Την ανάγκη να συνταχθούν όλες οι υγιείς δυνάμεις του τόπου για την αναζωογόνηση της οικονομίας υπογραμμίζει ο διευθύνων σύμβουλος του ομίλου Εθνικής Τράπεζας Λεωνίδας Φραγκιαδάκης. Παράλληλα, προειδοποιεί για τον κίνδυνο σοβαρών επιπτώσεων αν υπάρξουν νέες καθυστερήσεις στην υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων και τονίζει τη σπουδαιότητα η τρίτη αξιολόγηση να κλείσει γρήγορα. Σε ό,τι αφορά το ενδεχόμενο νέας ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών, ο διευθύνων σύμβουλος της Εθνικής αναφέρει ότι αν η χώρα προχωρήσει στην εφαρμογή του προγράμματος, οι τράπεζες δεν θα χρειαστούν νέα κεφάλαια, ενώ εκφράζει την αισιοδοξία του για την επίτευξη των στόχων μείωσης των «κόκκινων» δανείων. Εκτιμά ότι θα απαιτηθεί χρόνος για την άρση των capital controls, ενώ για το θέμα του επικουρικού δηλώνει ότι η ΕΤΕ δεν μπορεί να στηρίζει πλέον τα ελλείμματα.
– Το ΔΝΤ έθεσε πρόσφατα ζήτημα νέας ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών. Χρειάζονται νέα κεφάλαια οι εγχώριες τράπεζες;
– Σας θυμίζω ότι το τραπεζικό σύστημα έχει ήδη ανακεφαλαιοποιηθεί τρεις φορές. Αυτό έγινε για να καλυφθούν τα ανοίγματα των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Ειδικά στην άσκηση, το stress test, του 2015 οι παραδοχές ήταν πολύ αυστηρές. Eκτοτε, οι τράπεζες έχουν στήσει εξειδικευμένους μηχανισμούς διαχείρισης των «κόκκινων» δανείων και τους εξελίσσουν διαρκώς. Σε ένα σταθερό μακροοικονομικό και θεσμικό σενάριο, τα κεφάλαια των τραπεζών είναι επαρκή. Αν η Ελλάδα επιμείνει στην εφαρμογή του προγράμματος και έλθει η οικονομική ανάπτυξη, τότε δεν τίθεται κανένα ζήτημα βιωσιμότητας του τραπεζικού συστήματος. Είναι λοιπόν σημαντικό να συνταχθούν όλες οι υγιείς δυνάμεις στην υπόθεση της αναζωογόνησης της οικονομίας. Με απλά λόγια: Να φύγουμε μπροστά.
– Αν δεν γίνει αυτό; Αν υπάρξουν νέα προβλήματα στην υλοποίηση του προγράμματος;
– Μέχρι τώρα το κόστος των καθυστερήσεων, των αναβολών και της μη εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων ήταν δυσανάλογα υψηλό τόσο για το τραπεζικό σύστημα όσο ευρύτερα για την οικονομία και την κοινωνία. Η οικονομία, έπειτα από οκτώ χρόνια ύφεσης, βρίσκεται σε οριακό σημείο. Τα προβλήματα, όπως αυτό των μη εξυπηρετούμενων δανείων, απαιτούν άμεσες λύσεις. Δεν υπάρχουν περιθώρια για πισωγυρίσματα. Αν η χώρα μπει σε νέες περιπέτειες, οι επιπτώσεις μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρές. Είναι σημαντικό η τρίτη αξιολόγηση να κλείσει γρήγορα.
– Πάντως, ήδη έχει χαθεί πολύς χρόνος και πολλοί αναλυτές θεωρούν τους στόχους μείωσης των «κόκκινων» δανείων υπερβολικά αισιόδοξους.
– Η επίδοση των τραπεζών στο ζήτημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων είναι ώς τώρα ενθαρρυντική. Για να πιάσουμε τους στόχους, έχουν σημασία τρεις παράγοντες. Ο πρώτος είναι η ανάκαμψη της οικονομίας. Αυτή θα φέρει αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος των ιδιωτών. Θα φέρει επίσης αύξηση του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων που έτσι μπορούν να γίνουν ξανά βιώσιμες. Η ανάκαμψη της οικονομίας θα αποκαταστήσει επίσης τις αξίες των ακινήτων, κάτι που θα βοηθήσει ευρύτερα το τραπεζικό σύστημα. Ο δεύτερος κρίσιμος παράγοντας είναι η απλοποίηση του νομικού πλαισίου ώστε οι τράπεζες να λαμβάνουν και να υλοποιούν ταχύτερα τις αποφάσεις για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Ο τρίτος παράγοντας έχει να κάνει με το λεπτό θέμα του ηθικού κινδύνου. Εδώ έχουν σημασία οι χειρισμοί των τραπεζών που πρέπει να προστατεύσουν την καλή λειτουργία της αγοράς, την ίδια ώρα που θα διαφυλάξουν το ενεργητικό τους. Πρόκειται για σύνθετη και πολυπαραγοντική άσκηση.
