«Το Ρέκβιεμ του Μότσαρτ είναι θεϊκό μα δεν θα το ακούσουμε ποτέ», γράφει ο συνθέτης Πιερ-Ανρί Ντιτρόν (Pierre-Henri Dutron). Κι όμως, το περίφημο Ρέκβιεμ του Μότσαρτ, έργο καταλόγου Κέχελ 626, είναι από τα πλέον δημοφιλή στους κύκλους της λεγόμενης κλασικής μουσικής. Αποσπάσματα ακούγονται σε ταινίες όπως «Το Θεώρημα» του Παζολίνι, το «Ελα να δεις» του Κλίμοφ, ενώ στο πολυβραβευμένο «Αμαντέους» του Μίλος Φόρμαν βλέπουμε τον άρρωστο Μότσαρτ να υπαγορεύει το Ρέκβιεμ στον –υποτίθεται– εχθρό του Αντόνιο Σαλιέρι (καμία σχέση με την πραγματικότητα· επρόκειτο για ποιητική αδεία του θεατρικού συγγραφέα Πίτερ Σάφερ). Ενας λόγος που το Ρέκβιεμ απέκτησε διαστάσεις μύθου είναι και η φήμη που διαδόθηκε ότι ο Μότσαρτ δηλητηριάστηκε από τον Σαλιέρι. Το θέμα έγινε θεατρικό έργο από τον Πούσκιν («Μότσαρτ και Σαλιέρι»), καθώς και όπερα από τον Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακοφ.
Τι εννοεί, όμως, ο Ντιτρόν όταν λέει ότι «δεν θα ακούσουμε ποτέ το Ρέκβιεμ»; Ο Μότσαρτ δεν ολοκλήρωσε ποτέ το Ρέκβιεμ, αυτό είναι γνωστό. Τον πρόλαβε ο θάνατος στα 35 του χρόνια. Πόσο, όμως, από αυτό που άφησε είναι αληθινά δικό του;
Την ολοκλήρωση του έργου ανέλαβε, κατ’ εντολήν της χήρας του μεγάλου μουσουργού, λίγο καιρό μετά τον θάνατο του τελευταίου, ο νεαρός μουσικός Φραντς Χάβερ Σούσμαϊερ, ενώ από το 1791 έως σήμερα, και άλλοι συνθέτες και μουσικολόγοι προσπάθησαν να δώσουν τα φώτα τους. Ο Ντιτρόν έρχεται να αμφισβητήσει κάποιες από τις επιλογές που ακολούθησε ο Σούσμαϊερ –ο οποίος, σε αντίθεση με το τι διέδωσε η χήρα του Μότσαρτ, δεν υπήρξε μαθητής του τελευταίου αλλά του Σαλιέρι–, βασισμένος όμως αποκλειστικά σε μια εξαντλητική μελέτη των χειρογράφων του Μότσαρτ. Το ηχητικό αποτέλεσμα περιλαμβάνεται στην πιο πρόσφατη ηχογράφηση του τιτάνιου έργου από την εταιρεία Harmonia Mundi.
Στο βιβλιαράκι που συνοδεύει τον δίσκο ο Ντιτρόν αναλύει διεξοδικά το σκεπτικό του εγχειρήματος, υπενθυμίζοντας μια ενοχλητική αλήθεια: το Ρέκβιεμ παρέμεινε οδυνηρά ημιτελές και με αυτή την έννοια, όχι, δεν θα το ακούσουμε ποτέ στην ολότητά του. Η εκδοχή που προτείνει ο Ντιτρόν φέρεται να είναι η πιο πιστή ως προς τους σκοπούς και τις προθέσεις του συνθέτη διότι εστιάζει αποκλειστικά σε όλα όσα πρόλαβε να γράψει ο Μότσαρτ.
Το χρονικό γύρω από το Ρέκβιεμ του Μότσαρτ είναι όντως μπερδεμένο. Η ιστορία που διέδωσε η χήρα του είναι πως ένας άγνωστος ανέθεσε στον ήδη άρρωστο μουσουργό τη σύνθεση μιας νεκρώσιμης ακολουθίας. Υποτίθεται ότι ο Μότσαρτ πίστεψε πως ήταν άγγελος από το επέκεινα και ότι το Ρέκβιεμ προοριζόταν για τον δικό του θάνατο. Γι’ αυτό και καθυστερούσε να το ολοκληρώσει. Αυτή είναι η μυθιστορηματική εκδοχή του χρονικού.
Ωστόσο, επιστολές του συνθέτη από τους τελευταίους μήνες της ζωής του παρουσιάζουν έναν άνθρωπο γεμάτο δημιουργικό οίστρο. Ο Ντιτρόν προσθέτει πως δεν υπάρχει κανένα μεταφυσικό ρίγος πίσω από την αργοπορία του Μότσαρτ να ολοκληρώσει το έργο αλλά μια αναβλητικότητα που συνόδευε συχνά τις συνθέσεις θρησκευτικής μουσικής που αναλάμβανε.
Ο εντολέας
Οντως, ένας άγνωστος παρήγγειλε το Ρέκβιεμ, ο κόμης Φραντς φον Βάλσεγκ, μουσικόφιλος, καλοπληρωτής μα και… ολίγον κλέφτης: είχε το συνήθειο να «υιοθετεί» ξένες συνθέσεις και σε ιδιωτικά κοντσέρτα να τις παρουσιάζει ως δικές του. Πολύ γρήγορα το όνομα του Μότσαρτ αποκαταστάθηκε. Από τότε ξεκίνησε μια ολόκληρη φιλολογία, που στιγμές στιγμές θυμίζει αστυνομικό θρίλερ, η οποία συνεχίζεται έως σήμερα.
Mozart Requiem
Sussmayr/Dutron 2016 Completion
Sophie Karthauser, Marie-Claude Chappuis, Maximilian Schmitt, Johannes Weisser, Rias Kammerchor, Freiburger Barockorchester, Rene Jacobs
Harmonia Mundi ΗΜΜ 902291