Το φαινόμενο της άνθησης των project spaces, δηλαδή των ανεξάρτητων καλλιτεχνικών χώρων για εκθέσεις και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες τους οποίους διαχειρίζονται κυρίως νέοι εικαστικοί ή επιμελητές, δεν είναι φυσικά μόνο ελληνικό. Το ιδιαίτερο όμως με την αθηναϊκή τους εκδοχή είναι η κοινωνική τους υπεραξία. Στην Αθήνα καταφέρνουν αυτό που επιχειρούν σε ένα άλλο επίπεδο τα μουσεία και οι μεγάλες πινακοθήκες: εμπλέκουν τη γειτονιά.
Τρεις καλλιτέχνιδες από το εξωτερικό, η Ελβετίδα Noemi Niederhauser, η Ισλανδή Eva Isleifsdottir και η Βρετανίδα Catriona Gallagher, βρέθηκαν πριν από μερικά χρόνια στη χώρα μας και αποφάσισαν να εγκατασταθούν μόνιμα στην Αθήνα. Γνώρισαν τη Ζωή Χατζηγιαννάκη (ειδικεύεται στην καλλιτεχνική φωτογραφία), η οποία τους έδειξε το οικογενειακό της ακίνητο, ένα εγκαταλελειμμένο διώροφο στην Ασκληπιού, που παλιά φιλοξενούσε ένα κινέζικο εστιατόριο. Ενθουσιάστηκαν. «Το σπίτι ήταν σε άθλια κατάσταση. Έπρεπε να βρεθεί ένα κονδύλι για ανασκευή της στέγης και την αλλαγή υδραυλικών», θυμάται σήμερα η Ζωή. Αποφάσισαν να αναζητήσουν πόρους μέσω μιας γερμανοελβετικής πλατφόρμας crowd funding και κατάφεραν να συγκεντρώσουν το ποσό των 20.000 ευρώ μέσα σε δύο μήνες! Το A-Dash (Ασκληπιού 74, Αθήνα) ξεκίνησε να λειτουργεί το 2016 ως εκθεσιακός χώρος και παράλληλα προσφέρει μέρος για ατελιέ. Είναι αποτέλεσμα γυναικείας δυναμικής, DIY πνεύματος και μιας παγκόσμιας καλλιτεχνικής κινητικότητας. «Δεν περίμενα ποτέ ότι θα συναντούσα εδώ δημιουργικούς ανθρώπους απ’ όλο τον πλανήτη. Σε σχέση με άλλους χώρους προσφέρουμε μια σταθερότητα. Το σπίτι δίνει στον κόσμο μια αίσθηση σιγουριάς», λέει.
Το A-Dash απαρτίζεται από την Ισλανδή Eva Isleifsdottir, τη Ζωή Χατζηγιαννάκη, την Ελβετίδα Noemi Niederhauser και τη Βρετανίδα Catriona Gallagher.
Το A-Dash απαρτίζεται από την Ισλανδή Eva Isleifsdottir, τη Ζωή Χατζηγιαννάκη, την Ελβετίδα Noemi Niederhauser και τη Βρετανίδα Catriona Gallagher.
Χώροι όμως μεταμορφώνονται σε όλη την Αθήνα, όπως τα δύο διαμερίσματα στο υπερυψωμένο ισόγειο μιας άδειας πολυκατοικίας στο Μεταξουργείο, όπου σήμερα λειτουργεί το Bud (Μυλλέρου 43, Μεταξουργείο). Το ακίνητο ήταν ιδιοκτησίας του διαχειριστή μόδας και επικοινωνίας Διονύση Ζήση, ο οποίος μαζί με τρεις φίλους του αποφάσισαν να διαμορφώσουν τον χώρο και να «αξιοποιήσουμε καλλιτεχνικά μια πολυκατοικία σε μια “ξεθωριασμένη” γειτονιά της Αθήνας», λέει ο Ανδρέας Τρυφωνόπουλος, φοιτητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, που έχει αναλάβει την επικοινωνία του χώρου. Όλοι τους προέρχονται από διαφορετικούς χώρους (οι Σταύρος Μπιλιώνης και Γιάννης Πετρής οι άλλοι δύο), αλλά μοιράζονται την αγάπη τους για τη σύγχρονη τέχνη. Στο Bud έχουν πραγματοποιηθεί ομαδικές εκθέσεις και παρουσιάσεις δημιουργικών πρότζεκτ, όπως το κοριτσίστικο περιοδικό «The girl is a gun» της Νατάσσας Σταμούλη.
