Τον Μάρτιο του 2013 έγινε στη Ζυρίχη κάτι που δεν είχε ξαναγίνει πουθενά στην Ευρώπη: το μεγαλύτερο φεστιβάλ ανθρωπόμορφων ρομπότ – με τη συμμετοχή επιχειρήσεων και ερευνητικών ακαδημαϊκών κέντρων από όλο τον κόσμο. Μόνο που τα πράγματα εκεί δεν ήταν τελικά όπως θα τα περίμενε ένας λάτρης της τεχνολογίας…
Η ευκαιρία δεν χανόταν και οι προσδοκίες ήταν πολύ μεγάλες για έναν συντάκτη τεχνολογίας, που κατά καιρούς είχε διαβάσει δεκάδες ειδήσεις γι’ αυτά τα ρομπότ και αρκετά άρθρα που άφηναν υποσχέσεις για συμβίωση ανθρώπων και ρομπότ τα ερχόμενα χρόνια. Όπως συχνά συμβαίνει, οι μεγάλες προσδοκίες οδηγούν και σε ανάλογου μεγέθους απογοητεύσεις. Η αναπηρία των πιο εξελιγμένων ρομπότ στον κόσμο, σε σχέση με τα ανθρώπινα μέτρα, ήταν τόσο εμφανής, που σε ορισμένες περιπτώσεις το θέαμα προκαλούσε λύπη.
Προβλήματα
Τα βασικά προβλήματα που ακόμα βρίσκονται μακριά από τη λύση τους, τουλάχιστον με τα σημερινά δεδομένα, είναι η ενεργειακή αυτονομία, η αντοχή των μηχανικών αρθρώσεων και η περιορισμένη νοημοσύνη. Κανένα από τα ρομπότ με μέγεθος ανθρώπου δεν μπορούσε να μείνει εκτός ρευματοδότη για περισσότερα από 20 λεπτά. Οι καλύτερες αρθρώσεις μπορούσαν να σηκώσουν με δυσκολία το βάρος των ρομποτικών σωμάτων, ενώ αν χρησιμοποιούνταν για μεταφορά εξωτερικού βάρους, αυτό θα έπρεπε να είναι λίγα κιλά, συνήθως κάτω από δύο, αλλά ακόμα και έτσι μια τέτοια δράση μείωνε κατακόρυφα τον χρόνο αυτονομίας. Συγκριτικά να αναφέρουμε ότι ένα παιδί 2 ετών σηκώνει με ευκολία βάρος 2 κιλών και η ενέργεια που καταναλώνει είναι λιγότερη από μισό μικρό κουτί ζαχαρούχου γάλακτος. Όσον αφορά την ενέργεια που χρειάζεται η τεχνητή νοημοσύνη σε σχέση με τη φυσική, οι συγκρίσεις δίνουν ακόμα πιο ακραία αποτελέσματα. Ο υπερυπολογιστής DeepMind της Google, που κέρδισε τον Lee-Se-dol στο παιχνίδι Go, δαπανούσε τουλάχιστον 1.000 φορές περισσότερη ενέργεια για κάθε κίνηση σε σχέση με τον αντίπαλό του.
Έχουν περάσει τέσσερα χρόνια από το «Robots on Tour» στη Ζυρίχη και λίγα έχουν αλλάξει σχετικά με τις δυνατότητες των ανθρωπόμορφων ρομπότ και των αυτόνομων ρομπότ γενικότερα. Ένα drone, που πωλείται σήμερα έναντι 60 ευρώ, μπορεί να πετάξει στην καλύτερη περίπτωση για πέντε λεπτά πριν χρειαστεί επαναφόρτιση, που διαρκεί σχεδόν 2 ώρες. Ένα drone των 1.000 ευρώ, που μπορεί να σηκώσει μόνο την ενσωματωμένη του κάμερα, μπορεί να πετάξει για περίπου 25 λεπτά πριν από την επαναφόρτιση. Τα drones που δοκιμάζει η Amazon για μεταφορά δεμάτων μπορούν να σηκώσουν περίπου 2 κιλά για 30 λεπτά σε προγραμματισμένη πορεία. Όσο για το θέμα της ενέργειας που δαπανά η τεχνητή νοημοσύνη, δεν υπάρχει κάποια δημοσίευση που να δημιουργεί υποσχέσεις για το άμεσο μέλλον. Όπως φαίνεται, θα χρειαστεί να περιμένουμε ακόμα αρκετά, πλην απροόπτου, για τους ποζιτρονικούς εγκεφάλους που είχε φανταστεί ο Ισαάκ Ασίμοφ.
