Και 50% να πάρει η Νέα Δημοκρατία στις εκλογές πάλι δεν φτάνει. Την επόμενη μέρα θα χρειαστεί να δημιουργήσει ευρύτερα πεδία κοινωνικής συνεννόησης, συνεργασίας και συναίνεσης. Αυτός είναι ο νόμος της ανάγκης αν θέλουμε να πάμε μπροστά». Η πρόσφατη αυτή τοποθέτηση του περιφερειάρχη Στερεάς Ελλάδας Κώστα Μπακογιάννη προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις και κάποιες αμηχανίες για λόγους που εύκολα γίνονται κατανοητοί.
Κι όμως, δεν έχουμε πολύ χρόνο μπροστά μας αν δεν θέλουμε να συνεχίσουμε να πριονίζουμε το κλαδί που καθόμαστε. Είναι ζωτικής σημασίας να διαμορφωθούν στη χώρα, το συντομότερο δυνατό, κανόνες πολιτικής συμπεριφοράς που αντιστοιχούν σε μια ανεπτυγμένη και σταθερή φιλελεύθερη δυτική δημοκρατία. Η χρεοκοπία του αφηγήματος αυτού του ΣΥΡΙΖΑ που, σύμφωνα με τα ίδια τα λόγια του Αλ. Τσίπρα, «δεν υπάρχει πλέον», και η στροφή του σε μια παλιομοδίτικη σοσιαλδημοκρατία αποτελούν πραγματική ευκαιρία για να σχεδιασθεί με νηφαλιότητα το βασικό πλαίσιο ενός νέου πολιτικού πολιτισμού.
Για αυτόν τον νέο πολιτικό πολιτισμό απαιτούνται δύο βασικοί παράγοντες: κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό και αποπολωτικοί θεσμοί. Ο άνθρωπος είναι το κρίσιμο εκείνο στοιχείο που μετουσιώνει τους κανόνες σε συμπεριφορές. Βέβαια συνιστά την πιο απρόβλεπτη από όλες τις παραμέτρους και υπό αυτήν την έννοια ό,τι κι αν κατασκευάσουμε θεσμικά, αν οι άνθρωποι που μας εκπροσωπούν δεν είναι οι κατάλληλοι τα πράγματα θα είναι δύσκολα. Για αυτόν τον λόγο ακριβώς χρειαζόμαστε ανθρώπους αξιών με αίσθηση του μέτρου. Ομως το ζήτημα δεν περιορίζεται στην ποιότητα των ανθρώπων.
Οι πολιτικοί θεσμοί είναι εκείνοι που κατεξοχήν μπορούν να συμβάλουν στην ομαλοποίηση της πολιτικής μας ζωής. Προς μια τέτοια κατεύθυνση, θα διαδραμάτιζε ρόλο ένα σταθερό, αναλογικής υφής εκλογικό σύστημα. Θεωρώ ιδανικό το «γερμανικό σύστημα», που διασφαλίζει την αναλογική αντιπροσώπευση εμποδίζοντας ταυτόχρονα τον ακραίο κατακερματισμό με κατώφλι εισόδου το 5%. Γνωρίζω πως οι μεθεπόμενες εκλογές θα διεξαχθούν με αναλογικό σύστημα. Γνωρίζω επίσης πως η Ν.Δ. έχει εξαγγείλει την κατάργησή του και την επιστροφή σε κάποιο σύστημα «ενισχυμένης αναλογικής». Δεν συμφωνώ. Δεν χρειαζόμαστε έναν νέο κύκλο δικομματικής πόλωσης. Χρειαζόμαστε, αντίθετα, να γίνουν βήματα προς μια Δημοκρατία της Συναίνεσης.
