Η προοπτική της ομοσπονδιακής Ευρώπης δεν είναι ένα καινούργιο όραμα, που αναδείχθηκε στην κορυφή της ατζέντας με αφορμή τις κοινωνικές αναταράξεις που προκάλεσε η οικονομική κρίση. Ούτε επανέρχεται στο προσκήνιο χάρη στην εκλογή του Μακρόν και τη διαφαινόμενη στροφή της Μέρκελ, έπειτα από το Brexit και τη διόγκωση των εθνικιστικών τάσεων.
Η προοπτική της ομοσπονδίας είναι μια στρατηγική λύση που διατυπώθηκε ορισμένες δεκαετίες νωρίτερα από τον Μιτεράν, τον Ζοσπέν, τον Κολ και τον Σμιτ, οι οποίοι σοφά προέβλεψαν ότι είναι ο μόνος δρόμος για να σταθεί ικανή η Ευρώπη μετά την παγκοσμιοποίηση, μέσα στον σκληρό διεθνή οικονομικό και στρατιωτικό ανταγωνισμό. Οσο και αν είναι πολιτικά μια δύσκολη και επίπονη προσπάθεια, προέρχεται από την ανάγκη επιβίωσης της Ευρώπης σε ένα νέο περιβάλλον.
Κατακερματισμένη η Γηραιά Ηπειρος, χωρίς την ενιαία οικονομική και πολιτική δύναμη, δεν έχει καμία τύχη σε έναν κόσμο που το παγκόσμιο κεφάλαιο επιβάλλει τους κανόνες του (οι αγορές), η κρίση και η τεχνολογία ανατρέπουν θεαματικά τους όρους εργασίας και ανταγωνιστικότητας και –παράλληλα– οι μεγάλες γεωπολιτικές ανακατατάξεις δημιουργούν νέες αιτίες πολέμου και συνθήκες διαρκούς αστάθειας.
Η μόνη διέξοδος για να μπορέσει να αντεπεξέλθει η Ευρώπη απέναντι σε αυτές τις απειλητικές προκλήσεις, για την οντότητα, τον πολιτισμό και το βιοτικό της επίπεδο, είναι η αναβάθμισή της σε μια νέου τύπου υπερδύναμη.
Η ένωση, οικονομική και πολιτική, η οποία θα επιφέρει την αρχιτεκτονική αναδόμηση της Ευρώπης (ουσιαστικά της Ευρωζώνης) στο σχήμα μιας Ομοσπονδίας, προκύπτει λοιπόν σήμερα ως μείζον αίτημα επιβίωσης, ειδικότερα μάλιστα για τις μικρότερες και ασθενέστερες οικονομικά χώρες-μέλη.
Στον καμβά της παγκοσμιοποίησης, το ζητούμενο είναι φανερό ότι γίνεται για τα πιο αδύναμα κράτη, η σύγκλιση, οι συμμαχίες, ο συνασπισμός δυνάμεων. Ωστόσο ο στόχος μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης, εκτός από τον χρόνο που απαιτεί, προϋποθέτει και γενναίες αποφάσεις εκ μέρους των πολιτικών ηγεσιών αλλά και της πλειονότητας των πολιτών. Προϋποθέτει αλλαγές μεγάλης κλίμακας για τα έως τώρα πολιτικά δεδομένα, όπως είναι η μεταβίβαση των εθνικών εξουσιών, τεράστιο θέμα το οποίο έχουμε πρόσφατα αναλύσει.
Θα επικεντρώσουμε στο θέμα της δημοκρατίας, της νομιμοποίησης των κορυφαίων αποφάσεων που λαμβάνονται (ερήμην μέχρι στιγμής) για τη μοίρα αρκετών εκατοντάδων εκατομμυρίων Ευρωπαίων πολιτών.
Οι πολίτες είναι, πλέον, φύσει αδύνατον να παραμένουν αποκομμένοι εντελώς από τα κέντρα των αποφάσεων, εάν θέλουμε να μιλάμε για μια νέα ενιαία φιλόδοξη Ευρώπη. Το σύμπλεγμα υπεροχής και επιβολής εκ μέρους των οικονομικών ελίτ, η κυριαρχία μιας γραφειοκρατικής – τεχνοκρατικής αντίληψης από τις Βρυξέλλες και ο εγωκεντρικός ηγεμονισμός από το Βερολίνο, με μαθηματική ακρίβεια δεν οδηγούν σε μια πολιτική Ευρώπη. Αντιθέτως όπως ζήσαμε, όλα αυτά τα αρνητικά φαινόμενα προκάλεσαν την αποξένωση των πολιτών και την έξαρση του λαϊκισμού και του εθνικισμού, που κόντεψαν να διαλύσουν το οικοδόμημα.
Η θεμελίωση της δημοκρατίας σε πανευρωπαϊκό επίπεδο σημαίνει ότι οι ηγέτες που θα τεθούν επικεφαλής στα κορυφαία υπερεθνικά όργανα πρέπει να εκλέγονται από τους πολίτες της Ευρώπης, απ’ ευθείας, σε υπερεθνικό επίπεδο.
Από τα 300 ή 400 εκατομμύρια ψηφοφόρους και να λογοδοτούν σε αυτούς. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει πανευρωπαϊκά πολιτικά προγράμματα, ενίσχυση μεγάλη των ευρωπαϊκών κομματικών σχηματισμών έναντι των εθνικών κομμάτων και επικοινωνία με τους πολίτες με βάση τα κοινά ευρωπαϊκά συμφέροντα. Σήμερα φαντάζει σχεδόν ακατόρθωτο, αλλά αλλιώς δεν μπορούν να εξελιχθούν τα πράγματα εάν επιθυμούμε και επιδιώκουμε όντως την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Η δημοκρατική συμμετοχή των πολιτών της Ευρώπης είναι η πλέον κρίσιμη παράμετρος.