Ρομπότ-σερβιτόροι ύψους 120 πόντων εμφανίστηκαν πειραματικά σε εστιατόριο της Κίνας εδώ και λίγους μήνες.
Ρομπότ-σερβιτόροι ύψους 120 πόντων εμφανίστηκαν πειραματικά σε εστιατόριο της Κίνας εδώ και λίγους μήνες.
Τι απέγινε η επέλαση των ρομπότ;
Ο χώρος παραγωγής μιας αυτοκινητοβιομηχανίας είναι η εικόνα που συνήθως ενεργοποιεί τις ανησυχίες μας για το μέλλον της εργασίας. Αν και η αυτοκινητοβιομηχανία δεν ήταν η πρώτη που αξιοποίησε τα ρομπότ, καθώς το πρώτο βιομηχανικό ρομπότ λίγο πριν από το 1940 κολλούσε κομμάτια ξύλου, ήταν αυτή που έφερε πρώτη στην επιφάνεια το θέμα της αντικατάστασης εργαζομένων από ρομπότ. Επομένως οι πρώτες αντιδράσεις για την πιθανή επέλαση των ρομπότ ξεκίνησαν σχεδόν πριν από 40 χρόνια. Ήταν όμως δικαιολογημένες;
Από το 1998 μέχρι και το 2015, ο ετήσιος αριθμός παραγωγής βιομηχανικών ρομπότ είχε σχεδόν τετραπλασιαστεί, από τα 69.000 στα 254.000. Επομένως μπορούμε να θεωρήσουμε ότι στην παγκόσμια αγορά λειτουργούν σήμερα παραπάνω από 2 εκατομμύρια ρομπότ, λαμβάνοντας υπόψιν ότι κάποια από τα πρώτα έχουν αντικατασταθεί. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της International Federation of Robotics, μέχρι το 2019 αναμένεται να λειτουργούν επιπλέον 1,4 εκατομμύρια βιομηχανικά ρομπότ σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο αριθμός αυτός αυξάνεται σημαντικά αν προσθέσουμε την κατηγορία drones, η οποία ωστόσο οριοθετείται από τα χαρακτηριστικά αυτονομίας και μηχανικών αντοχών. Είναι άραγε περίπου 3,5 εκατομμύρια ρομπότ αρκετά για να δημιουργήσουν στρατιές ανέργων; Τι θα συνέβαινε αν στον ορισμό του ρομπότ προσθέταμε και οποιαδήποτε μηχανή διαθέτει κάποιας μορφής τεχνητή νοημοσύνη, όπως για παράδειγμα η μηχανή που συνομιλεί μαζί σας όταν καλείτε το τηλεφωνικό κέντρο μιας τράπεζας;
Συστήματα όπως αυτά που χρησιμοποιούν τα τηλεφωνικά κέντρα έχουν περιορισμένη τεχνητή νοημοσύνη, υπάρχουν όμως άλλα, τα οποία αξιοποιούν τεράστιες υποδομές υπολογιστών και λαμβάνουν αποφάσεις για χρηματιστηριακές πράξεις, φορτώσεις εμπορευμάτων σε πλοία και αλλαγές στη φροντίδα καλλιεργειών. Σε πολλές περιπτώσεις, οι αποφάσεις λαμβάνονται και εκτελούνται από την τεχνητή νοημοσύνη, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Σε μια πτήση μεγάλης απόστασης, για περισσότερο από το 90% της διαδρομής, μια τεχνητή νοημοσύνη ελέγχει τα χειριστήρια του αεροπλάνου.
Ωστόσο, τα κρίσιμα ερωτήματα είναι: Πόσες εργασίες που σήμερα γίνονται από τους ανθρώπους μπορεί να φέρει σε πέρας μια τεχνητή νοημοσύνη και πόσο αποτελεσματικά μπορεί να κάνει τις εργασίες αυτές; Aυτά τα δύο ερωτήματα θα καθορίσουν στο μέλλον την αναλογία ανθρώπων και νοημόνων μηχανών στον χώρο της εργασίας.