– Ποιες είναι οι ευθύνες των τραπεζών για τα «κόκκινα» δάνεια; Τι ποσοστό από αυτά οφείλεται σε κακές τραπεζικές πρακτικές και τι σε δομικούς λόγους;
– Η κρίση στην Ελλάδα αποτελεί σαφώς κρίση δημοσίου χρέους. Το τραπεζικό σύστημα βρίσκεται στο κέντρο της οικονομίας. Θα ήταν αδύνατο να μείνει ανέπαφο. Αν υπήρξαν όντως κακές αποφάσεις σε ό,τι αφορά τα δάνεια, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ελήφθησαν με τις τότε διαθέσιμες πληροφορίες και με τα τότε δεδομένα. Εκ των υστέρων, είναι πάντα εύκολο να γίνεται κριτική.
– Με τι ρυθμό ανάπτυξης θα πρέπει να κινηθεί η οικονομία προκειμένου οι τράπεζες να επιτύχουν τους στόχους μείωσης των «κόκκινων» δανείων;
– Δεν είναι μόνο η ανάπτυξη. Ούτε είναι μόνο η πορεία του ΑΕΠ. Είναι πολύ περισσότερο η μείωση της ανεργίας που έχουμε διαπιστώσει ότι αποτελεί βασική κινητήρια δύναμη για την επιτυχημένη ρύθμιση των «κόκκινων» δανείων. Είναι επίσης το ευρύτερο περιβάλλον. Η αύξηση φορολογικών χρεών και σχετικών υποχρεώσεων των νοικοκυριών έχει μειώσει αισθητά το διαθέσιμο εισόδημα για εξυπηρέτηση των δανείων. Συνεπώς, το πρόβλημα είναι σύνθετο και δεν προσφέρεται για μονοσήμαντες εξηγήσεις ούτε και για μονοσήμαντες προσεγγίσεις.
– Τι σηματοδοτεί η επιστροφή στις αγορές για τη χώρα και το τραπεζικό σύστημα;
– Η Ευρωπαϊκή Eνωση βασίζεται σε ένα τρίπτυχο: ελεύθερη διακίνηση ιδεών, ανθρώπων και κεφαλαίων. Εμείς στο τρίτο υστερούμε. Σε αυτό πρέπει να εστιαστούν όλες οι προσπάθειες. Για να έχει σημασία η έξοδος στις αγορές, πρέπει να υλοποιεί μια προσεκτικά σχεδιασμένη στρατηγική με διαδοχικές κινήσεις που σταδιακά θα επαναφέρουν αυτή την ελευθερία. Και χρειάζεται η στρατηγική αυτή να είναι συνεπής ώστε να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη προς τη χώρα, κάτι που θα επιτρέψει και στις τράπεζες να αντλήσουν κεφάλαια από τις διεθνείς αγορές ώστε να ανταποκριθούν στις εποπτικές υποχρεώσεις.
– Πότε θα δούμε, ρεαλιστικά, την άρση των κεφαλαιακών περιορισμών; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις;
– Η κλιμακούμενη οικονομική αστάθεια έγινε κρίση εμπιστοσύνης. Και για να αντιμετωπιστεί αυτή, μπήκαν οι κεφαλαιακοί περιορισμοί. Eτσι εξελίχθηκαν τα πράγματα. Oταν θα αποκατασταθεί πλήρως η εμπιστοσύνη, τότε θα αρθούν εντελώς και τα capital controls. Αυτό απαιτεί χρόνο και προϋποθέτει απαραιτήτως τη βιώσιμη ανάκαμψη της οικονομίας.
– Ποιος θα είναι ο ρόλος των τραπεζών στην ανάπτυξη;
– Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας θα βασιστεί στις επενδύσεις. Οι τράπεζες δεν είναι από μόνες τους δημιουργοί της ανάπτυξης, αλλά επιταχυντές. Το μοντέλο που προωθούμε την επόμενη μέρα της κρίσης είναι ένα μοντέλο επιχειρηματικότητας που βασίζεται σε ίδια ανάληψη κινδύνου. Οι επιχειρήσεις είναι αυτές που πρέπει να πάρουν ρίσκο και εμείς θα τις βοηθήσουμε. Το νέο μοντέλο χρηματοδότησης λοιπόν θα βασίζεται στην πιστωτική επέκταση στον βαθμό που τα επενδυτικά κεφάλαια είναι έτοιμα να αναλάβουν πρωτοβουλίες και θα εξασφαλίζει τον δίκαιο επιμερισμό του ρίσκου και της απόδοσης.
