Το πρόσφατο νομοσχέδιο για την ανώτατη εκπαίδευση και την έρευνα που μόλις ψηφίστηκε στη Βουλή και οι δηλώσεις για την επιλογή των σημαιοφόρων στις σχολικές παρελάσεις με κλήρο, καθώς και για πιθανή κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων, σφραγίζουν την «πολιτιστική επανάσταση» την οποία η κυβέρνηση προσπαθεί προκλητικά να επιβάλει στη χώρα μας. Ο στόχος είναι η ισοπέδωση της παιδείας στο επίπεδο του κατώτατου κοινού παρονομαστή, στην de facto υιοθέτηση της αρχής της ήσσονος προσπαθείας και στην ποδοπάτηση του «αιέν αριστεύειν».
Οι βασικές αλλαγές σε σχέση με τα ισχύοντα είναι η επαναφορά του ασύλου όχι των ιδεών αλλά των καταληψιών, ο υποβιβασμός του πρύτανη σε γλάστρα, η συμμετοχή φοιτητών και προσωπικού σε όλα τα όργανα διοίκησης (σε μερικά από αυτά με πλειοψηφία), ο περιορισμός του αυτοδιοίκητου, η χειραγώγηση των μεταπτυχιακών σπουδών, η υποβάθμιση της αξιολόγησης και η κατάργηση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας.
Οπως και στην πολιτιστική επανάσταση του Μάο, που στοχοποίησε τον κόσμο του πνεύματος και ουσιαστικά διέλυσε τα πανεπιστήμια και την έρευνα, έτσι και εδώ, οι νέες ρυθμίσεις γίνονται για τον «εκδημοκρατισμό» της εκπαίδευσης. Στην Κίνα, το σύστημα ανέκαμψε μετά 20 χρόνια και μόνον αφού χιλιάδες Κινέζοι πανεπιστημιακοί εισήχθησαν στην Κίνα από τις ΗΠΑ με τους ίδιους μισθούς που είχαν στις προηγούμενες θέσεις τους. Η Κίνα είχε περιθώρια απώλειας χρόνου και χρημάτων που εμείς δεν έχουμε.
Ο νόμος Διαμαντοπούλου του 2011 που καταργήθηκε, είχε αναγεννήσει την ανώτατη εκπαίδευση και είχε ψηφιστεί από 255 βουλευτές, που αντιπροσώπευαν το 80% των Ελλήνων. Ο νέος νόμος ψηφίστηκε με οριακή πλειοψηφία που εκφράζει (ίσως) το 35% του εκλογικού σώματος. Παρ’ όλα αυτά, η αντιπολίτευση κατηγορήθηκε για ακραίο φιλελευθερισμό.
Δεν πληροφορήθηκε η κυβέρνηση τις εκκλήσεις της Ακαδημίας Αθηνών για παράταση της διαβούλευσης και μέγιστη δυνατή συναίνεση σε θέματα που επηρεάζουν μελλοντικές γενιές; Γιατί ο υπουργός Παιδείας δεν δέχτηκε καμία ουσιαστική αλλαγή στο νομοσχέδιο από αυτές που πρότειναν οι πρυτάνεις;
Στις διεθνείς αξιολογήσεις (φέρ’ ειπείν του Times Higher Education Supplement), τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι στον πάτο. Για παράδειγμα, κατά το THES, το 2015 – 2016 το ΕΜΠ, που μόλις γιόρτασε τα 180 χρόνια του, δεν συγκαταλέγεται καν στα πρώτα 500 πανεπιστήμια του κόσμου, ενώ τα Πανεπιστήμια Πατρών, Κρήτης, Ιωαννίνων και Αθηνών ανταγωνίζονται με αυτά του Ιράν, αφού συγκαταλέγονται στην ίδια βαθμίδα (μεταξύ 401 – 500). Στην περίοδο 2014 – 2016, σύμφωνα με έρευνα του Stanford, ο συνολικός αριθμός ανά τον κόσμο Ελλήνων κυρίων συγγραφέων στα 400 άρθρα με τις περισσότερες παραπομπές μειώθηκε σημαντικά, ενώ κανείς δεν είχε την έδρα του στην Ελλάδα. Ενώ ο διεθνής ανταγωνισμός εντείνεται συνεχώς, οι στρουθοκαμηλισμοί της κυβέρνησης μας επιστρέφουν δεκαετίες πίσω στην παιδεία, ακριβώς όταν χρειαζόμαστε να επιταχύνουμε προς τα εμπρός.
