Τον νέο ρόλο της στην αγορά φυσικού αερίου, που αλλάζει εκ βάθρων στο πλαίσιο προσαρμογής της στους ευρωπαϊκούς κανόνες και εφαρμογής των μνημονιακών δεσμεύσεων, αναζητεί η Δημόσια Επιχείρηση Αερίου (ΔΕΠΑ).
Η εταιρεία συστήθηκε το 1988 ως μια κρατική ανώνυμη εταιρεία με σκοπό την εισαγωγή του φυσικού αερίου στην ελληνική αγορά και λειτούργησε ως απόλυτος μονάρχης στην αγορά, από το 1996 που εισέρρευσαν στο ελληνικό σύστημα οι πρώτες ποσότητες του νέου καυσίμου μέχρι το 2014 που υποχρεώθηκε για πρώτη φορά να εκχωρήσει έδαφος σε τρίτους με απόφαση της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Σήμερα βρίσκεται αντιμέτωπη με τις τεκτονικές αλλαγές που συντελούνται στην εγχώρια ενεργειακή αγορά και έχουν στόχο την ενίσχυση του ανταγωνισμού και την πλήρη απελευθέρωσή της.
Από το 2014, που με απόφαση της Επιτροπής Ανταγωνισμού υποχρεώθηκε για πρώτη φορά να διαθέσει σε τρίτους μέσω δημοπρασιών το 10% των ποσοτήτων της σε ετήσια βάση, μέχρι σήμερα, η ΔΕΠΑ έχει απολέσει το 30% του μεριδίου της στη χονδρική αγορά.
Από το 2016 που σε εφαρμογή των μνημονιακών δεσμεύσεων απελευθερώθηκε η αγορά για τους επιλέγοντες πελάτες (βιομηχανικοί καταναλωτές μέσης πίεσης), έχει απολέσει το 65% αυτής της κατηγορίας πελατών, ενώ οι δεσμεύσεις που έχει αναλάβει η χώρα στο πλαίσιο της ολοκλήρωσης της δεύτερης αξιολόγησης οδηγούν σε συνολική απώλεια των μεριδίων που κατέχει μέσω των ΕΠΑ (Αττικής και Θεσσαλονίκης- Θεσσαλίας) στη λιανική αγορά. Το θέμα της απόσυρσης της ΔΕΠΑ από τις ΕΠΑ αποτελεί ένα από τα κρίσιμα θέματα των εν εξελίξει διαπραγματεύσεων με τους θεσμούς, στο πλαίσιο της ολοκλήρωσης της τρίτης αξιολόγησης, και με την κυβέρνηση να επιδιώκει τουλάχιστον την παραμονή της ΔΕΠΑ στη μία από τις δύο εταιρείες λιανικής.
Αυτά είναι τα αποτελέσματα της μέχρι σήμερα εφαρμογής των μέτρων για το άνοιγμα της αγοράς φυσικού αερίου στη χονδρική και λιανική αγορά. Στον τομέα της χονδρικής, ο ανταγωνισμός άνοιξε επεισοδιακά και με την επιβολή προστίμου της Επιτροπής Ανταγωνισμού ύψους 4,3 εκατ. ευρώ το 2010 στον Διαχειριστή Συστήματος Φυσικού αερίου (ΔΕΣΦΑ), που είναι 100% θυγατρική της ΔΕΠΑ, όταν η νεοσύστατη τότε εταιρεία M+M των ομίλων Μυτιληναίου και Βαρδινογιάννη επιχείρησε να φέρει στη Ρεβυθούσα υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), σπάζοντας για πρώτη φορά το μονοπώλιο της ΔΕΠΑ στην προμήθεια LNG.
Μέσω Σιδηροκάστρου
Παράλληλα, και ενώ η ΔΕΠΑ από το 2014 είχε αρχίσει να διαθέτει μέσω δημοπρασιών το 10% των ετήσιων ποσοτήτων ως μέτρο που επιβλήθηκε λόγω μονοπωλιακής θέσης στη χονδρική αγορά, το τελευταίο τρίμηνο του 2016 η εταιρεία «Προμηθέας Γκαζ», κοινοπραξία της ρωσικής Gazprom (βασικός προμηθευτής της ΔΕΠΑ) και του ομίλου Κοπελούζου, άρχισε να διαθέτει στην αγορά φυσικό αέριο μέσω του σταθμού του Σιδηροκάστρου σπάζοντας για πρώτη φορά το μονοπώλιο της ΔΕΠΑ στην προμήθεια αερίου μέσω αγωγών.