Η Δανάη Γιαννόγλου και ο Βασίλης Παπαγεωργίου γνωρίστηκαν στη Σχολή Καλών Τεχνών. Εκείνη σπούδαζε στο θεωρητικό, αυτός στο τμήμα ζωγραφικής. Και οι δύο αποφοίτησαν το 2014. «Η μετάβαση στην επαγγελματική ζωή δεν είναι εύκολη», εκμυστηρεύεται ο Βασίλης. Έτσι σκέφτηκαν να δημιουργήσουν τo Enterprise Projects σε έναν χώρο που παλιά ήταν φανοποιείο, στους Αμπελοκήπους. «Ήταν ένας παρατημένος, κλειστός χώρος 240 τ.μ. Μας πήρε έναν χρόνο να τον καθαρίσουμε και να τον επισκευάσουμε», λένε τα παιδιά, που φρόντισαν να διατηρήσουν στοιχεία από την παλιά του χρήση, όπως το ροζ χρώμα στους τοίχους. Η πρώτη τους έκθεση με τίτλο «Car Service» (2015) συνδεόταν με την ιστορία του χώρου, ενώ η τελευταία, η «Car Service II» (2017), εξέταζε το αυτοκίνητο ως πολιτιστικό αντικείμενο. «Φτιάξαμε λογότυπο, ιστοσελίδα, ταμπέλα, παρότι δεν ήμασταν σίγουροι ότι θα συνεχίζαμε. Το Enterprise είναι μια πλατφόρμα πειραματισμού και συνεργασίας με άλλες καλλιτεχνικές δομές», τονίζει η Δανάη. Μέχρι στιγμής έχουν ολοκληρώσει οκτώ πρότζεκτ. «Μας αρέσει που στις εκθέσεις μας έρχονται οι άνθρωποι της γειτονιάς. Ο ψιλικατζής, ο καφετζής…» λέει ο Βασίλης.
Η επιμελήτρια Δανάη Γιαννόγλου και ο εικαστικός Βασίλης Παπαγεωργίου είναι οι υπεύθυνοι του Enterprise Projects.
Η επιμελήτρια Δανάη Γιαννόγλου και ο εικαστικός Βασίλης Παπαγεωργίου είναι οι υπεύθυνοι του Enterprise Projects.
Η σπηλιά και η ταράτσα
Οι νέοι καλλιτέχνες της Αθήνας δημιουργούν εστίες πολιτισμού σε κάθε γωνιά της πόλης, διαμορφώνοντας, εκτός από απίθανους χώρους, και τον χαρακτήρα της εκάστοτε γειτονιάς: ο Κωνσταντίνος Λιανός έψαχνε ένα μέρος για εργαστήριο, αλλά και για διοργάνωση εκθέσεων, και τελικά βρήκε έναν χώρο κοντά στον Σταθμό Λαρίσης (Ψηλορείτη 1), όπου παλιά πραγματοποιούνταν συσσίτια σε αστέγους. «Είναι μια ήσυχη λαϊκή γειτονιά της Αθήνας, με τον φούρνο της, το σχολείο της, μια πλατεία με εκκλησία. Ευτυχώς, τα γειτονικά γραφεία της Χρυσής Αυγής δεν είναι τόσο ενεργά. Βλέπω μετανάστες στην περιοχή και νιώθω ασφαλής», λέει χαμογελώντας. Ο 27χρονος καλλιτέχνης ονόμασε το project space του Keiv, που προέρχεται από την αγγλική λέξη «cave» («σπηλιά»). Είναι ένας ψηλοτάβανος λευκός χώρος 140 τ.μ., με μωσαϊκό στο δάπεδο. Το επάνω μέρος ο νέος εικαστικός το έχει μετατρέψει σε γραφείο και υπνοδωμάτιο. «Για μένα αυτός ο μη κερδοσκοπικός καλλιτεχνικός χώρος είναι ένας τρόπος για να φέρει κοντά καλλιτέχνες, επιμελητές και άλλους δημιουργικούς ανθρώπους». Η πρώτη ομαδική έκθεση του Keiv («terra quadrata») είχε στοιχεία από τη γειτονιά αλλά και τον ίδιο τον χώρο, η δεύτερη («Eve ’n Adam had a Garden», σε επιμέλεια Alexandra Streshna), είχε θέμα τη μνημειακότητα.
Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον έχει και η περίπτωση του Γάλλου σχεδιαστή Ματιέ Πρατ, ο οποίος επισκεπτόταν την Ελλάδα για πολλά χρόνια, προτού εγκατασταθεί μόνιμα στην πρωτεύουσα το 2015: ο κουμπάρος του, που ζει στην Αθήνα, του βρήκε μια ημιτελή οικοδομή, την οποία ερωτεύτηκε! Δεν είναι εύκολο να περιγράψει κανείς το Kassandras (Κασσάνδρας 20, Βοτανικός): είναι η στέγη μιας άτυπης κολεκτίβας, ένα πειραματικό εργαστήριο που μελετά νέες έννοιες περί αρχιτεκτονικής και θεμάτων που αφορούν την πόλη. «Δεν διοργανώνουμε εκθέσεις. Ούτε είμαστε ένα κλασικό αρχιτεκτονικό γραφείο. Μας ενδιαφέρει περισσότερο το “work in progress”», λέει ο Ματιέ, αυτοδίδακτος ντιζάινερ-καλλιτέχνης που διατηρούσε έξι χρόνια γραφείο στα περίχωρα του Παρισιού.