Η κυβέρνηση συζητά επίσης την κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων. Αναρωτιέται κανείς αν με την ίδια λογική θα ήταν ακόμη πιο «δημοκρατική» και η κατάργηση όλων των πανεπιστημιακών εξετάσεων κατά τη διάρκεια της φοίτησης ή η απονομή ιατρικών ειδικοτήτων με κλήρωση.
Τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου είναι πιο δημοκρατικά από τα δικά μας. Ακριβώς επειδή το ακροατήριό τους είναι παγκόσμιο, δίνουν ίσες ευκαιρίες σε όλους. Προσελκύουν τους άριστους (φοιτητές και καθηγητές) ανεξαρτήτως εθνικότητας και προέλευσης. Αυτοί με τη σειρά τους παράγουν γνώση και τεχνολογία αιχμής, με αποτέλεσμα η ψαλίδα με τα υποδεέστερα ιδρύματα να μεγαλώνει συνεχώς. Ο νέος νόμος αποθαρρύνει περαιτέρω την εξωστρέφεια, προάγοντας τον κακώς εννοούμενο συνδικαλισμό που μας έχει κρατήσει τόσο πίσω.
Καταργεί επίσης την ηλεκτρονική ψήφο. Η ηλεκτρονική διαδικασία, μαθαίνουμε, δεν είναι εξίσου δημοκρατική με την κάλπη, γιατί στερεί το δικαίωμα από ψηφοφόρους (φοιτητές και καθηγητές) να διαμορφώσουν την τελική τους γνώμη για τους υποψηφίους συζητώντας με συναδέλφους τους κατά την αναμονή έξω από τις κάλπες. Μάλιστα. Ισως οι κυβερνώντες αγνοούν πως οι ηλεκτρονικές ψηφοφορίες έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή και πως στο παρελθόν εκλογές για τις διοικήσεις των πανεπιστημίων εκρίνοντο με τη μέθοδο της κλοπής της κάλπης.
Πέρα από τα παραπάνω επικίνδυνα πειράματα, των οποίων τις συνέπειες θα εισπράττουμε για πολύ καιρό αφού ξεχάσουμε την τρέχουσα οικονομική κρίση, το σοβαρότερο είναι η σημειολογία της επιλογής σημαιοφόρων με κλήρωση. Δεν θέλω να πιστέψω ότι πίσω από την κίνηση αυτή κρύβεται βαθύς ρατσισμός για μετανάστες και παιδιά χαμηλότερης εισοδηματικής στάθμης με καλύτερες επιδόσεις από τα παιδιά των αστών. Γιατί όμως καταργείται ένα κίνητρο που προάγει την αριστεία και την άμιλλα από το δημοτικό;
Οι υποστηρικτές της πολιτιστικής επανάστασης και της αφιλοπρωτίας που έχει σημαδέψει την κυβερνητική διετία στην παιδεία έχουν ξεχάσει τον επίλογο του Επιταφίου του Περικλή: «άθλα γαρ οις κείται αρετής μέγιστα, τοις δε και άνδρες άριστοι πολιτεύουσιν». Με άλλα λόγια, όπου έχουν θεσμοθετηθεί τα μεγαλύτερα βραβεία ανδρείας, εκεί ζουν οι πολίτες με τη μεγαλύτερη αρετή.
* Ο κ. Κώστας Συνολάκης είναι καθηγητής Φυσικών Καταστροφών στο Πολυτεχνείο Κρήτης και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.