Τον δρόμο για τον ανταγωνισμό στα τρία σημεία εισόδου φυσικού αερίου της χώρας είχε ανοίξει η απόφαση της Επιτροπής Ανταγωνισμού του 2014, που περιόριζε τη δυναμικότητα της ΔΕΠΑ στα τρία σημεία εισόδου του Εθνικού Συστήματος Μεταφοράς (ΕΣΦΑ). Το 2016 και στο πλαίσιο της ολοκλήρωσης της δεύτερης αξιολόγησης, η ΔΕΠΑ δεσμεύτηκε έναντι της Επιτροπής Ανταγωνισμού για την αύξηση των δημοπρατούμενων ποσοτήτων και συγκεκριμένα για ποσοστό 16% το 2017, 17% το 2018, 18% το 2019 και 20% το 2020. Πολλά, για τη μέχρι πρότινος «ισχυρά κυρία» της αγοράς φυσικού αερίου, θα κριθούν από τις διαπραγματεύσεις με τους θεσμούς για τη δραστηριότητά της στη λιανική αγορά.
Τι ζητούν οι θεσμοί
Στο νέο ανταγωνιστικό περιβάλλον που απελευθερώνεται πλήρως από 1ης/1/2018, ο ρόλος της έχει γίνει σαφές από τους θεσμούς ότι πρέπει να ξεκαθαρίσει. Δεν μπορεί να είναι παντού παρούσα ως χονδρέμπορος, διανομέας και προμηθεύτρια ταυτόχρονα, είναι η θέση που έχουν διατυπώσει η θεσμοί και ζητούν την απόσυρσή της από τη λιανική αγορά. Αντίστοιχη είναι και η θέση των ιδιωτών μετόχων στις ΕΠΑ (Shell και ΕΝΙ) αλλά και συνολικά της αγοράς ενέργειας που προσδοκά οφέλη από τον ανταγωνισμό. Με αναφορές στην επικαιρότητα, παράγων της αγοράς με γνώση των διαπραγματεύσεων με τους θεσμούς λέει χαρακτηριστικά: «Η ΔΕΠΑ δεν μπορεί να είναι ερμαφρόδιτο πια. Πρέπει να αποφασίσει αν θέλει να είναι αγόρι ή κορίτσι»…
Σε ετοιμότητα δεκάδες εταιρείες για τη νέα αγορά που δημιουργείται
Η πλήρης απελευθέρωση της αγοράς φυσικού αερίου από 1/1/2018 σε συνδυασμό με τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την ενίσχυση του ανταγωνισμού στην αγορά ηλεκτρισμού δημιουργούν προϋποθέσεις σύγκλισης των δύο αγορών και νέες επενδυτικές ευκαιρίες.
Σε αυτήν την κατεύθυνση κινούνται οι ηλεκτροπαραγωγοί και οι προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και οι δύο ΕΠΑ (Αττικής και Θεσσαλονίκης – Θεσσαλίας), ενώ νέοι επενδυτές προετοιμάζονται να πάρουν θέση στην αγορά.
Οι τρεις καθετοποιημένες εταιρείες στην αγορά ηλεκτρισμού (Elpedison, Protergia, Hρων) έχουν αποσπάσει ήδη ένα μερίδιο της τάξης του 65% από την κατηγορία της μέσης πίεσης (βιομηχανικοί πελάτες) που έχει απελευθερωθεί και προετοιμάζονται να χτυπήσουν μερίδια και από τους οικιακούς καταναλωτές –οι οποίοι από 1/1/2018 αποδεσμεύονται από τις ΕΠΑ και θα μπορούν να επιλέξουν τον προμηθευτή τους– διαθέτοντας στην αγορά συνδυαστικά «πακέτα» ρεύματος και φυσικού αερίου.
Αντίστοιχα οι δύο ΕΠΑ έχουν εξασφαλίσει άδειες από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας για προμήθεια και ηλεκτρικού ρεύματος και προετοιμάζονται για την επέκτασή τους στην αγορά ηλεκτρισμού, διαθέτοντας επίσης κοινά «πακέτα» ρεύματος και φυσικού αερίου. Οι δύο παραπάνω κατηγορίες επενδυτών θα αποτελέσουν και τον σκληρό πυρήνα της νέας αγοράς που δημιουργείται. Στην ίδια αγορά προσβλέπει όμως και ένας μεγάλος αριθμός μικρότερων εταιρειών αλλά και πετρελαϊκών ομίλων που βλέπουν την προμήθεια του φυσικού αερίου ως συναφή αγορά με αυτήν του πετρελαίου θέρμανσης.