Μεγάλο στοίχημα οι αλλαγές στην οικονομία
– Ποιοι είναι οι στόχοι σας για την Εθνική στο νέο περιβάλλον;
– Μέχρι τώρα εστιάσαμε στην υλοποίηση του σχεδίου αναδιάρθρωσης. Θέλαμε να δείξουμε την αξιοπιστία μας. Και το πετύχαμε. Επρεπε να πάρουμε γενναίες αποφάσεις και να προβούμε σε ενέργειες που υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσαν να πλήξουν την Εθνική. Αντ’ αυτού προστατεύσαμε και κρατήσαμε την αξία της τράπεζας. Εχουμε διανύσει το πρώτο μισό της διαδρομής. Το άλλο μισό είναι η κερδοφορία. Με την ίδια προσήλωση που εκτελέσαμε το σχέδιο αναδιάρθρωσής μας, θα κάνουμε ό,τι πρέπει για να ξαναγεννηθεί η σταθερή κερδοφορία.
– Ειδικότερα σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των «κόκκινων» δανείων, ποιος είναι ο σχεδιασμός της τράπεζας;
– Η Εθνική έως τώρα πιάνει τους στόχους. Αυτό δεν είναι μόνο λόγω της δουλειάς που γίνεται μέσα στην τράπεζα, αλλά και γιατί δουλεύουμε μαζί με τους πελάτες μας. Στόχος μας είναι βρούμε γι’ αυτούς μακροχρόνιες λύσεις. Θέλουμε να βελτιώσουν τα οικονομικά τους ώστε να μειώσουν τα δάνειά τους, κάτι που είναι αμοιβαία επωφελές και για τους ίδιους αλλά και για την Εθνική. Αυτονοήτως, κάνουμε διάκριση ανάμεσα στους συνεργάσιμους καλόπιστους δανειολήπτες και στους λεγόμενους στρατηγικούς κακοπληρωτές, που τους αντιμετωπίζουμε με δραστικά μέτρα. Και δεν ξεχνάμε ποτέ ότι κάθε κίνησή μας πρέπει να προστατεύει το χαρτοφυλάκιο και να υπηρετεί τις προβλέψεις μας, που είναι τελικά η περιουσία των καταθετών και των μετόχων μας. Θα πρέπει όμως να πω ότι είμαστε στην αρχή του δρόμου. Υπάρχει ακόμη αρκετή δουλειά μπροστά μας.
– Πώς ήταν η εικόνα του ομίλου το α΄ εξάμηνο;
– Τα αποτελέσματα ήταν οριακά θετικά. Αποτυπώνουν τη συνέχιση της συντηρητικής μας προσέγγισης στις προβλέψεις με ταυτόχρονη συνέχιση της επίτευξης των στόχων μας για τα κακά δάνεια. Αποτυπώνουν επίσης τον αντίκτυπο των πρόσφατων αποεπενδύσεών μας. Η ισχυρή μας θέση σε κεφάλαια και ρευστότητα συνεχίζει και ενισχύεται ενώ είδαμε μεγάλη βελτίωση στα λειτουργικά μας κέρδη σε σχέση με πέρυσι, σημαντική τάση την οποία θα εξακολουθήσουμε να επικεντρωνόμαστε.
– Ποια είναι η αίσθησή σας για τη μέχρι τώρα πορεία της εγχώριας οικονομίας;
– Η ελληνική οικονομία δείχνει σημάδια βελτίωσης. Με το κλείσιμο της δεύτερης αξιολόγησης υποχώρησε και κάποιο κλίμα αβεβαιότητας. Η βελτίωση αυτή αφορά ιδιαίτερα τον υγιή, εξωστρεφή επιχειρηματικό τομέα που επιβίωσε της κρίσης. Βέβαια, δεν είναι κάτι που έχει διαχυθεί άμεσα σε όλα τα στρώματα της οικονομίας. Αλλά οι πιο ανταγωνιστικές και μεγαλύτερες σε μέγεθος ελληνικές επιχειρήσεις έχουν ήδη καταφέρει από το 2016 να ανακτήσουν πρόσβαση σε ρευστότητα από την αγορά με μειούμενο κόστος. Ωστόσο, το μεγάλο ζητούμενο είναι η ανάκαμψη να μην περιοριστεί μόνο σε ένα μικρό μέρος της οικονομίας. Πρέπει να διαχυθεί σε όλα τα επίπεδα. Φυσικά, αυτό προϋποθέτει ουσιαστικές αλλαγές στη δομή της οικονομίας κι εδώ είναι το μεγάλο στοίχημα, στο οποίο οι πολιτικές δυνάμεις πρέπει να ανταποκριθούν με κάθε τρόπο.
