Το δημοκρατικό πολιτικό σύστημα, κατεξοχήν στην Ευρώπη, παραδοσιακά αντιμετωπίζεται ως ιερή αγελάδα. Εντούτοις, η ένδοξη εικόνα του σκιάζεται βαρύτατα από αλλεπάλληλα αλλόκοτα πολιτικά φαινόμενα που εκδηλώνονται σε δημοκρατικές χώρες της Ευρώπης.
Ενόσω πλησιάζουν οι γερμανικές ομοσπονδιακές εκλογές της 24ης Σεπτεμβρίου, το ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) υπολογίζεται ότι θα λάβει ποσοστό άνω του 5% των ψήφων, με αποτέλεσμα ένα ακροδεξιό κόμμα να υπερβεί το όριο εισόδου στην Μπούντεσταγκ για πρώτη φορά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αίτιο της ενίσχυσης της δημοτικότητας του κόμματος αποτελεί η απόφαση της Μέρκελ να ανοίξει τα σύνορα της Γερμανίας σε περισσότερο από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες το 2015. Πρόσφατες δημοσκοπήσεις έδειξαν πως η AfD καταλαμβάνει την τρίτη θέση ως προς τη δημοτικότητα των πολιτικών κομμάτων, μετά τον, υπό την Αγκελα Μέρκελ, συνασπισμό Χριστιανοδημοκρατικής Ενωσης και Χριστιανοκοινωνικής Ενωσης Βαυαρίας και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα του Μάρτιν Σουλτς. Ο ειδικός αναλυτής του Πανεπιστημίου Χούμπολτ, Στεφάν Μπρέχλερ, εξηγεί: «Το καλό νέο είναι ότι η Εναλλακτική για τη Γερμανία δεν θα συνιστά μέρος της κυβέρνησης για πολύ καιρό. Κανένα κόμμα στη γερμανική Μπούντεσταγκ δεν θα προβεί σε συνεργασία με την AfD. Η πολιτική που ακολουθούν τα ηγετικά κόμματα σχετικά με τον αποκλεισμό συνασπισμού ισχύει και στα κρατικά κοινοβούλια». Ωστόσο, «η AfD θα διεισδύσει στο κοινοβουλευτικό σύστημα της Γερμανίας, θα οδηγήσει σε πόλωση του κομματικού ανταγωνισμού και θα πυροδοτήσει διαξιφισμούς στο πολιτικό γίγνεσθαι», τόνισε εμφατικά ο Μπρέχλερ.
Το δημοψήφισμα για το Brexit ήταν το γεγονός που μπορεί να θεωρηθεί ο πρώτος «μαύρος κύκνος» του 2016. Καταλυτικό ρόλο διαδραμάτισε η συναισθηματική ψήφος μιας διευρυμένης μερίδας απλών, λαϊκών ανθρώπων, αποτέλεσμα της οργής που έκρυβαν λόγω της παρούσας κατάστασης και της ελπίδας για αλλαγή. «Δεν θεωρώ ότι θα είχαμε ωφεληθεί, είτε ψηφίζαμε να μείνουμε είτε να φύγουμε. Πίστεψα, όμως, ότι αξίζει το ρίσκο να ψηφίσω υπέρ της εξόδου. Αναπόφευκτα θα υπάρξουν αλλαγές μετά το Brexit», δηλώνει ο Ο’ Νιλ, 52χρονος οδηγός από το Λίβερπουλ. Παραδέχθηκε, ωστόσο, ότι δεν ήταν σίγουρος για το πώς θα ψήφιζε τώρα σε περίπτωση επανάληψης της διεξαγωγής του δημοψηφίσματος.
Στις πρόωρες εκλογές που πραγματοποιήθηκαν σχεδόν ένα χρόνο μετά το δημοψήφισμα του Brexit, το Εργατικό Κόμμα, υπό την ηγεσία του Τζέρεμι Κόρμπιν, κατέλαβε 33 περισσότερες έδρες στη Βουλή των Κοινοτήτων, καταφέροντας καίριο πλήγμα στα σχέδια της Βρετανίδας πρωθυπουργού Τερέζα Μέι για ενίσχυση της μικρής πλειοψηφίας των 17 εδρών. Το Συντηρητικό Κόμμα της Μέι κατέλαβε μόλις 318 έδρες, οκτώ λιγότερες από τον απαιτούμενο αριθμό σχηματισμού μονοκομματικής πλειοψηφίας, κάτι που φάνταζε αδιανόητο για την ίδια κατά την προκήρυξη των εκλογών τον Απρίλιο. Η «νίκη» του Εργατικού Κόμματος οφείλεται, σε σημαντικό βαθμό, στη στρατηγική που ακολούθησε προσωπικά ο Κόρμπιν στην προεκλογική του εκστρατεία για την προσέλκυση ψηφοφόρων νεαρής, ως επί το πλείστον, ηλικίας.
