Η ταινία «Χωρίς αγάπη» θα μπορούσε να είναι το πορτρέτο ενός διαλυμένου γάμου, στα αφόρητα, ενίοτε και κανιβαλιστικά, τελευταία στάδιά του. Θα μπορούσε να είναι και το πορτρέτο μιας χώρας που εκσυγχρονίζεται παραπέμποντας σε άλλον πλανήτη, καθώς οι ανθρώπινες σχέσεις ορίζονται από ένα κράμα ακραίου κυνισμού, ένα άγριο κυνήγι του χρήματος μαζί με τα κατάλοιπα ενός πουριτανικού αναχρονισμού που εισβάλλει στην ιδιωτική ζωή με συντεταγμένες τη θρησκεία και τη σχεδόν υποχρεωτική δημιουργία οικογένειας. Θα μπορούσε να είναι η σημερινή Ρωσία υπό την πίεση του εθνικισμού, του χριστιανισμού και του –με όποιο κόστος– κομφορμισμού. Θα μπορούσε να είναι ένα δεξιοτεχνικό θρίλερ με θέμα την εξαφάνιση ενός παιδιού, που δεν αφήνει τον θεατή να χαλαρώσει μέσα από ένα ανελέητο ψυχικό σφυροκόπημα. Θα μπορούσε να είναι μία ακόμη, δυτικότροπη, ιστορία μιας δυσλειτουργικής οικογένειας.
Ομως ο Ρώσος σκηνοθέτης Αντρέι Ζβγιάνγκιντσεφ αντιπαρέρχεται πάντα τα προφανή, όπως εξάλλου και σε προηγούμενες, εξαιρετικές, ταινίες του – όσο μπορούμε να θεωρήσουμε βέβαια «προφανή» τη διαφθορά του κράτους και των δημοσίων υπηρεσιών που συνθλίβει τον ήρωα («Λεβιάθαν») ή τις συνέπειες από τη 12ετή απουσία και επανεμφάνιση του πατέρα που σφραγίζει τη ζωή δύο αγοριών («Η επιστροφή»). Σε παλαιότερη συνέντευξή του (The Guardian, 2014) ο Ζβγιάνγκιντσεφ είχε πει ότι είναι «σαν να βρίσκεσαι σε ναρκοπέδιο η ζωή στη Ρωσία σήμερα». «Είναι πολύ δύσκολο να οικοδομήσει κανείς προοπτικές, κάθε είδους, στη ζωή, στο επάγγελμα, στην καριέρα, αν δεν συνδεθεί με τις αξίες του συστήματος».
Στην πρόσφατη ταινία του «Χωρίς αγάπη», που προβάλλεται ήδη στις αίθουσες, την όποια προοπτική κατεδαφίζουν τα ίδια τα πρόσωπα. Το ζευγάρι των πρωταγωνιστών, δυο γονείς γύρω στα 35, περνούν μαζί μια κανονική, σχετικά ευκατάστατη, ζωή χωρίς αγάπη. Γίνεται όμως αυτό; Υπάρχει κανονικότητα χωρίς αγάπη; Οταν έρχεται η ώρα του διαζυγίου, κανείς από τους δύο δεν θέλει να πάρει μαζί του τον 12χρονο γιο τους. Και οι δύο έχουν ήδη άλλες σχέσεις και αρνούνται τη δέσμευση με έναν έφηβο και τις ανάγκες του. Το παιδί είναι το όπλο που στρέφουν ο ένας εναντίον του άλλου. Αδειοι από αισθήματα, γεμάτοι από μίσος και μοιραίοι. Το αγόρι ακούει τον καβγά, ακούει πίσω από την πόρτα πόσο ανεπιθύμητο είναι. Και σπαράζει. Βουβά. Το άηχο κλάμα του, ο μορφασμός του απορφανεμένου από αγάπη παιδιού, η εικόνα της μοναξιάς και της στέρησης, τα δάκρυα που τρέχουν, το στόμα που χάσκει, η κραυγή που φαίνεται αλλά δεν ακούγεται, στοιχειώνει τον θεατή. Το παιδί θα πέσει για ύπνο τρέμοντας, θα ξυπνήσει, θα πάρει πρωινό με τη μητέρα να το παρακολουθεί και να το παροτρύνει να φάει, θα φύγει για το σχολείο του και θα εξαφανιστεί. Θα το συνειδητοποιήσουν δύο ημέρες μετά, όταν η δασκάλα αναρωτιέται για την απουσία του μαθητή της. Οι γονείς δεν είναι εκεί. Δεν ήταν, επί της ουσίας, ποτέ. Η μητέρα απολαμβάνει τον έρωτα με τον νέο της σύντροφο, ο πατέρας συνοδεύει στο σούπερ μάρκετ την εγκυμονούσα μέλλουσα σύζυγό του. Είναι, και οι δύο, «αλλού». Η μητέρα, με ένα κινητό συνέχεια στο χέρι, είναι η επιτομή της ψυχαναλυτικής ερμηνείας «δεν αγαπά επειδή δεν αγαπήθηκε». Ξαπλώνει δίπλα στον εραστή της, μιλάει για τη δική της μητέρα, «μια πικρόχολη και μοναχική μέγαιρα που δεν την είχε πάρει ποτέ αγκαλιά».
Και η ταινία συνεχίζεται, έτσι, χωρίς τέλος. Οι ανάπηρες, ανήμπορες, σχέσεις αναπαράγονται αενάως, οι σιωπές πολλαπλασιάζονται, η έλλειψη αγάπης παραμένει, δεν μπορεί να υποκατασταθεί, δεν αναπληρώνεται. Το μικρό παιδί επιστρέφει ή όχι, παραμένει αγνοούμενο ή είναι νεκρό, δεν είναι αυτό το ζητούμενο της ταινίας. Γιατί τι σημαίνει άνθρωπος ζωντανός χωρίς αγάπη μέσα του, μόνο κενό; Είναι η απουσία που βαραίνει τόσο, κάνοντας τα πάντα δυσβάσταχτα. Το παιδί που χάνεται, ένα παιδί υπαρκτό και ταυτόχρονα συμβολικό. Η απώλεια είναι διαρκής. Τίποτα δεν στεριώνει. Οι νέες σχέσεις των δύο γονέων περιστρέφονται γύρω από τον ίδιο άξονα. Κατασκευάζουν μόνο εχθρούς, αντιλαμβάνονται την ύπαρξή τους μόνο στην απομόνωση. Το παιδί πάντα θα είναι παρείσακτο, ο σύντροφος αδιάφορος, η ζωή απρόσωπη.