«Γράφω αυτό το κείμενο κατόπιν επιθυμίας του δικηγόρου μου κυρίου Aντριου Σίνκλερ, ο οποίος από τότε που φυλακίστηκα εδώ στο Ινβερνές μου φέρεται με πολύ περισσότερη ευγένεια από ό,τι αξίζω και δικαιούμαι. Η ζωή μου υπήρξε σύντομη και άνευ σημασίας, και δεν επιθυμώ να απαλλαγώ από την ευθύνη για τις πρόσφατες πράξεις μου. Ο μόνος λόγος, επομένως, για τον οποίο εμπιστεύομαι αυτές τις λέξεις στο χαρτί είναι για να ανταποδώσω στον δικηγόρο μου την καλοσύνη που μου έχει δείξει». Με αυτά τα λόγια ο 17χρονος Ρόντερικ Μακρέι, ένα χωριατόπαιδο των Χάιλαντς, κατηγορούμενος για μια σειρά φρικτών φόνων, αρχίζει να ξετυλίγει το κουβάρι των γεγονότων του καλοκαιριού του 1869 που τον έφεραν στο ανήλιαγο κελί της φυλακής, από όπου κινδυνεύει να οδηγηθεί στην αγχόνη. Με ευγλωττία ασυνήθιστη για ένα παιδί της ταπεινότατης καταγωγής και κοινωνικής του τάξης υφαίνει μια καθηλωτική αφήγηση, πλούσια σε εικόνες και συναισθήματα, με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία.
Συλλογή εγγράφων
Η μεγαλύτερη έκπληξη ωστόσο δεν κρύβεται στην ιστορία του νεαρού δολοφόνου. «Το ματωμένο του έργο» του Σκωτσέζου συγγραφέα Γκρέαμ Μακρέι Μπερνέτ είναι ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα, με στοιχεία ψυχολογικού θρίλερ, «μασκαρεμένο» σε πραγματική ιστορία. Επιστρατεύει ένα συγγραφικό τέχνασμα παρουσιάζοντάς το σαν μια συλλογή εγγράφων «αναφερόμενα στην υπόθεση του Ρόντερικ Μακρέι με τον τρόπο που τα επιμελήθηκε και τα παρουσίασε ο Γκρέαμ Μακρέι Μπερνέτ», όπως γράφει χαρακτηριστικά (και παραπλανητικά). Το βιβλίο συμπεριλήφθηκε στη βραχεία λίστα για το βραβείο Μπούκερ και ήδη μεταφράζεται σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες· στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Χίλντας Παπαδημητρίου. Ο Μπερνέτ ζει στη Γλασκώβη και πρόσφατα ολοκλήρωσε τη συγγραφή του τρίτου βιβλίου του, βρήκε ωστόσο χρόνο να απαντήσει στα ερωτήματά μας σχετικά με το έργο που του χάρισε φήμη και αναγνώριση σε διεθνές επίπεδο.
– Τι σας έδωσε την ιδέα να «μασκαρέψετε» αυτό το μυθιστόρημα σε συλλογή εγγράφων;
– Εμπνεύστηκα μερικώς από την αληθινή ιστορία του Πιερ Ριβιέρ, Γάλλου αγρότη που, το 1835, δολοφόνησε τρία μέλη της οικογένειάς του και στη συνέχεια έγραψε στη φυλακή τα απομνημονεύματά του, όπου περιέγραφε τα γεγονότα που οδήγησαν στους φόνους. Μου φάνηκε λοιπόν φυσικό να παρουσιάσω την ιστορία του Ρόντερικ Μακρέι με τον ίδιο τρόπο – σαν να είχα απλά ανακαλύψει τα διάφορα έγγραφα της υπόθεσης. Απολαμβάνω να παίζω με τις προσδοκίες των αναγνωστών σχετικά με το τι είναι μυθοπλασία και τι είναι γεγονός. Νομίζω ότι το μυθιστόρημα είναι ένα εκπληκτικά ευέλικτο είδος και υπάρχουν πολλά εργαλεία διαθέσιμα στον συγγραφέα για να πει την ιστορία του. Τα περισσότερα από τα εργαλεία που μεταχειρίστηκα στο «Ματωμένο του έργο» χρησιμοποιούνταν συχνά στα μυθιστορήματα του 19ου αιώνα. Παρότι η δομή του βιβλίου είναι σχετικά ξεκάθαρη, η αφήγηση της ιστορίας γίνεται με χρονολογική σειρά και με τρόπο που, ελπίζω, δημιουργεί ένταση και ενθουσιασμό.