Ο Γάλλος σχεδιαστής Ματιέ Πρατ φωτογραφίζεται στην ταράτσα του KASSANDRAS.
Ο Γάλλος σχεδιαστής Ματιέ Πρατ φωτογραφίζεται στην ταράτσα του KASSANDRAS.Στην ταράτσα της αθηναϊκής οικοδομής χτίζεται μια ξύλινη κατασκευή, ένα «περίπτερο», το οποίο μελλοντικά θα λειτουργεί ως μπαρ ή ως μια μικρή θεατρική σκηνή. Στο υπόγειο βρίσκεται το εργαστήριο με τα μηχανήματα. Το ισόγειο λειτουργεί ως χώρος συνάντησης και εργασίας. Τον πρώτο όροφο ο Ματιέ τον έχει μετατρέψει σε στούντιο. Το τελευταίο επίπεδο και η ταράτσα λειτουργούν ως τόποι αρχιτεκτονικού πειραματισμού. «Για εμάς ο σκελετός του κτιρίου είναι σαν ένας παιδότοπος. Προσπαθούμε να μετατρέψουμε τους δύο ορόφους γυμνού μπετόν σε ένα μέρος έτοιμο για χρήση. Σκεφτόμαστε τρόπους επαναδιαχείρισης του δημόσιου και του ιδιωτικού χώρου». Μαζί με τους συνεργάτες του είναι σαν να χτίζουν ένα λυόμενο μέσα σε μια οικοδομή, έτσι ώστε, όταν αποφασίσουν να φύγουν, να «ξεμονταριστεί» η κατασκευή τους κι έτσι ο χώρος να παραμείνει άθικτος. «Είναι αρχιτεκτονική σε “τράνσιτ”. Γιατί να χτίσουμε ένα ακόμη κτίριο; Εδώ ξεχνάμε τους παραδοσιακούς κανόνες αισθητικής, εκφράζουμε έναν αστικό ρομαντισμό και θεωρούμε τους εαυτούς μας σύγχρονους νομάδες».
ΤΟ PROJECT SPACE ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
Ο Νίκος Αρβανίτης (στη μέση) και δύο φοιτητές του προγράμματος, η Μυρτώ Βαρατσάνου και ο Λευτέρης Κρυσάλης.
Ο Νίκος Αρβανίτης (στη μέση) και δύο φοιτητές του προγράμματος, η Μυρτώ Βαρατσάνου και ο Λευτέρης Κρυσάλης.
Το Circuits & Currents (Νοταρά 13 και Τοσίτσα, Εξάρχεια) είναι ο καρπός της συνεργασίας δύο ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, της ΑΣΚΤ και της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου. Ο εικαστικός Νίκος Αρβανίτης και η Γερμανίδα καλλιτέχνιδα Anja Kirschner σχεδίασαν σε συνεργασία με τους καθηγητές Stephan Dillemuth, Ζάφο Ξαγοράκη και Γιάννη Σκαλτσά ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα το οποίο βραβεύτηκε με το χρηματικό έπαθλο των 300.000 ευρώ από τη Γερμανική Υπηρεσία Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών DAAD. Στο πρόγραμμα, που διήρκεσε τρία χρόνια (2014-2016), συμμετείχαν 15 φοιτητές από την κάθε καλλιτεχνική σχολή. «Μπήκαμε στον χώρο τον Απρίλιο 2014. Όλοι μαζί στοκάραμε, βάλαμε πόρτες, αγοράσαμε εξοπλισμό. Οι φοιτητές αποφάσισαν για τους άξονες του προγράμματος. Ήταν σαν μια διαδικασία αυτοεκπαίδευσης», υπογραμμίζει ο Νίκος Αρβανίτης. «Σκεφτήκαμε ότι αυτό που λείπει περισσότερο από ένα project space της Αθήνας είναι περισσότερες διαλέξεις τέχνης και εικαστικά εργαστήρια και λιγότερες εκθέσεις». Στο C & C διοργανώθηκαν πάνω από 100 δράσεις, τις οποίες παρακολούθησαν συνολικά 4.000 επισκέπτες. «Αναπτύχθηκαν δεσμοί μεταξύ των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, βοήθησε τους φοιτητές να αποφασίσουν για το μεταπτυχιακό τους, φτιάξαμε ακόμη κι ένα ιντερνετικό ραδιόφωνο. Και ζήσαμε από κοντά τόσο τη δημιουργική ανάπτυξη, όσο και τις δυσκολίες βιωσιμότητας μιας συλλογικότητας».■