Η έλξη που ασκεί η Ολλανδία του χρυσού αιώνα χρωστάει πολλά και στους σκαπανείς των μοντέρνων καιρών. Οσο περίεργο και αν ακούγεται, ο Βερμέερ είναι μια ανακάλυψη του 19ου αιώνα, όταν μετά το 1860 έρχεται στο προσκήνιο ως «μείζων» ζωγράφος. Στη Γαλλία και στη Γερμανία, αρχικά, γεννιέται η μανία για τους Ολλανδούς, και είναι οι «μοντέρνοι» Γάλλοι που, ενώ είχαν ασπαστεί την επανάσταση του ιμπρεσιονισμού, ήταν ανοικτοί στο ξαναδιάβασμα του παρελθόντος. Αν και από το 1850 ήδη ο Αλέξανδρος Δουμάς έχει δώσει τη «Μαύρη τουλίπα» που διαδραματίζεται στην Ολλανδία του 17ου αιώνα, έπρεπε να έρθει ο Μαρσέλ Προυστ –πολύ αργότερα– για να κάνει μία χειρονομία μοντερνισμού και να αποσπάσει τη «Θέα του Ντελφτ», το περίφημο έργο του Βερμέερ, από την ιστορία της τέχνης και να το ενθέσει στη λογοτεχνία. Το είχε πρωτοδεί στη Χάγη, στο Mauritshuis, το 1902 (και μετά, ξανά, το 1921 όταν είχε εκτεθεί στο Jeu de Paume, στο Παρίσι).
Στην ποπ κουλτούρα
Οι Ολλανδοί του 17ου αιώνα τροφοδοτούν σταθερά και την ποπ κουλτούρα ήδη από τα τέλη του 20ού αιώνα. Είναι οι κύκλοι που δημιουργεί η σύζευξη ιστορίας, λογοτεχνίας και κινηματογράφου, μία διαπάλη εικόνας, αισθήσεων και θραυσματικών εντυπώσεων, ένας βέρος μετα-ιμπρεσιονισμός μέσα από το προκάλυμμα ενός ηδονοβλεπτικού ρεαλισμού. Αυτήν την εβδομάδα προβάλλεται στις αίθουσες η ταινία του Τζάστιν Τσάντγουικ «Πυρετός της τουλίπας», που είναι μεταφορά στην οθόνη του ομώνυμου μυθιστορήματος της Deborah Moggach (1999). Στα ελληνικά είχε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Bell το 2001 (μτφρ. Στέλλα Μίμη). Ο «Πυρετός της τουλίπας», όπως και το προγενέστερο κινηματογραφικά «Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» του Πίτερ Γουέμπερ (2003), αξιοποιεί πλήρως το υλικό των Ολλανδών: αστική ζωή, εσωτερικά σπιτιών, φως και σκιά, ο νέος τύπος γυναίκας με πληθωρική ένδυση και παράλληλη διαρκή υπόμνηση της ημίγυμνης σάρκας. «Το κορίτσι με το σκουλαρίκι», όπως ήταν ο τίτλος του μυθιστορήματος της Τρέισι Σεβαλιέ (1999, στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ωκεανίδα, μτφρ. Θεοφανώ Καλογιάννη), υπήρξε εκδοτικά μια πολύ πιο θεαματική επιτυχία ίσως γιατί το όχημα του Βερμέερ έχει αυτονόητα αντανακλαστικά σε ένα διεθνές πλέον κοινό.
Αλλωστε, οι Ολλανδοί του 17ου αιώνα είναι οι πρωτεργάτες της παγκοσμιοποίησης και μέσα από την πρωτοπορία της Dutch East India Company, ενός πολυεθνικού συνεταιριστικού κολοσσού, δημιούργησαν παγκόσμια δίκτυα και έφεραν πλούτο μιας ασύλληπτης τάξεως. Οι επιστήμες, οι τέχνες, η αρχιτεκτονική, η ιατρική προοδεύουν. Η αστική ζωή της ολλανδικής ζωγραφικής του 17ου αιώνα είναι απόρροια αυτού του νέου κεφαλαίου που εισέρρεε στις ολλανδικές πόλεις και που γεννούσε για πρώτη φορά αυτήν την προσήλωση στην εσωτερική διακόσμηση, στις συλλογές, στο ενδιαφέρον για την Απω Ανατολή, την αστρονομία και τη βοτανική, στα κατοικίδια, στις σχέσεις ανάμεσα στις τάξεις, τα φύλα και τις γενεές μέσα σε μία εκ νέου οργανωμένη κοινωνική κινητικότητα.
«Η καρδερίνα», ο περίφημος πίνακας του Carel Fabritius (1627-1654), που βρίσκεται στο μουσείο της Χάγης, Mauritshuis, εμπνέει το ομώνυμο μπεστ σέλερ της Ντόνα Ταρτ (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λιβάνη, μτφρ. Χρ. Ελ. Σακελλαροπούλου), όπως και μερικά χρόνια πριν είχαμε διαβάσει το αστυνομικό του (ιστορικού τέχνης) Ολιβερ Μπανκς «Ο χαμένος πίνακας του Ρέμπραντ» (μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης, εκδ. Αγρα, 1995). Η Ολλανδία του χρυσού αιώνα έχει εισέλθει δυναμικά, εδώ και δεκαετίες, στην πλατιά κουλτούρα. Τουλάχιστον ως προς την εικονογραφία της.