Είναι ενδεικτικό ότι μέχρι σήμερα, και ενόψει του ανοίγματος της αγοράς, άδεια προμήθειας φυσικού αερίου έχουν εξασφαλίσει 33 συνολικά εταιρείες. Μεταξύ αυτών, η Coral Gas, θυγατρική της Motor Oil που ελέγχει τα πρατήρια με το σήμα της Shell, η Aegean Oil του ομίλου Μελισσανίδη, η Elinoil και η Revoil. Aδειες προμήθειας φυσικού αερίου έχουν εξασφαλίσει και οι «μικροί» προμηθευτές ρεύματος, όπως η Volterra (Iωάννου), η ΝRG (Aλ. Χανδρής), η Green (αδελφοί Βασιλειάδη), η Watt & Volt κ.ά. Επίσης, άδειες έχουν εξασφαλίσει και ενεργοβόρες βιομηχανίες.
Και η ΔΕΗ
Την είσοδό της στην αγορά φυσικού αερίου εξετάζει και η ΔΕΗ με τη συνδρομή συμβούλου, ενώ την αυτόνομη είσοδό της στην αγορά εξετάζει και η ΔΕΠΑ, δυνατότητα που θα κριθεί ωστόσο από το πώς θα αντιμετωπίσουν οι θεσμοί συνολικότερα την παρουσία της εταιρείας στη λιανική αγορά φυσικού αερίου.
Τυχόν απόσυρση της ΔΕΠΑ από τις δύο ΕΠΑ πάντως, ενδεχόμενο που εμφανίζεται ως το πιο πιθανό, θα επηρεάσει σημαντικά την οικονομική θέση της εταιρείας, αφού θα απολέσει έσοδα 51% από τον τζίρο των ΕΠΑ που το 2015 διαμορφώθηκε στο σύνολό του στα 380,2 εκατ. ευρώ. Την ίδια χρονιά τα συνολικά EBITDA των ΕΠΑ διαμορφώθηκαν σε 113,8 εκατ. ευρώ.
Μια τέτοια εξέλιξη σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό που δέχεται ήδη η εταιρεία στη χονδρική αγορά (τα μερίδιά της έχουν υποχωρήσει κατά περίπου 30%) την καθιστά ευάλωτη στο νέο ανταγωνιστικό περιβάλλον. Από την άλλη, ισχυρό χαρτί στα χέρια της ΔΕΠΑ είναι το συμβόλαιο με την Gazprom για την προμήθεια 2,2 δισ. κυβικών μέτρων αερίου ετησίως, το οποίο λήγει το 2026 με οψιόν για επιπλέον 10 έτη. Μέσω αυτού του συμβολαίου, έχει διασφαλίσει τιμές που δύσκολα θα ανταγωνιστεί κάποιος. Ανταγωνιστική εκτιμάται και η σύμβαση με την αλγερινή Sonatrach για ποσότητες 0,7-1 δισ. κ.μ. LNG, που λήγει όμως το 2021. Aντιθέτως, δεν διασφαλίζει ανταγωνιστικές τιμές η σύμβαση με την Βοtas για την προμήθεια 0,75 δισ. κ.μ. αερίου, η οποία λήγει το 2021.
Τι προβλέπει η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας για τα τιμολόγια των προμηθευτών
Ο μέχρι τώρα ανταγωνισμός στην αγορά φυσικού αερίου έχει φέρει αποτέλεσμα σε ό,τι αφορά στο ζητούμενο της μείωσης των τιμών, κυρίως στους μεγάλους βιομηχανικούς καταναλωτές που είχαν τη δυνατότητα επιλογής προμηθευτή με αέριο σε τιμές πιο ανταγωνιστικές από αυτές της ΔΕΠΑ. Ενόψει της απελευθέρωσης και των οικιακών καταναλωτών με την έναρξη του νέου έτους η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας έχει βγάλει σε διαβούλευση από τις 17 του μηνός και μέχρι τις 3 Νοεμβρίου τον Κώδικα Προμήθειας Φυσικού Αερίου, με τις βασικές αρχές τιμολόγησης ανά κατηγορία πελατών αλλά και ειδικές ρυθμίσεις για τους ευάλωτες καταναλωτές. Ο κώδικας προβλέπει τρεις κατηγορίες καταναλωτών, ανάλογα με την τελική χρήση του φυσικού αερίου και συγκεκριμένα, βιομηχανικούς, μη βιομηχανικούς και ηλεκτροπαραγωγούς. Στους μη βιομηχανικούς κατατάσσονται οι οικιακοί, οι εμπορικοί και οι μεγάλοι εμπορικοί πελάτες. Με βάση τον κώδικα, οι προμηθευτές υποχρεούνται να κοινοποιούν στη ΡΑΕ τα τιμολόγια προμήθειας για κάθε κατηγορία πελατών, καθώς και κάθε τροποποίησή τους. Για το σύνολο των καταναλωτών προβλέπεται ότι ο προμηθευτής μπορεί να ζητεί εγγύηση κατά την υπογραφή της σύμβασης προμήθειας, για την εξασφάλιση μελλοντικών οφειλών.