– Ποιο θεωρείτε ότι είναι το πιο δυνατό στοιχείο του βιβλίου;
– Νομίζω το σημαντικότερο στοιχείο ενός βιβλίου είναι ο χαρακτήρας. Ανεξάρτητα από το πόσο ενδιαφέρουσα μπορεί να είναι η δομή του, είναι οι χαρακτήρες που προσελκύουν τους αναγνώστες και το να δημιουργήσω ψυχολογικά περίπλοκους χαρακτήρες με ενθουσιάζει ως συγγραφέα. Φαίνεται ότι στον Ρόντερικ Μακρέι οι αναγνώστες βρήκαν έναν χαρακτήρα με τον οποίο μπορούν να συμπάσχουν παρά τις τρομερές του πράξεις. Επίσης, πιστεύω ότι επειδή το βιβλίο παρουσιάζει διαφορετικές οπτικές και απόψεις για τα γεγονότα και δεν παρέχει μία αλήθεια, οι αναγνώστες μπορούν να αποφασίσουν μόνοι τους για το αν ο Ρόντι είναι τρελός ή όχι, αλλά και για τα κίνητρά του.
– Πρόκειται για αστυνομικό μυθιστόρημα ή εσείς θα το χαρακτηρίζατε αλλιώς;
– Δεν θα με πείραζε αν το χαρακτήριζε κανείς αστυνομικό μυθιστόρημα. Πρόκειται για μια μεγάλη λογοτεχνική παράδοση που περιλαμβάνει μεγάλους συγγραφείς όπως τον Ντοστογιέφσκι, τον Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον, τον Γουίλκι Κόλινς. Υπάρχει επίσης μια σχολή αστυνομικού μυθιστορήματος που ασχολείται περισσότερο με την ψυχολογία του δράστη παρά με την έρευνα της υπόθεσης. Πιστεύω όμως ότι είναι εμφανές μόλις πρωτοανοίξει κανείς το βιβλίο ότι δεν είναι ένα συνηθισμένο αστυνομικό μυθιστόρημα, οπότε για τον λόγο αυτό προτιμώ να το ονομάζω «μυθιστόρημα για ένα έγκλημα».
– Ανακινεί επίσης ζητήματα όπως η ανισότητα, η πατριαρχία, οι διακρίσεις, η φτώχεια…
– Ναι, το βιβλίο περιέχει πληροφορίες για τις τρομερές συνθήκες στις οποίες ζουν οι ήρωες και την απίστευτη ανισότητα που υπήρχε εκείνη την εποχή. Θα ήμουν πολύ χαρούμενος αν οι αναγνώστες μάθαιναν κάτι από το βιβλίο ή αν τους ενέπνεε να ανακαλύψουν περισσότερα για τη ζωή στα Χάιλαντς. Ο σκοπός μου όμως δεν είναι διδακτικός, εστιάζω πρωτίστως στους χαρακτήρες και στην ιστορία. Γενικά δεν απολαμβάνω τη λογοτεχνία που προσπαθεί να επισημάνει κάτι ή να εκθέσει κάποια άποψη με βαρύγδουπο τρόπο. Και έθιξα αυτά τα δύσκολα ζητήματα επειδή διαμορφώνουν το φόντο της αφήγησης. Εκανα πολλή έρευνα για το βιβλίο και σχεδόν όλα τα συμβάντα τα εμπνεύστηκα από αληθινά έγγραφα και άλλες ιστορικές πηγές.