Εχει πάντοτε ενδιαφέρον να παρακολουθείς πνευματικά έργα πολιτικών προσώπων. Πρώτον, διότι σπανίζουν. Δεύτερον, διότι, εκτός από χάραξη πολιτικής, το να καταπιάνονται με κάτι που, σύμφωνα με τη μαζική, αγοραία αντίληψη είναι «άχρηστο», δεν μπορεί παρά να ιδωθεί ως κάτι εξόχως γοητευτικό. Εχει όμως ειδικό βάρος το πνευματικό πόνημα ενός πολιτικού προσώπου στη χώρα μας σήμερα, πόσο δε μάλλον που αυτό τυγχάνει να είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, όταν η πυρηνική ιδέα που διακατέχει το συγκεκριμένο έργο του έρχεται σε σχεδόν ευθεία αντίθεση με όλα όσα πρεσβεύει η ελληνική κυβέρνηση.
Στις 13 Σεπτεμβρίου του τρέχοντος έτους, λοιπόν, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπιος Παυλόπουλος μίλησε κατά την έναρξη των εργασιών του 5ου ετήσιου Athens Democracy Forum. Θέμα της ομιλίας ήταν το αρχαίο αττικό ανάγλυφο της «Σκεπτομένης Αθηνάς», ένα από τα διασημότερα έργα του Μουσείου της Ακρόπολης. Το ανάγλυφο ανακαλύφθηκε το 1888 στις ανασκαφές της Ακρόπολης και χρονολογείται κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., περίπου το 460 π.Χ. Στον τόμο που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τον τίτλο «Στο λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Οι συμβολισμοί της “Σκεπτομένης Αθηνάς”», παρατίθεται το κείμενο του κ. Παυλόπουλου, εμπλουτισμένο με ορισμένες προσθήκες και δημοσιευμένο στα ελληνικά, στα γαλλικά και στα αγγλικά.
Ποιος είναι ο αντικειμενικός σκοπός του συγγραφέα; Νομίζω ότι τον συνοψίζει στον πρόλογο: μια «βαθιά περίσκεψη, αναφορικά με το τι μπορεί να συμβολίσει η “Σκεπτομένη Αθηνά”, πέρα και έξω από τις –εν πολλοίς άγνωστες βεβαίως– βουλές του γλύπτη, με βάση τα δεδομένα της εξέλιξης του Πολιτισμού της Δύσης και κατ’ ακριβολογία, του Πολιτισμού της Ευρώπης». Επιπρόσθετα: «η “Σκεπτομένη Αθηνά” μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει ένα είδος “συμβόλου”, με στοιχεία άκρας αυθεντικότητας, της ρίζας του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού».
Σημείο εκκίνησης του συγγραφέα είναι η σαγήνη που προκαλεί στον θεατή η μορφή του ανάγλυφου (το περιγράφει πολύ ωραία: «Σμιλεμένη σε παριανό μάρμαρο –αυτό το ασύγκριτο υλικό, σε κατάσταση σπάνεως σήμερα–, του οποίου η λευκότητα εντείνεται από την, σχεδόν μυστηριακή, δύναμη του φωτός να εισχωρεί ανεπαίσθητα στα σπλάγχνα του»), καθώς επίσης το πολύπλοκο ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε.
Ο συγγραφέας αναλύει τις βαθύτατες συμβολικές προεκτάσεις ενός αριστουργήματος της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής, βασιζόμενος στο τρίγωνο «Αθήνα – Ρώμη – Ιερουσαλήμ» που έθεσε ο Πολ Βαλερί το 1919. Ουσιαστικά, καθίσταται το ίδιο το ανάγλυφο απόλυτο σύμβολο των τριών πυλώνων του δυτικού πολιτισμού, μέσω του οποίου αναδείχθηκαν ο ορθός λόγος, οι επιστήμες, το δίκαιο, οι θεσμοί, ο ανθρωπισμός.
Φυσικά, μόνον καινοφανείς δεν είναι αυτές οι ιδέες και ο συγγραφέας το γνωρίζει καλά. Κατορθώνει όμως να αναδείξει με δεξιοτεχνία τι κόσμους και ποιες σημασίες (πανανθρώπινες, διαχρονικές) κρύβει ένα έργο τέχνης. Και υπενθυμίζει τη σύνδεση της Ελλάδας με την Ευρώπη και τη Δύση, κλείνοντας με το ωραίο απόφθεγμα του Αντρέ Μαλρό: «Και μια κρυφή Ελλάδα υπάρχει στην καρδιά όλων των ανθρώπων της Δύσης». Πιστεύω ότι το βιβλίο αυτό πρέπει να αναγνωσθεί από στελέχη της σημερινής κυβέρνησης. Οσοι το κατανοήσουν θα ξεβολευθούν· αλλά αυτό καταφέρνει κάθε ευθύβολο, εύστοχο γραπτό.
Το βιβλίο «Στο λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Οι συμβολισμοί της “Σκεπτόμενης Αθηνάς”» του Προκόπιου Παυλόπουλου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg.