Ο Μπόμπαν Τραπεζανόφσκι έκανε για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά διακοπές στη Χαλκιδική με τη σύζυγό του, Μπλάζιτσα, και τα δύο παιδιά τους. Απολάμβαναν τη θάλασσα στην πρώτη σειρά ενός beach bar στο Πευκοχώρι, στο νότιο άκρο της Κασσάνδρας, περιτριγυρισμένοι από φουσκωτά στρώματα και παιδικά παιχνίδια. «Αγαπάμε πολύ τη Χαλκιδική, οι άνθρωποι εδώ είναι φιλικοί, η θάλασσα και ο ήλιος είναι μοναδικά», είπε ο Μπόμπαν, στέλεχος μεταφορικής εταιρείας στα Σκόπια. Η οικογένεια ταξίδεψε με το αυτοκίνητο από τη γειτονική χώρα μέχρι τη Χαλκιδική, που απέχει περίπου τέσσερις ώρες. Θα παραθερίσουν για 15 μέρες σε ενοικιαζόμενο διαμέρισμα δίπλα στο κύμα. Το βράδυ θα περπατήσουν στην Καλλιθέα με την έντονη νυχτερινή ζωή και την επόμενη μέρα σχεδιάζουν να κατέβουν για ψώνια στη Θεσσαλονίκη.
Από την αρχή του καλοκαιριού είναι δύσκολο να βρεις αυτοκίνητο με ελληνικές πινακίδες στη Χαλκιδική. Σέρβοι και Σκοπιανοί κυρίως, κι έπειτα Βούλγαροι και Ρουμάνοι τουρίστες, καταφθάνουν μαζικά για διακοπές. Εκτιμάται ότι από το ένα εκατομμύριο αφίξεων το φετινό καλοκαίρι οι μισές θα αφορούν Βαλκάνιους επισκέπτες. Το ποσοστό είναι τεράστιο. Οι γείτονες από τον Βορρά, με τα καλά και τα άσχημά τους, τονώνουν την τοπική τουριστική οικονομία.
«Βαλκάνιοι παραθέριζαν πάντα στη Χαλκιδική», σημειώνει ο Γιάννης Λασπάς, ο δραστήριος ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου Flegra στο Πευκοχώρι. «Το τουριστικό ρεύμα διακόπηκε τη δεκαετία του ’90 εξαιτίας των πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Ακολούθησαν σχεδόν αποκλειστικά οι Δυτικοευρωπαίοι, που έρχονταν με αεροπλάνο, όμως σταδιακά δημιουργήθηκαν συνθήκες μονοπωλίου σε αυτές τις αγορές», λέει. «Την περίοδο 2004-2010 υπήρξε η μεγάλη έκρηξη με τους Ρώσους. Στο μεταξύ, είχαν μπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση η Βουλγαρία και η Ρουμανία, ενώ καταργήθηκε η βίζα για τις υπόλοιπες γειτονικές χώρες. Την τελευταία διετία επιστρέφουν ξανά οι Δυτικοευρωπαίοι, όμως την περίοδο της ελληνικής κρίσης τη Χαλκιδική στήριξαν οι Βαλκάνιοι».
«Απόψε σέρβικο πάρτι»
Στο Πευκοχώρι, στη Χανιώτη, στο Πολύχρονο, στην Καλλιθέα, οι πινακίδες στα φαστφουντάδικα γράφουν «Svinjski – Pileci Giros» («Γύρος χοιρινός και κοτόπουλο»), το ίδιο και οι τιμοκατάλογοι στις ταβέρνες. Υπάρχουν μπαρ που παίζουν αποκλειστικά σερβική μουσική και οι σερβιτόροι που γνωρίζουν τη γλώσσα γράφουν στα σταντ πάνω στο κύμα «Veceras srpska zurka», δηλαδή «Απόψε σερβικό πάρτι».
