαν για δύο συν έναν χρόνο από την επιχείρηση. Άνθρωποι της ΔΕΗ βρίσκονται καθημερινά στο χωριό ενημερώνοντας τους υπολοίπους για τις επόμενες κινήσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, πάντως, είναι πρακτικά αδύνατο για μια αγροτική οικογένεια να μετακομίσει σε ένα διαμέρισμα της πόλης – εκτός από την οικοσκευή, αυτοί οι άνθρωποι έχουν αγροτικά μηχανήματα, εξοπλισμό, αποθήκες, σε ορισμένες περιπτώσεις και κτηνοτροφικές μονάδες.
Πίσω στο χωριό των Αναργύρων, που έχει γεμίσει με ενοικιαστήρια και πωλητήρια για σπίτια στην Πτολεμαΐδα και στο Αμύνταιο, ο Δημήτρης Αμανατίδης μετέφερε τα τελευταία πράγματα του νοικοκυριού του στο διαμέρισμα στην πόλη. «Το χωριό θα εξαφανιστεί. Ο καθηγητής Λέκκας μάς είπε ότι δεν θα προλάβουμε να μαζέψουμε ούτε ξύλα για τον χειμώνα», είπε. Η Ευαγγελία Κωνσταντίνου, έχοντας ζήσει στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, έχτισε τα τελευταία χρόνια σπίτι στο χωριό, όπου μένει με την αδερφή της: «Δεν είμαστε στην κόκκινη ζώνη, όμως πρέπει να φύγουμε το συντομότερο. Χάνουμε το χωριό μας». Ο Πέτρος Καρυπίδης είχε εργαστήριο μαρμελάδας στους Αναργύρους, που παρασκεύαζε με φρούτα που καλλιεργεί ο ίδιος, όπως μύρτιλα. Τώρα έχει τοποθετήσει την πολύτιμη πρώτη ύλη έξω από το εργαστήριο, σε ένα ψυγείο-καρότσα. Δεν φτιάχνει μαρμελάδες και περιμένει, όπως όλοι, τις εξελίξεις.
Στον δρόμο της επιστροφής, οδηγήσαμε στις παρυφές του ορυχείου. Ο τοπογράφος της ΔΕΗ Βαγγέλης Δημανόπουλος έκανε μετρήσεις με τη μέθοδο «στάτικ». «Παραμονές της κατολίσθησης, υπήρχε υποχώρηση του υπεδάφους από 3 έως και 7 εκατοστά κάθε μέρα», είπε. «Πλέον, έχει σταθεροποιηθεί, είμαστε στο 1-1,5 εκατοστό την ημέρα». ■