Πέταξαν μαύρη μπογιά σε μια λιτή επιγραφή με μια χούφτα ονόματα προσφύγων, σε μια βραχώδη ακτή της Λέσβου, με φόντο τη θάλασσα που τους κατάπιε. Χαρακτηρίστηκε ύβρις προς τους νεκρούς, αλλά δεν είναι μόνον αυτό, ότι προσέβαλαν τη μνήμη ανθρώπων που δρασκέλισαν το κατώφλι εκτός ζωής. Είναι και η απόπειρα –όπως και σε κάθε καταστροφή μνημείου υπέρ των θυμάτων κάθε διωγμού– να αφανιστεί η παραμικρή νύξη περί του περάσματος από το νησί της αλλότριας φυλής, είναι η άρνηση ότι αποτελούν κομμάτι, έστω απειροελάχιστο, της ιστορίας τους. Πρόκειται για μια άλλη, διόλου νέα, μορφή γενοκτονίας, όχι φυσικής, αλλά ηθικής· η διαυγής πρόθεση εθνοκάθαρσης, που βρίσκεται στον πυρήνα κάθε φασισμού.
Δεν μπορείς να τους εξοντώσεις φυσικά, γιατί έχουν ήδη εξοντωθεί, «κατακρεουργείς» την άυλη παρουσία τους προκαλώντας τρόμο στους ομοίους τους. Ως μία από τις αιτίες των ρατσιστικών πράξεων αναφέρεται η πίεση που δημιουργεί στις τοπικές κοινωνίες η συνεχής άφιξη μεταναστών, οι οποίοι κατασκηνώνουν, στα όρια της εξαθλίωσης, σε προκυμαίες, πλατείες, δάση, χωράφια, ενίοτε κλέβουν οπωροκηπευτικά, καβγαδίζουν, μαχαιρώνονται. Οι ντόπιοι «κατεβάζουν ρολά», αρνούμενοι να υποδεχθούν περισσότερους, και η πολιτεία αδυνατεί να λύσει το αδιέξοδο. Ωστόσο, δεν είναι μόνον αυτό. Ρατσιστικά ξεσπάσματα σημειώνονται και σε χώρες που προλαμβάνουν τις κρίσεις. Η αποδοχή του άλλου δεν αποτελεί φυσική ανθρώπινη κλίση. Καλλιεργείται. Ή, αντιθέτως, η διάκριση γίνεται περιφρόνηση και τελικά δολοφονικό μίσος, όταν για τη διόγκωσή του συντρέχουν και άλλοι, «εσωτερικοί» λόγοι, όπως η απώλεια ταυτότητας, η αδυναμία των ανθρώπων να ξεχωρίσουν τον εαυτό τους στο γενικό κάδρο, να συνδεθούν με κάποιο σκοπό, να βρουν σ’ αυτόν «άσυλο», να αφαιρέσουν από το μέλλον το σκοτάδι· ή λόγοι όπως η διαφθορά, οι κοινωνικές αδικίες, οι ανισότητες, στη βάση των οποίων ως αίτιο υποδεικνύεται η φυλή.
Και η συσπείρωση ενάντια στον «εισβολέα», στον «άπιστο», για λόγους ταύτισης πλέκεται πυρετικά γύρω από το πιστεύω, τη διαφορετικότητα, τη ράτσα. Κι όταν η ώση αυτή δεν βρίσκει διέξοδο στον πόλεμο, ξεπηδά ως ρατσισμός. Το ελατήριο για κάθε αδιαλλαξία προς τον αλλοδαπό, κάθε παραλογισμό, κάθε αιμοσταγές φρικιαστικό παραλήρημα.