Το θέμα των κυβερνήσεων συνεργασίας έχει επανέλθει με ένταση στη δημόσια συζήτηση, λόγω των νέων πολιτικών συνθηκών που έχουν διαμορφώσει οι αλλαγές στον εκλογικό νόμο, οι κυβερνητικοί τακτικισμοί, η συζήτηση για τη συνταγματική αναθεώρηση και πολιτικά γεγονότα όπως η εκλογή ηγεσίας του νέου φορέα της Κεντροαριστεράς. Οι σχετικές συζητήσεις, όμως, περιορίζονται συνήθως σε ζητήματα ήσσονος σημασίας, ενώ παράλληλα απουσιάζει ένας σοβαρός επιστημονικός και πολιτικός διάλογος για τις πολιτικές και θεσμικές προϋποθέσεις, με τις οποίες θα μπορούσαν να οικοδομηθούν σταθερές και αποτελεσματικές κυβερνήσεις συνεργασίας.
Ως κεντρικά στοιχεία της παρούσας συγκυβέρνησης έχουν αναδειχθεί το πολιτικό «αλισβερίσι» που δεν εδράζεται σε καμία –τουλάχιστον γνωστή στους πολίτες– προγραμματική συμφωνία, ο αρχηγοκεντρισμός, η απουσία οιασδήποτε θεσμοποίησης της συνεργασίας και ο κατασταλτικός τρόπος επίλυσης των τυχόν διαφορών, η οποία λαμβάνει έτσι χαρακτήρα διαχείρισης κρίσεων και όχι πρόληψής τους, με τρόπο που επιτείνει το πρόβλημα της διοικητικής ανεπάρκειας. Οι σχέσεις των δύο εταίρων στηρίζονται σε μια πρακτική πολιτικών ανταλλαγμάτων με τρόπο που δεν προάγει την ποιότητα της κοινοβουλευτικής μας δημοκρατίας.
Με βάση την εμπειρία αυτή, αλλά και έχοντας υπόψη πρόσφατα παραδείγματα άλλων ευρωπαϊκών κρατών, όπως της Γερμανίας, της Ολλανδίας και της Πορτογαλίας, είναι χρήσιμο να διαμορφώσουμε θεσμούς και πρακτικές που, αφενός, οδηγούν στη μετάβαση από την κουλτούρα της πολιτικής συναλλαγής σε μια κουλτούρα διαβούλευσης και, αφετέρου, στη διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού κέντρου διακυβέρνησης σε περίπτωση κυβερνήσεων συνεργασίας.
Τα κόμματα οφείλουν να προετοιμάζουν από τώρα ομάδες εργασίας που θα εργαστούν επί, πιθανώς, κοινών προγραμματικών κειμένων, ακόμα και αν στην επόμενη Βουλή υπάρξει αυτοδύναμη κυβέρνηση, αφού, σε αντίθετη περίπτωση, ο χρόνος των διερευνητικών εντολών δεν επαρκεί. Η οιαδήποτε συνεργασία-συμφωνία μεταξύ των κομμάτων θα πρέπει να παρουσιάζει με διαφάνεια και καθαρότητα τον κοινό τόπο στα κρίσιμα πολιτικά θέματα. Επίσης, θα μπορεί να περιλαμβάνει ένα πλαίσιο λειτουργίας της κυβέρνησης συνεργασίας, με την προσήκουσα ευελιξία, καθώς και δεσμεύσεις για δράσεις και στόχους, που θα αξιολογούνται και θα αναθεωρούνται, τον μηχανισμό πρόληψης και τον τρόπο επίλυσης αναφυόμενων διαφορών.
Βασικός στόχος ενός τέτοιου μηχανισμού –ας πούμε μιας επιτροπής, κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, που θα περιλαμβάνει μέλη της κυβέρνησης και των κομμάτων– πρέπει να είναι η εποπτεία τήρησης της συμφωνίας και η αποφυγή κρίσεων. Ο μηχανισμός αυτός καθιστά δυνατό έναν αποτελεσματικό συντονισμό μιας κυβέρνησης συνεργασίας, και όχι με τρεις(!) υπουργούς Επικρατείας, όπως ισχύει σήμερα, καθώς και τη διατήρηση της συνοχής των κοινοβουλευτικών ομάδων, ενώ ταυτόχρονα θα είναι περιττό το «φούσκωμα» της κυβέρνησης με πολλές θέσεις προκειμένου να χωρέσουν όλοι.
Ο πρόεδρος της Ν.Δ. έχει δεσμευθεί θαρραλέα ότι, ακόμα και στην πιθανή περίπτωση που η Ν.Δ. πετύχει την αυτοδυναμία στις εθνικές εκλογές, θα επιδιώξει κυβερνητικές συνεργασίες και ευρύτερες συναινέσεις, εντός και εκτός Βουλής, στα θέματα που απασχολούν τους Ελληνες πολίτες. Στις επικίνδυνες ατραπούς που επιφυλάσσουν η απλή αναλογική και οι μικροκομματικές στοχεύσεις, ας έχουμε προετοιμαστεί, κόμματα και πολίτες, για να περιορίσουμε τους κινδύνους και, ίσως, να υπερβούμε με εποικοδομητικό τρόπο χρόνιες στρεβλώσεις βοηθώντας τον τόπο και τη Δημοκρατία μας.
* Ο κ. Θανάσης Κοντογεώργης είναι νομικός και έχει διατελέσει νομικός σύμβουλος και σύμβουλος στρατηγικής για προηγούμενες ελληνικές κυβερνήσεις.