Κάθε εποχή και τα βιβλία της, κάθε βιβλίο και οι εποχές του. Κάθε ταξίδι και οι αποσκευές του, όμως το καλοκαίρι ειδικά ένα μικρό, εύχρηστο «σακ βουαγιάζ» διαρκώς ανανεώνεται με θερινά αναγνώσματα σε μία πρόχειρη ταξινόμηση που συνοδεύει τις προετοιμασίες του ταξιδιού: βιβλία, που δεν πρόλαβαν να διαβαστούν τον χειμώνα, βιβλία που εντοπίστηκαν στις βιβλιοκρισίες των εφημερίδων και των περιοδικών, βιβλία που ανακαλύφθηκαν απρόσμενα στα βιβλιοπωλεία, «ξένα» βιβλία, που δεν πρόκειται ποτέ να μεταφραστούν στα ελληνικά, βιβλία καταχωνιασμένα στη βιβλιοθήκη, ξεχασμένα ή ξαναδιαβασμένα βιβλία, κάποια «αστυνομικά» ανυπερθέτως κ.ο.κ.
Περισσότερο από την ανάγκη της θερινής ανάγνωσης ισχυρότερη είναι η ιδέα για την αναγνωστική αναγκαιότητα των θερινών διακοπών, όπως υποβάλλεται, χρόνια τώρα, από τα ένθετα των εφημερίδων και τις ολοσέλιδες διαφημιστικές καταχωρίσεις των εκδοτικών οίκων, ακόμα και στο Διαδίκτυο, όμως κανένα ένθετο και κανένα σάιτ δεν πρόκειται να συμπεριλάβει τον «Ροβινσώνα Κρούσο», τη «Μυστηριώδη νήσο», το «Νησί των θησαυρών» ή τον «Χαμένο ορίζοντα» στα θερινά αναγνώσματα.
«Ζούσαν» τα βιβλία
Οργανώνοντας τον αναγνωστικό εφοδιασμό ενόψει διακοπών, νοσταλγεί κανείς την εποχή εκείνη, όταν οι άνθρωποι της πόλης δεν έκαναν διακοπές, απλώς παραθέριζαν κοντά στη θάλασσα ή σε κάποια εξοχή. Τότε, οι μικροί παραθεριστές και οι νεαρές λουόμενες διάβαζαν (ξανά) τον «Μάγκα» και τα «Ψάθινα καπέλα», τον «Λεωνή» ή το «Ενα καλοκαίρι γεμάτο βροχή», αν δεν τα «ζούσαν» αυτά τα βιβλία, σαν τους πρωταγωνιστές του Γιάννη Αγγέλου: «μικροί ήρωες» του καλοκαιριού, αλλά και μετέπειτα «δειλοί νοσταλγοί» εκείνων των περιπετειών και εποχών, όπως ο συγγραφέας τους. Ομως, ξαναδιαβάζοντας τον Αγγέλου, σ’ ένα οδοιπορικό της εφηβείας και της (παλιάς) Ελλάδας, μένει κανείς με την απορία, πώς αυτό το μικρό καλοκαιρινό, περιπετειώδες ανάγνωσμα (Ερμής, 1977), που λίγα έχει να ζηλέψει από τον «Πόλεμο των κουμπιών», του Λουί Περγκό (σε πολλαπλές εκδόσεις, Ερατώ, Γαβριηλίδης και Πατάκης), πέρασε απαρατήρητο από την κριτική και το κοινό και μένει στα αζήτητα των καλοκαιρινών αναγνωσμάτων για τους μικρούς και μεγάλους παραθεριστές;
«Το καλοκαίρι τραβούν την προσοχή οι χοντροί, τον χειμώνα οι λιγνοί», σημειώνει κρυπτικά και αφοριστικά ο Βάλτερ Μπένγιαμιν στον «Μονόδρομο». Η παρατήρηση που αναφέρεται στους ανθρώπους θα μπορούσε να αφορά και τα βιβλία: οι ξένοι τουρίστες έφεραν στις παραλίες μαζί με τα αντηλιακά τους και τα χοντρά βιβλία τσέπης, μπεστ σέλερ και portable, δηλαδή συγκεντρωτικές εκδόσεις έργων των προσφιλών τους συγγραφέων. Το περσινό καλοκαίρι ένα ανάλογο αφιέρωμα στην εφημερίδα είχε ακριβώς αυτό το θέμα, τα «τούβλα» και τις «αναγνώσεις μιας (καλοκαιρινής) βραδιάς». Τα ερωτήματα όμως παραμένουν αμείλικτα: θα μπορούσε κανείς να κουβαλήσει στις θερινές αποσκευές του το «Μαγικό βουνό» (Μεταίχμιο, σε επανέκδοση), που κινείται σε εντελώς αντίθετες γεωγραφικές, κλιματικές και ψυχολογικές συντεταγμένες των θερινών αποδράσεων; Πόσο απαραίτητα είναι σήμερα βιβλία όπως το «Ωραίο καλοκαίρι», του Τσέζαρε Παβέζε (Πατάκης), το «Δέκα και μισή, καλοκαίρι» (Σμίλη), της Μαργκερίτ Ντιράς (στην ομότιτλη ατμοσφαιρική ταινία συμπρωταγωνιστεί η Μελίνα Μερκούρη), το κατ’ εξοχήν θερινό ανάγνωσμα «Ενα καλοκαίρι κοντά στη θάλασσα» (Κέδρος), της Ανν Φιλίπ, σε μετάφραση Στρατή Τσίρκα, και πόσο ελκυστικά ο «Θάνατος στη Βενετία», επίσης του Τόμας Μαν ή το «Ο Χριστός σταμάτησε στο Εμπολι», του Κάρλο Λέβι; Και γιατί λιγοστεύουν οι επιλογές στην ποίηση ή τα non fiction βιβλία;
Και με τα «αστυνομικά»; Ισχύει το δίλημμα «μεσογειακό ή σκανδιναβικό νουάρ»; Κάψα ή δροσιά; Ιζό («Η τριλογία της Μασσαλίας», Πόλις), Νέσμπο («Το αστέρι του διαβόλου», Μεταίχμιο) ή το «Φονικό καλοκαίρι» του Σεμπαστιέν Ζαπρισό; Μήπως ο Μαρής του «ελληνικού καλοκαιριού» («Εγκλημα στη Μύκονο», «Ταξίδι στη Μύκονο» κ.ά., εκδόσεις Πεχλιβανίδη), τα «καλοκαιρινά» του Σιμενόν («45 υπό σκιάν», «Οι διακοπές του Μαιγκρέ» κ.ά., Αγρα), ή «Η πρώτη υπόθεση του Μονταλμπάνο και άλλα διηγήματα» (Penguin), του Αντρέα Καμιλέρι, ως σταθερές αξίες, λύνουν πρόσκαιρα το πρόβλημα;
Τόσα αναπάντητα ερωτήματα αιωρούνται, τόσα ενδιαφέροντα βιβλία περιμένουν. «Kαι το πλοίο φεύγει…».