Στην άλλη πλευρά της Μάγχης, ένας πρωτοεμφανιζόμενος στην πολιτική σκηνή πέτυχε μια εξίσου σημαντική επιτυχία. Στις γαλλικές προεδρικές εκλογές του Απριλίου και του Μαΐου, οι υποψήφιοι των παραδοσιακού πολιτικού φάσματος δέχθηκαν ψυχρολουσία από τους ψηφοφόρους, τη στιγμή που ο κεντρώος Εμανουέλ Μακρόν αναδείχθηκε ως αδιαφιλονίκητος νικητής χάρη στο 66% των ψήφων. Δυστυχώς, όμως, οι υψηλές προσδοκίες γεννούν εύκολα την απογοήτευση. Στις 15 Αυγούστου, ημέρα που αποτελούσε την 100ή ημέρα διακυβέρνησης του Μακρόν, δημοσιεύθηκε δημοσκόπηση που κατέδειξε ότι η δημοτικότητά του έκανε βουτιά στο 36%.
Λαϊκιστικά κόμματα
Στηριζόμενα στην προώθηση ενός μείγματος πολιτικής ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, στην κοινωνική ενσωμάτωση και στους μετανάστες, τα κόμματα του λαϊκισμού συγκέντρωσαν έναν αξιόλογο αριθμό ψήφων στις εκλογές πολλών ευρωπαϊκών κρατών αυτή τη χρονιά.
Για παράδειγμα, στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, η Μαρίν Λεπέν, αρχηγός του ακροδεξιού κόμματος Εθνικό Μέτωπο, εξασφάλισε σαφώς ισχυρότερο αριθμό ψήφων από τους περισσότερους συνυποψήφιους των παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων.
Αυτά τα αλλόκοτα πολιτικά φαινόμενα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την καθημερινότητα των Ευρωπαίων ψηφοφόρων, η πλειονότητα των οποίων αισθάνεται οργισμένη απέναντι στο υψηλό ποσοστό ανεργίας, στις φορολογικές επιβαρύνσεις, στη μαζική εισροή μεταναστών και στην κατακόρυφη αύξηση τρομοκρατικών επιθέσεων. Ωστόσο, η ερμηνεία τέτοιων φαινομένων θα πρέπει να επιχειρηθεί μέσω της αναζήτησης των βαθύτερων αιτίων. Ως τέτοιο αίτιο αναδύεται η κρίση αντιπροσώπευσης στην πολιτική ζωή των δυτικών κρατών. Είναι αναγκαίο να επισημανθεί πως οι απλοί πολίτες δυσανασχετούν ολοένα και περισσότερο με τα πατροπαράδοτα πολιτικά κόμματα. Κατά τη γνώμη τους, τα κόμματα αποτυγχάνουν να εκπροσωπήσουν επιτυχώς τα δικά τους συμφέροντα, με αποτέλεσμα τα μη παραδοσιακά κόμματα να ασκούν εντονότερη γοητεία στα μάτια τους.
«Κακή» δημοκρατία
Σύμφωνα με δημοσκόπηση που δημοσιεύθηκε στη γαλλική εφημερίδα Le Monde τον προηγούμενο χρόνο, το 57% των Γάλλων πολιτών εξέφρασε την άποψη ότι η δημοκρατία ήταν «κακή» στη Γαλλία, ενώ το 77% εξ αυτών θεώρησε ότι η δημοκρατία «συνεχώς χειροτερεύει». Αλλοι αναλυτές αποδίδουν την αιτία τέτοιων φαινομένων στις δυνάμεις που κυριαρχούν στη δυτική πολιτική ζωή. «Οι πολιτικές των ολιγαρχικών και χρηματοοικονομικών ομάδων οδήγησαν στην παρούσα κρίση. Το ισχύον πολιτικό σύστημα δεν προσελκύει και αδυνατεί να δώσει αξία στην πλειονότητα των πολιτών», δήλωσε ο Γάλλος οικονομολόγος Ζαν Γκαντρέ.