Τα σοκάκια με τα πολύχρωμα νεοκλασικά, μια ανάσα από την οδό Βενιζέλου, είναι από τους πιο αγαπημένους προορισμούς στη Θεσσαλονίκη, για κάθε επισκέπτη. Σ’ αυτή τη συνοικία με τον ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα, συναντιέται η Ιστορία με το σήμερα. Τώρα θεωρείται must ψυχαγωγίας, τότε ήταν το παλιό ισχυρό εμπορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης στο οποίο έσμιγαν διαφορετικοί πολιτισμοί, επαγγέλματα, ανθρώπινες ιστορίες.
Να τι θυμίζει η έκθεση «Θεσσαλονίκης εμπόριον 1870 -1970» που διοργανώνει το Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) και εγκαινιάζεται στις 23 του μηνός στους χώρους του Συνεδριακού Κέντρου της Τράπεζας, στη Θεσσαλονίκη. Την παραγωγική ιστορία αυτού του τόπου, που ζωντανεύει μέσα από φωτογραφίες, αρχειακό και οπτικοακουστικό υλικό. Ο επισκέπτης μαθαίνει πώς ήταν το εμπορικό κέντρο επί μία 100ετία, από ποιους διαμορφωνόταν το εμπόριο, πώς επηρέασε τη Θεσσαλονίκη, τον βορειοελλαδικό χώρο γενικότερα αλλά και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Είναι μια χαρτογράφηση όλων των επαγγελμάτων που όρισαν αυτό το κέντρο (κάποια άφησαν μικρά ίχνη), στην περιοχή μέσα κι έξω από το δυτικό θαλάσσιο τείχος, τον Φραγκομαχαλά και τα Λαδάδικα. «Μια περιοχή που ενσωμάτωσε σταδιακά και άλλες χρήσεις, δραστηριότητες και ανάγκες, οι οποίες διαφοροποίησαν την παραδοσιακή της λειτουργία και τον αρχικό της χαρακτήρα. Στα χρόνια αυτά δραστηριοποιήθηκαν εκεί πολυάριθμες επιχειρήσεις, στις οποίες εργάστηκαν χιλιάδες άνθρωποι. Τρόφιμα, ενδύματα, υπηρεσίες αποτέλεσαν τον βασικό κορμό του εμπορίου της πόλης, τόσο πριν όσο και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα ειδικά χαρακτηριστικά αυτών των επαγγελμάτων οδήγησαν στη δημιουργία άλλοτε κλειστών αγορών, και άλλοτε καταστημάτων και εργαστηρίων», σημειώνουν οι διοργανωτές.
Η έκθεση βασίζεται στο ερευνητικό πρόγραμμα που εκπόνησε, για το ΠΙΟΠ, o δρ Ευάγγελος Χεκίμογλου. Ελεύθερη είναι η είσοδος για το κοινό, το οποίο γυρίζει πίσω στις οθωμανικές μεταρρυθμίσεις, στις αλλαγές που σημειώθηκαν μέχρι το 1912 όταν κατεδαφίστηκαν τα τείχη της πόλης, στην εποχή που ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος, αλλά και στην κυκλοφορία της δραχμής το 1915.
Την επηρέασαν τα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου –δέχτηκε 100.000 στρατιώτες της Στρατιάς της Ανατολής– κι ακόμη περισσότερο το προσφυγικό κύμα που έφθασε μέχρι το 1926, η πυρκαγιά του 1917 η οποία έσβησε σε 32 ώρες το 80% των καταστημάτων. Ο πολεοδομικός μετασχηματισμός έφερε ένα ευρωπαϊκό αεράκι, αλλά η διεθνής οικονομική ύφεση το 1929 πτωχεύσεις και λουκέτα. Κι έπειτα ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η εξόντωση των Εβραίων, ο εμφύλιος σπαραγμός, προκάλεσαν νέους κλυδωνισμούς.
Αυτό το χωνευτήρι πολιτισμών καθρεφτίζεται και στις συναλλαγές. Χριστιανοί, Εβραίοι, μουσουλμάνοι, Βούλγαροι, Αλβανοί, Αρμένιοι έχουν τις δικές τους συνήθειες ακόμη και τις ώρες λειτουργίας των μαγαζιών τους, ανάλογα με τι όριζε η θρησκεία τους. Στον δεύτερο όροφο η οπτικοακουστική παραγωγή που απλώνεται στο πάτωμα –ένας τεράστιος χάρτης με εκτυπώσεις και σημάνσεις– ενθουσιάζει τον επισκέπτη. Εδώ εξετάζονται 12 δρόμοι γύρω από δύο πλατείες, δύο εμπορικές γειτονιές, δύο αγορές, αναδεικνύονται δραστηριότητες, με βάση τα μητρώα των επιμελητηρίων.
Η Αγίου Μηνά
Η οδός Αγίου Μηνά ήταν ο δρόμος της ένδυσης μέχρι και το 1970. Εδώ στεγάστηκαν επιχειρήσεις χαρτοποιίας, εκδοτικοί οίκοι, τυπώθηκε η εφημερίδα «Μακεδονία». Η στοά του Αγίου Μηνά στέγαζε 67 μαγαζιά και γραφεία. Σήμερα 30. H ξακουστή Αγορά Μοδιάνο, με ιστορία από το 1925, φιλοξενούσε 144 καταστήματα τροφίμων. Εδώ λειτούργησαν πολλές εβραϊκές συναγωγές με ιστορία από τον 15ο αι.
Στον Φραγκομαχαλά, όμως, αντάμωναν ο ήχος της ανατολής, το παράπονο των προσφύγων, τα σεφαραδίτικα, με τα σέρβικα, τα βουλγάρικα κ.ά.
«Ωραία την επέρασα, μεσ’ στη Θεσσαλονίκη», έγραψε ο Μάρκος Βαμβακάρης τραγουδώντας τους γαλαντόμους τρόπους της: «Πλούσια ήταν τα ελέη τους, τα γλέντια κι η χαρά τους», ενώ ο Βασίλης Τσιτσάνης ύμνησε τα στενά σοκάκια της όπου έζησε «τις πιο γλυκές στιγμές».
Το υλικό προέρχεται από το ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, τη συλλογή καρτ-ποστάλ Αγγελου Παπαϊωάννου ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκης, το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, από τους συλλέκτες και ερευνητές (Αλέξη Λαπούρτα, Αρη Παπατζίκα, Νίκο Πολίτη, Ευφροσύνη Ρούπα, Ευάγγελο Χεκίμογλου).