Οι αδερφές Ντούνια και Νέβενα Μιχαΐλοφ από το Νόβισαντ της Σερβίας έκαναν διακοπές με τη μητέρα τους, Μιλάνα, στο πρώτο πόδι. «Ήρθαμε με λεωφορείο, μέσω τουριστικού πρακτορείου. Είναι η τρίτη χρονιά που κάνουμε διακοπές στην Ελλάδα και θα μείνουμε 20 μέρες σε ενοικιαζόμενο δωμάτιο», είπαν. Δύο 20χρονοι φοιτητές από την ΠΓΔΜ, ο Μεθόντι Μπουτνίσκι και ο Ατανάς Ντεσνίκοφ, ήταν πιο τολμηροί. Πληρώνοντας 18 ευρώ εισιτήριο για τουριστικό λεωφορείο, είχαν ξεκινήσει στις 2 τα ξημερώματα από τα Σκόπια για να φτάσουν στις 7.30 στη Χαλκιδική. Θα περνούσαν όλη τη μέρα στην παραλία και θα έπαιρναν το ίδιο βράδυ το λεωφορείο της επιστροφής. «Έχουμε κάνει διακοπές στο πρώτο και στο δεύτερο πόδι, κι επίσης στην Κατερίνη. Τακτικά, κατεβαίνουμε για ψώνια και στη Θεσσαλονίκη», εξήγησαν.
Η Χαλκιδική ως παραδοσιακός προορισμός δεν είναι φθηνή, ιδιαίτερα στην κορύφωση της τουριστικής περιόδου. Ο καφές και το αναψυκτικό στην παραλία συνήθως κοστίζουν 4,5 ευρώ, ενώ σε ένα μέσο εστιατόριο εύκολα ο λογαριασμός έρχεται στα 20 ευρώ/άτομο. Επαγγελματίες στην περιοχή διαχρονικά παραπονούνται ότι «οι Βαλκάνιοι δεν αφήνουν χρήματα» και αυτό είναι αλήθεια σε μεγάλο βαθμό. Τα περισσότερα αυτοκίνητα περνούν τα σύνορα στους Ευζώνους και στον Προμαχώνα φορτωμένα με κονσέρβες, αναψυκτικά, ακόμη και μπουκάλια με νερό. Αυτό συμβαίνει ακόμη και με τουρίστες που οδηγούν πολυτελή SUV. Δεν είναι επομένως τόσο ένδειξη οικονομικής κατάστασης όσο συμπεριφορά που μάλλον ορίζεται από τη βαλκανική μετα-σοσιαλιστική νοοτροπία. «Από την άλλη, τους μεγαλύτερους λογαριασμούς θα τους κάνουν Σέρβοι ή Ρουμάνοι», μας είπαν οι περισσότεροι ιδιοκτήτες εστιατορίων. Στη Χανιώτη και στο Πευκοχώρι λειτουργούν στον κεντρικό δρόμο δύο μεγάλα σούπερ μάρκετ. Οι πινακίδες των αυτοκινήτων στο πάρκινγκ ήταν μοιρασμένες, ελληνικές και ξένες.
Ο Αλέξανδρος Μελικόκης της Meli Group, από τις παλιότερες εταιρείες destination management στη Χαλκιδική και στη Θεσσαλονίκη, κλείνει αυτή την εποχή συμβόλαια για το επόμενο καλοκαίρι. Πελάτες του είναι οι τουριστικοί πράκτορες στο εξωτερικό και «προμηθευτές» του οι ιδιοκτήτες ξενοδοχείων, εστιατορίων και άλλων τουριστικών υπηρεσιών στην Ελλάδα, επομένως μπορεί να περιγράψει με ασφάλεια τη μεγάλη εικόνα. «Ο τουρισμός είναι ευαίσθητο προϊόν. Μια κινητοποίηση αγροτών στα σύνορα με τη Βουλγαρία μπορεί να αποτυπωθεί στην τουριστική κίνηση της επόμενης σεζόν», εξηγεί. Ειδικά για τους Βαλκάνιους στη Χαλκιδική σημειώνει ότι είναι περισσότερο κοντά στη δική μας λογική συγκριτικά με τον Δυτικό τουρίστα, που ξέρει από πριν τι θα ξοδέψει. «Έπειτα, το αν ξοδεύουν πολλά ή λίγα ως τουρίστες έχει να κάνει και με το μέσο εισόδημα σε κάθε χώρα», λέει ο κ. Μελικόκης. «Ενδεικτικά, τα τελευταία χρόνια το εισόδημα και το βιοτικό επίπεδο των Ρουμάνων έχει αυξηθεί. Αυτό αποτυπώθηκε στις ημερήσιες εκδρομές που προσφέρουμε παράλληλα με το τουριστικό πακέτο, για παράδειγμα τις αυθημερόν κρουαζιέρες, τις επισκέψεις στα Μετέωρα ή τα shopping days στη Θεσσαλονίκη. Οι Ρουμάνοι ανέβασαν τις εκδρομές».