Ο δικομματισμός της μεταπολίτευσης (με τα θετικά και τα αρνητικά του) έχει πια τελειώσει. Οι εναλλακτικές που έχουμε τώρα είναι δύο: είτε να συνεχίσουμε να πορευόμαστε στον δρόμο της πόλωσης, που μπορεί να μας οδηγήσει σε νέες περιπέτειες, είτε να αναζητήσουμε τις μεθόδους εκείνες ώστε το πολιτικό σύστημα να γίνει περισσότερο συναινετικό. Ενα αναλογικό σύστημα έχει πολλά πλεονεκτήματα. Κατ’ αρχήν, θα διαμορφώσει μια «υγειονομική ζώνη» έναντι των ακραίων και εξτρεμιστών, επιτρέποντας στις μετριοπαθείς δυνάμεις να αναπνεύσουν και να ενισχύσουν τον θεσμικό τους ρόλο. Οποιος θέλει να κυβερνήσει θα υποχρεωθεί να αναζητήσει συμμαχίες προς το κέντρο του κομματικού συστήματος, διαφορετικά θα ζει σε συνθήκες πολιτικής απομόνωσης. Οι ακραίοι απλώς δεν θα έχουν σημασία. Με αυτόν τον τρόπο οι κραυγές και απειλές θα αντικατασταθούν από διαπραγματεύσεις και συμβιβασμούς.
Ας κοιτάξουμε την Ολλανδία ή τη Γερμανία πρόσφατα. Παρά την άνοδο των εθνολαϊκιστικών κομμάτων κανείς πραγματικά δεν ανησύχησε πως η χώρα δεν θα μπορούσε να κυβερνηθεί ή ακόμη χειρότερα ότι θα έπαιρνε τον δρόμο προς την αυτοκτονία ή την «Greek kolotoumba». Ολοι ήξεραν πως χάρη στο εκλογικό σύστημα ήταν αδύνατον να κυβερνήσουν οι ακραίοι εθνολαϊκιστές. Ας σκεφτούμε όμως και την ελληνική περίπτωση. Θα είχαμε ζήσει τη «βαρουφακική» περίοδο αν το 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ χρειαζόταν άλλους τριάντα βουλευτές για να κυβερνήσει και έπρεπε να σχηματίσει κυβέρνηση είτε με τη Ν.Δ. είτε με το ΠΑΣΟΚ και το Ποτάμι; Χωρίς καμιά αμφιβολία η αναλογική θα μας είχε γλιτώσει από αυτήν την περιπέτεια και πολλές άλλες.
Σήμερα τα θηριώδη κόμματα-παρατάξεις τείνουν προς εξαφάνιση και αναδύονται πιο πλουραλιστικά κοινοβούλια. Παραδείγματα άφθονα: στις πρόσφατες εκλογές στην Τσεχία εννέα κόμματα εισήλθαν στη Βουλή και το δεύτερο σε ψήφους έλαβε μόλις 11%. Λίγο καιρό νωρίτερα, στη Γερμανία τα δύο ιστορικά κόμματα (Χριστιανοδημοκράτες και Σοσιαλδημοκράτες) μετά βίας άγγιξαν το 50% μαζί. Στην Ολλανδία υπάρχουν 13 κόμματα στο κοινοβούλιο και το κόμμα του πρωθυπουργού Ρούτε κέρδισε μόλις 21%.
Η αναλογική αποδραματοποιεί τις εκλογές και κάνει τις εκλογικές διεργασίες να φαίνονται πιο αργόσυρτες και τεχνικές. Τις κάνει υπόθεση ρουτίνας, όχι αντιπαράθεση του «φωτός» με το «σκοτάδι» ή των «πατριωτών» με τους «γερμανοτσολιάδες». Φτάνει πλέον το παραμύθι πως «οι επόμενες εκλογές είναι οι πιο σημαντικές της μεταπολίτευσης», φράση που τα κόμματα αγαπούν να λένε σε κάθε εκλογή από τότε που τουλάχιστον θυμάμαι τον εαυτό μου να ψηφίζει.
Βέβαια, η αναλογική, για να μην οδηγήσει σε μια κυνική κομματοκρατία όπου τα πάντα απλώς παζαρεύονται, πρέπει να εξισορροπηθεί από ισχυρές ανεξάρτητες αρχές και θεσμούς συμμετοχικής δημοκρατίας. Ομως αυτή είναι μια άλλη συζήτηση, που έχουμε πολύ χρόνο μπροστά μας για να την κάνουμε.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα.