Μετά τη Μεταπολίτευση και παρά τη συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ενωση, η χώρα προσανατόλισε την οικονομία της προς ένα κρατικοδίαιτο, κομματικό-πελατειακό μοντέλο. Οι νέοι επιστήμονες επεδίωκαν την απόκτηση πτυχίου κατεξοχήν για να εργαστούν στο Δημόσιο. Η ισχυρή επικράτηση του κρατισμού μπόλιασε όλο το πολιτικό σύστημα, με αποτέλεσμα η φιλελεύθερη οικονομική σκέψη και πράξη, η ιδιωτική πρωτοβουλία και η επιχειρηματικότητα να υποχωρήσουν, θεωρούμενες από τους περισσότερους νέους Ελληνες σχεδόν ως αμαρτία. Η επακόλουθη καθίζηση της παραγωγικής Ελλάδας, ο συντεχνιακός κρατισμός και ο καταναλωτισμός με δανεικά οδήγησαν τελικά στη χρεοκοπία. Η χώρα δεν παρήγαγε, δεν επένδυε στο μέλλον, κατανάλωνε τα έτοιμα και εύκολα δανεικά.
Είναι περισσότερο από εμφανές πλέον ότι για την έξοδο από την πολύπλευρη σημερινή κρίση χρειάζεται η ανασύσταση, σχεδόν εξαρχής, της δημιουργικής και παραγωγικής Ελλάδας. Ο αναπροσανατολισμός της χώρας προς μια αληθινά φιλελεύθερη, ανοιχτή κοινωνία και οικονομία που θα δώσει στους ταλαντούχους νέους Ελληνες πολλές και διατηρήσιμες θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα και θα τους κρατήσει εδώ, είναι μονόδρομος για την επόμενη κυβέρνηση, πιθανότατα μία συνεργατική φιλελεύθερη κυβέρνηση με κορμό τη Νέα Δημοκρατία (Ν.Δ.). Τα πανεπιστήμια, με το σημαντικό σε γνώση ανθρώπινο δυναμικό τους, οφείλουν να συμβάλουν καθοριστικά προς αυτή την κατεύθυνση. Οφείλουν να βοηθήσουν στην αλλαγή, στη διόρθωση των νοοτροπιών που οδήγησαν στη χρεοκοπία.
Το προηγούμενο Σάββατο προσκλήθηκα από την οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου της Ν.Δ., στο 2ο προσυνέδριό της που ήταν αφιερωμένο στους νέους. Συμμετείχα στη συζήτηση για τα πανεπιστήμια ως πόλοι έρευνας, καινοτομίας και αριστείας. Η πρώτη έκπληξη από την εκδήλωση ήταν ότι η συντριπτική πλειονότητα των προσκεκλημένων ομιλητών δεν ήταν μέλη της Ν.Δ., αλλά έμπειροι και καταξιωμένοι στον χώρο τους εκπαιδευτικοί και επιστήμονες, με εξαιρετικής ποιότητας εισηγήσεις και ενδιαφέρουσες προτάσεις στις συζητήσεις που ακολούθησαν με τους συνέδρους. Με έκπληξη επίσης διαπίστωσα, ότι τα παρόντα στελέχη της Ν.Δ., ο πρόεδρος και οι αντιπρόεδροί της περισσότερο άκουσαν, παρόντες σε όλη τη διάρκεια του 2ου προσυνεδρίου, ενώ μίλησαν ελάχιστα. Στο 2ο προσυνέδριο έγιναν πολύ ενδιαφέρουσες προτάσεις για τα πανεπιστήμια της επόμενης μέρας. Συνοπτικά, οι βασικότερες ήταν οι παρακάτω:
Αυτόνομα και αυτοδιοίκητα ΑΕΙ: ο εσωτερικός κανονισμός και ο οργανισμός τους να διασφαλίζει την ευελιξία λειτουργίας τους και την ιδιομορφία στους στόχους και τις προτεραιότητες κάθε ιδρύματος.