– Ποια ήταν τα κρίσιμα λάθη που καθήλωσαν τη χώρα σε μνημόνια και ύφεση τα τελευταία οκτώ χρόνια; Τι πρέπει να γίνει για να αλλάξουμε οριστικά σελίδα;
– Δύσκολα μπορεί κάποιος να συνοψίσει λάθη και ολισθήματα της περιόδου των μνημονίων. Ομως ένα από τα σφάλματα είναι και ο υπερδανεισμός, που δεν διοχετεύτηκε σε δομές και παραγωγικές δραστηριότητες, δημιουργώντας μια εφήμερη και επίπλαστη ευημερία. Ο πλούτος ήταν σε πολλές περιπτώσεις αποσυνδεδεμένος από την παραγωγικότητα ενώ η μεγάλη ρευστότητα οδήγησε σε στρεβλή σχέση απόδοσης – κινδύνου. Για να αλλάξουμε σελίδα, πρέπει πάνω απ’ όλα να πετύχουμε την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου με την ενίσχυση της εξωστρέφειας και της καινοτομίας.
Θα υπάρξουν επιπτώσεις στο επικουρικο ταμείο
– Πώς θα αντιμετωπιστεί το ζήτημα του ελλείμματος του επικουρικού ταμείου της ΕΤΕ;
– Η Εθνική νοιάζεται για τους ανθρώπους της. Στόχος είναι να προστατεύσουμε τους συνταξιούχους μας. Εχουμε ενεργοποιηθεί έγκαιρα και αποφασιστικά. Αντιλαμβάνομαι και κατανοώ την ανησυχία των συνταξιούχων. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα. Είμαι βέβαιος ότι θα βρεθεί λύση. Κατόπιν σχετικών συστάσεων του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού αλλά και οδηγιών του διοικητικού συμβουλίου, η Εθνική δεν μπορεί να στηρίζει πλέον τα ελλείμματα του επικουρικού ταμείου. Και αυτό επειδή δεν είναι ταμείο εγγυημένων παροχών από την τράπεζα. Η πίεση από το εξωτερικό είναι δεδομένη. Αναγκαστικά, οι επικουρικές συντάξεις θα πρέπει να ενταχθούν στο εθνικό πρόγραμμα. Είναι κάτι που έγινε και σε όλες τις αντίστοιχες περιπτώσεις στον τραπεζικό κλάδο τα προηγούμενα χρόνια. Δεν υπάρχει άλλη οδός. Θα φέρουμε στο τραπέζι όλες τις πλευρές για να βρούμε την καλύτερη λύση. Θα κάνουμε αυτό που πρέπει, ώστε να μετριάσουμε, με τρόπο ρεαλιστικό, τις επιπτώσεις στους συνταξιούχους μας. Αλλά επιπτώσεις θα υπάρξουν, δεν μπορούμε να το αποφύγουμε.
– Η Εθνική ήταν, παραδοσιακά, προνομιακό πεδίο για παρεμβάσεις πολιτικών. Ισχύει ακόμη αυτό ή όχι;
– Το πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί η τράπεζά μας, όπως και όλο το τραπεζικό σύστημα, χαρακτηρίζεται από ισχυρούς κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης και μηχανισμούς ελέγχου.
– Αναλάβατε τα ηνία της Εθνικής σε μια εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία. Τι μάθατε από την κρίση;
– Για να ανέβεις ένα βουνό, κάνεις ένα βήμα τη φορά. Με υπομονή και επιμονή. Ομως, με ένα βήμα τη φορά, μπορείς να ανέβεις ακόμη και ένα πολύ ψηλό βουνό.
Στην ΕΤΕ από το ’96
Ο Λεωνίδας Φραγκιαδάκης ανέλαβε τα ηνία της Εθνικής Τράπεζας τον Μάρτιο του 2015 σε μια πολύ δύσκολη συγκυρία για την οικονομία και το τραπεζικό σύστημα. Εντάχθηκε στο δυναμικό της ΕΤΕ το 1996, έχοντας την ευθύνη του Τομέα Παραγώγων. Το 2003 ανέλαβε Group Treasurer ενώ το 2009 ορίστηκε γενικός διευθυντής Διαχείρισης Διαθεσίμων και Χρηματαγοράς. Πριν από την ΕΤΕ εργαζόταν στην Credit Suisse First Boston στη Νέα Υόρκη. Απέκτησε Bachelor of Arts in Economics από το Trinity College του Πανεπιστημίου του Cambridge και είναι κάτοχος MBA από το Wharton School of Finance.