Το πρόβλημα είναι πολύ πρώιμο για να υπάρχουν αξιόπιστες αναλύσεις, καθώς και προτάσεις για τις επιπτώσεις που μπορεί να προκαλέσει η ανεργία εξαιτίας των ρομπότ. Ο Γιώργος Ζαρκαδάκης, διδάκτορας στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, ανήκει σήμερα στο δυναμικό ενός παγκόσμιου συμβουλευτικού οργανισμού για επιχειρήσεις, προτείνοντας λύσεις για την ισορροπημένη συμβίωση ανθρώπων και ευφυών μηχανών στον χώρο εργασίας. Σε μια συζήτηση που είχαμε μαζί του τον Μάρτιο του 2017, υποστήριξε ότι τα ερχόμενα 10 χρόνια το 47% των εργασιών θα είναι πλήρως αυτοματοποιημένες. Ποιος είναι όμως ο αλγόριθμος που δίνει αυτή την εκτίμηση και παράλληλα ποιος αλγόριθμος μπορεί να υπολογίσει πόσες νέες θέσεις εργασίας θα δημιουργηθούν σε τομείς που σήμερα δεν μπορούμε ούτε καν να φανταστούμε;
Ας υποθέσουμε ότι μια εταιρεία απολύει έναν εργαζόμενο για να χρησιμοποιήσει μια τεχνητή νοημοσύνη. Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα είναι εξίσου αποτελεσματική;
Στο παράδειγμα που αναφέραμε παραπάνω με την τεχνητή νοημοσύνη που έχει αντικαταστήσει εργαζομένους σε τηλεφωνικά κέντρα, οι έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι δεν είναι ευχαριστημένοι από την επικοινωνία και πλην αδιεξόδου επιλέγουν συνήθως να επικοινωνήσουν με κάποιον εκπρόσωπο μέσω τηλεφώνου ή μέσω ανταλλαγής μηνυμάτων. Πριν από δύο χρόνια, εταιρείες άρχισαν να δημιουργούν προγράμματα που προσπαθούν να προσομοιάσουν στη φυσική συνομιλία (chat bots), αλλά είναι πολύ νωρίς ακόμα για να πούμε ότι θα κάνουν αποτελεσματικά τη δουλειά τους.
Τα ρομπότ που χρησιμοποιήθηκαν στη βιομηχανία αυτοκινήτων με στόχο να κάνουν διαρκώς την ίδια εργασία χρειάστηκαν περίπου 30 χρόνια για να φτάσουν στο σημερινό επίπεδο αποτελεσματικότητας, το οποίο αντιστοιχεί στην εικόνα των πλήρως αυτοματοποιημένων εργοστασίων που συχνά βλέπουμε σε δημοσιεύματα και μας ανησυχούν. Η τεχνητή νοημοσύνη, που θα πρέπει να κάνει πολύ περισσότερο σύνθετες εργασίες και να λαμβάνει κρίσιμες αποφάσεις, πόσο χρόνο θα χρειαστεί για να αποδείξει την αποτελεσματικότητά της;
Ο Baxter της Rethink Robotics, μία από τις πιο προβεβλημένες ιδέες στον χώρο.
Ο Baxter της Rethink Robotics, μία από τις πιο προβεβλημένες ιδέες στον χώρο.
Να ανησυχούμε ή όχι;
Ανησυχούμε, αλλά με μέτρο και κριτική σκέψη. Η ανησυχία στο πλαίσιο που είναι διαχειρίσιμη είναι πιθανό να μετουσιωθεί σε πηγή δημιουργικής σκέψης. Αν, για παράδειγμα, μια εργασία είναι σχεδόν 100% τυποποιημένη, όπως συμβαίνει τώρα με τις εργασίες δεκάδων εκατομμυρίων Κινέζων και αυτός που την κάνει δεν ανησυχεί, τότε το πιθανότερο είναι ότι θα βρεθεί σε δύσκολη θέση τα ερχόμενα χρόνια. Αν πάλι η εργασία μας απαιτεί λήψη αποφάσεων, δημιουργικότητα και εφευρετικότητα, καλό είναι να προβληματιζόμαστε πού και πού, αλλά χωρίς να χάνουμε και τον ύπνο μας.
Άλλωστε η απειλή διαφέρει ακόμα και από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα, στην αγορά είναι σήμερα διαθέσιμοι αυτοματισμοί που ενημερώνουν τους οδηγούς ότι κάποιο οδικό έργο γίνεται στα επόμενα μέτρα της διαδρομής τους. Ωστόσο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες με χαμηλό κόστος εργασίας, πολλές εταιρείες που αναλαμβάνουν αυτά τα έργα θεωρούν οικονομικότερη λύση τη χρήση ενός εργαζομένου που κουνάει ένα κόκκινο σημαιάκι.
Αν μάλιστα ο συγκεκριμένος εργαζόμενος βομβαρδιστεί και από ειδήσεις που του «αποκαλύπτουν» πόσο μεγάλη απειλή είναι τα ρομπότ για την εργασία του, μάλλον θα προσπαθήσει να κάνει καλύτερα τη δουλειά του, παρά το γεγονός ότι η πιθανότητα να τη χάσει από κάποιο ρομπότ είναι για την ώρα μάλλον ασήμαντη… ■