Καταλύματα-φαντάσματα
Ο πρόεδρος της Ένωσης Ξενοδόχων Χαλκιδικής, Γρηγόρης Τάσιος, εξηγεί ότι δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για τη μέση κατά κεφαλήν δαπάνη των Βαλκάνιων στη Χαλκιδική, ωστόσο θεωρείται σχεδόν αντίστοιχη των τουριστών στην υπόλοιπη Ελλάδα, δηλαδή κάτι λιγότερο από 550 ευρώ. Η μεγάλη πληγή είναι η διαμονή. «Εκτός από τις 400.000 αφίξεις Βαλκάνιων σε νόμιμα τουριστικά καταλύματα, θα υπάρξουν άλλες περίπου 100.000 σε παράνομα», σημειώνει ο κ. Τάσιος. Επιπλέον, δεν είναι μυστικό ότι τα τελευταία χρόνια στη Χαλκιδική, Σέρβοι και Βούλγαροι έχουν αγοράσει φθηνά διαμερίσματα, υπόγεια, ακόμα και αποθήκες, τα οποία νοικιάζουν χωρίς κανένα παραστατικό σε συμπατριώτες τους.
Η Χαλκιδική σε επίπεδο υποδομών είναι πολύ αδικημένη. Ο δρόμος από τη Θεσσαλονίκη ολοκληρώθηκε μόλις πέρυσι και πάλι μόνο μέχρι την Καλλιθέα. Οι τοπικές αρχές στην Κασσάνδρα ανέθεσαν από φέτος την αποκομιδή των σκουπιδιών σε ιδιώτη, ενώ το σύστημα ύδρευσης πολλές μέρες δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες. Ενδεικτικά, το Πευκοχώρι έχει 2.000 κατοίκους τον χειμώνα και ένα Σαββατοκύριακο του Αυγούστου μπορεί να φτάσει τις 100.000 μαζί με τους Θεσσαλονικείς που πηγαίνουν για μπάνιο αυθημερόν.
Οδηγήσαμε την επόμενη μέρα προς το τελωνείο των Ευζώνων, στα σύνορα Ελλάδας-ΠΓΔΜ, όπου επικρατούσε το αδιαχώρητο, όμως η διέλευση γινόταν με καλό ρυθμό. «Αυτή την περίοδο είμαστε στην κορύφωση της τουριστικής σεζόν. Υπάρχει ενισχυμένο προσωπικό, ώστε να γίνεται γρήγορα ο έλεγχος και να μην υπάρχει ταλαιπωρία. Tο τελευταίο Σάββατο του Ιουλίου είχαμε είσοδο 32.000 ανθρώπων στην Ελλάδα, σχεδόν αποκλειστικά Σέρβων και Σκοπιανών τουριστών», είπε ο αστυνομικός Ηλίας Παπαγεωργίου, αντιπρόσωπος της ΠΟΑΣΥ. Οι Εύζωνοι είναι το μεγαλύτερο χερσαίο πέρασμα στην Ελλάδα, με ετήσια διέλευση και στις δύο κατευθύνσεις 8 εκατ. ανθρώπων και 3 εκατ. οχημάτων. Στους Σκοπιανούς οι ελληνικές αρχές αντί για τα διαβατήρια σφραγίζουν ένα χαρτί με τα στοιχεία των επιβατών και την ένδειξη ότι η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει την ονομα- σία «Μακεδονία». Η ουρά των αυτοκινήτων κάλυπτε όλη την ουδέτερη ζώνη και έφτανε έως το τελωνείο της γειτονικής χώρας. Χιλιάδες οικογένειες Βαλκάνιων τουριστών περίμεναν υπομονετικά μέσα στα αυτοκίνητα για να τρέξουν στη Χαλκιδική. ■