Το ποσό της εγγύησης μπορεί να αναπροσαρμόζεται κατά τη διάρκεια ισχύος της σύμβασης, σε περίπτωση που παρατηρείται σημαντική απόκλιση των λογαριασμών κατανάλωσης του πελάτη σε σχέση με το εκτιμώμενο ποσό που χρησιμοποιήθηκε για τον καθορισμό της εγγύησης ή σε περίπτωση επαναλαμβανόμενης καθυστέρησης του πελάτη στην εξόφληση των λογαριασμών του. Ο προμηθευτής δεν μπορεί να απαιτήσει από τον οικιακό πελάτη καταβολή εγγύησης που να υπερβαίνει το εκτιμώμενο ποσό δύο διαδοχικών λογαριασμών κατανάλωσης, ή κατ’ εξαίρεσιν το ποσό τριών διαδοχικών λογαριασμών κατανάλωσης για πελάτες για τους οποίους έχει υποβληθεί τουλάχιστον δύο φορές αίτηση απενεργοποίησης μετρητή κατανάλωσης λόγω ληξιπρόθεσμων οφειλών κατά τη διάρκεια των δώδεκα τελευταίων μηνών. Ο λογαριασμός κατανάλωσης εκδίδεται περιοδικά και ανά τέσσερις μήνες κατά ανώτατο όριο, σύμφωνα με το εκάστοτε ισχύον σύστημα τιμολόγησης του προμηθευτή. Για τους ευάλωτους καταναλωτές, προβλέπεται ότι προθεσμία εξόφλησης του λογαριασμού κατανάλωσης δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να είναι μικρότερη από 40 ημέρες και ότι ο προμηθευτής υποχρεούται να παρέχει τη δυνατότητα τμηματικής και άτοκης εξόφλησης του λογαριασμού. Ο προμηθευτής δεν μπορεί να ζητήσει απενεργοποίηση μετρητή κατανάλωσης λόγω ληξιπρόθεσμων οφειλών ή να καταγγείλει τη σύμβαση ευάλωτων πελατών για το χρονικό διάστημα από Νοέμβριο έως Μάρτιο.
Σχέδια αγωγών
Μια ξεχωριστή δραστηριότητα για τη ΔΕΠΑ είναι αυτή της συμμετοχής της σε διεθνούς εμβέλειας σχέδιο που άπτεται του γεωπολιτικού ρόλου της χώρας στην ευρύτερη περιοχή. Πρόκειται για τον υποθαλάσσιο διασυνδετήριο αγωγό φυσικού αερίου Ελλάδας – Ιταλίας (IGI), τον διασυνδετήριο αγωγό Ελλάδας – Βουλγαρίας (IGB), αλλά και το σχέδιο κατασκευής του αγωγού East Med.
Η Gazprom
Η ΔΕΠΑ συμμετέχει σε ποσοστό 50% στην εταιρεία «Ποσειδών» από κοινού με την ιταλική Edison, που έχει αναλάβει την υλοποίηση και διαχείριση του αγωγού IGI. To έργο έχει σχεδιαστεί για να μεταφέρει 12 δισ. κ.μ. αερίου ετησίως, με δυνατότητα αναβάθμισης σε 20 δισ. κ.μ. αερίου. Ο αρχικός σχεδιασμός περιελάμβανε τη μεταφορά αερίου από χώρες της Κασπίας, μετά την ανάπτυξη του ΤAP, όμως, ΔΕΠΑ και Edison έχουν υπογράψει μνημόνιο συνεργασίας με την Gazprom για τη μεταφορά ρωσικού αερίου μέσω της Τουρκίας.
Η Αλεξανδρούπολη
Ο αγωγός ΙGB έχει σχεδιαστεί για να μεταφέρει 3 δισ. κ.μ. αερίου από την Ελλάδα στη Βουλγαρία. Το έργο έχει ενταχθεί στα χρηματοδοτούμενα έργα ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος και το «τρέχει» η εταιρεία ΙCGB, μέτοχοι της οποίας είναι η βουλγαρική εταιρεία Bulgarian Energy Holding σε ποσοστό 50% και η «Ποσειδών», στην οποία συμμετέχουν ισομερώς η ΔΕΠΑ και η ιταλική Εdison. Πρόσφατα η ΔΕΠΑ υπέγραψε συμφωνία συνεργασίας με την εταιρεία Gastrade για τη συμμετοχή της στο project του τερματικού σταθμού LNG Aλεξανδρούπολης.