Αθήνα 1941, Κατοχή. Η χώρα βασανίζεται από τον φονικό λιμό που εξολόθρευσε χιλιάδες. Στην πρωτεύουσα χιονίζει και ο 13χρονος τότε Δημήτρης Φατούρος ζωγραφίζει με ξυλομπογιές το «Χιονισμένον τοπίον», το μοναδικό ζωγραφικό του έργο από την περίοδο της Κατοχής, το οποίο θα υποδεχτεί τους επισκέπτες της έκθεσης «Εικαστική δίοδος – Αρχείο 1966».
«Ο Δημήτρης Φατούρος “γεφυρώνει” την αρχιτεκτονική με τη ζωγραφική, την καλλιτεχνική σκηνή της Αθήνας με εκείνη της Θεσσαλονίκης και, το πιο σημαντικό, τις πνευματικές αναζητήσεις της γενιάς του ’30 με εκείνες των καλλιτεχνών της γενιάς του ’60», επισημαίνει ο επιμελητής της έκθεσης Χριστόφορος Μαρίνος. Η έκθεση στο ΜΙΕΤ της Θεσσαλονίκης αναδεικνύει το εν πολλοίς άγνωστο εικαστικό έργο του αρχιτέκτονα και ακαδημαϊκού, ο οποίος συνέβαλε στη διαμόρφωση της νεότερης ελληνικής αρχιτεκτονικής με δημόσια κτίρια και κατοικίες που συνομιλούν με το ελληνικό τοπίο.
Ιχνη μιας πορείας
Το «βάπτισμά» του στη ζωγραφική τέχνη το παίρνει από τη μαθητεία του στο εργαστήριο του Τάκη Μάρθα μετά την απελευθέρωση και μυείται στα μυστικά του φωτός και της σκιάς. Ο 17χρονος τότε Δημήτρης διαβάζει την «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» του Στρατή Δούκα, που τον συγκλονίζει και παράλληλα ανοίγει τους ορίζοντές του με αναγνώσματα των Στάινμπεκ, Ντοστογιέφσκι, Τουργκένιεφ. Η κοινωνικοπολιτική ταραχή της Ελλάδας που οδηγείται στον Εμφύλιο στρέφει το βλέμμα του σε οικεία στοιχεία και ζωγραφίζει συγγενικά του πρόσωπα, τη συνοικία της Πλάκας, κατοικίες στον Μαραθώνα, αλλά η σκέψη του επανέρχεται σε εφιαλτικές εικόνες της Κατοχής και σκιτσάρει το έργο «Πείνα 1941» που αναπαριστά τους νεκρούς από την πείνα στους δρόμους της Αθήνας.
Ωστόσο ο επιμελητής της έκθεσης φροντίζει και μας προειδοποιεί για τα πρώιμα αυτά σχέδια: «Τα –συχνά πρόχειρα– σκίτσα δεν διεκδικούν δάφνες πρωτοτυπίας, πειραματισμού ή υψηλής αισθητικής ποιότητας. Η αξία τους για μας σήμερα έγκειται στο ότι συνθέτουν τα ίχνη της πορείας ενός ανθρώπου. Και πρέπει να εκληφθούν ως ασκήσεις, που στόχο είχαν την όξυνση της κριτικής, εικαστικής και συναισθηματικής ματιάς του υποψήφιου αρχιτέκτονα».
Με την είσοδό του στην αρχιτεκτονική σχολή του ΕΜΠ ο Δημήτρης Φατούρος εμβαθύνει περισσότερο στη ζωγραφική και επηρεάζεται από τους δασκάλους του και αργότερα συνομιλητές του, Δημήτρη Πικιώνη και Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα για τη σχέση της ζωγραφικής με την αρχιτεκτονική και την καταγραφή του τοπίου. Ετσι στην έκθεση βλέπουμε τα έργα που έκανε στο σπουδαστικό του εργαστήριο, τη λεγόμενη Villa Cotetsi και αποτυπώνουν τις αναμνήσεις από τα ταξίδια «εμπειριών» που πραγματοποιεί στη Σαντορίνη, στην Κρήτη και στο Ναύπλιο.
Τα επόμενα χρόνια ο καθηγητής, πια, του ΑΠΘ εμβαθύνει στην αφαιρετική ζωγραφική, στη χρήση υλικών όπως το πεπιεσμένο χαρτόνι, πειραματίζεται με τη σινική μελάνη, τις κηλίδες και τα γράμματα και υποστηρίζει τις έννοιες του ελάχιστου, του κενού και του τίποτα. «Αρχιτέκτονας και ζωγράφος ο Φατούρος, διαθέτει την ικανότητα να συνδέει τους δύο “αντίθετους πόλους”, την επιστήμη με τη φαντασία, την αταξία με την τάξη, την κηλίδα (ζωγραφική) με το διάγραμμα (αρχιτεκτονική)», επισημαίνει ο επιμελητής της έκθεσης.
Το 1966 ο Δημήτρης Φατούρος επιλέγει το «διάγραμμα» και αναχωρεί για την Αμερική προκειμένου να αφοσιωθεί στην αρχιτεκτονική κλείνοντας το κεφάλαιο της ζωγραφικής. Στα έργα του όμως θα υπάρχει πάντα η «κηλίδα», μια «δίοδος» φωτός ανάμεσα στους αρχιτεκτονικούς όγκους.
«Εικαστική δίοδος», ΜΙΕΤ, Βίλα Καπαντζή, Βασ. Ολγας 108, Θεσσαλονίκη, από 6 Σεπτεμβρίου.