Ανοικτά ΑΕΙ σε όλους: νέους, επαγγελματίες, επιχειρηματίες, ξένους φοιτητές, σε ένα πλαίσιο προκαθορισμένο, για κάθε ίδρυμα από τον εσωτερικό κανονισμό του. Διαρκής εκπαίδευση των πολιτών στις νέες δεξιότητες που απαιτεί μια σύγχρονη, διεθνώς ανταγωνιστική οικονομία.
Διαρκής και αξιοκρατική αξιολόγηση και πιστοποίηση όλων των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων. Επιβράβευση των αρίστων με περαιτέρω χρηματοδότηση και ενίσχυση αυτών που υστερούν με επαναξιολόγηση. Πλήρης στελέχωση και αναδιοργάνωση της ανεξάρτητης αρχής αξιολόγησης και πιστοποίησης των ΑΕΙ και του πολύ σημαντικού για τον σχεδιασμό εκπαιδευτικής πολιτικής Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ερευνας της ΑΔΙΠ.
Προώθηση της αριστείας και της αξιοκρατίας ως στάση ζωής, ως προσπάθεια αναβάθμισης όλων. Βασικός στόχος η ανύψωση της ποιότητας του μέσου όρου που κάνει τη διαφορά στην ποιότητα του συνόλου.
Προστασία της ελευθερίας του λόγου και της δημόσιας περιουσίας των ΑΕΙ, με τους σχετικούς νόμους που ισχύουν για όλη την ελληνική επικράτεια να ισχύουν και σε αυτά.
Συμμετοχή της κοινωνίας (γονείς, πτυχιούχοι alumni, δωρητές) στα οικονομικά των ΑΕΙ και στη διοίκησή τους, όπως είθισται διεθνώς. Ανασύσταση των Συμβουλίων Ιδρύματος.
Εξωστρέφεια των ΑΕΙ στη διοίκηση, στη μάθηση, στην επιστήμη, στην καινοτομία με διεθνείς συνεργασίες σε εκπαίδευση και έρευνα. Νέα σύγχρονα και διεπιστημονικά αγγλόφωνα προγράμματα σπουδών σε συνεργασία με κορυφαία διεθνή ΑΕΙ, με δίδακτρα.
Αξιοποίηση της περιουσίας των ΑΕΙ για την αύξηση των πόρων τους και τη χρηματοδότηση της αναβάθμισης των υποδομών τους και τη χορήγηση υποτροφιών στους άριστους και δίχως πόρους φοιτητές και στους νέους ερευνητές.
Προώθηση της επιχειρηματικότητας μέσω της εκπαίδευσης και αλλαγή της νοοτροπίας των νέων επιστημόνων με αναπροσανατολισμό τους προς τον ιδιωτικό τομέα. Προώθηση των καινοτόμων επιχειρήσεων νέων επιστημόνων.
Ενας νέος νόμος για τα ΑΕΙ με βάση τον 4009/2011 (είχε ψηφιστεί από 255 βουλευτές), με τις αναγκαίες διορθώσεις και επικαιροποιήσεις. Ψήφισή του στους πρώτους μήνες της επόμενης κυβέρνησης και κατάργηση των αναχρονιστικών νόμων Μπαλτά/Γαβρόγλου.
Αμεσος σχεδιασμός των συνταγματικών αλλαγών για την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων με ταυτόχρονη ενίσχυση των δημοσίων και τη δημιουργία ενός σύγχρονου και συναγωνιστικού ακαδημαϊκού οικοσυστήματος, με στόχο τη συνολική άνοδο της ποιότητας της Ανώτατης Εκπαίδευσης και της Ερευνας.
Αναβάθμιση των ΑΕΙ σε διεθνή κέντρα μάθησης, έρευνας και καινοτομίας, σε συνεργασία με κορυφαίους Ελληνες επιστήμονες της Διασποράς και τα ιδρύματά τους, καθώς και τον εγχώριο και διεθνή παραγωγικό τομέα και τις επιχειρήσεις.
* Ο κ. Αχιλλέας Γραβάνης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης.