Η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου, μιας θέσης υπερ-υπουργού Οικονομικών της Ε.Ε. και μιας πιστωτικής γραμμής για χώρες που περνούν από ένα οικονομικό σοκ ακουγόταν στις Βρυξέλλες τα τελευταία χρόνια περισσότερο ως ωραία ιδέα παρά ως ρεαλιστικό σενάριο. Η Ευρωζώνη τότε αντιμετώπιζε μια σειρά από κρίσεις και οι θεσμοί λειτουργούσαν πυροσβεστικά. «Είναι πολύ δύσκολο να φτιάξεις τη στέγη σου όταν ακόμα βρέχει», έλεγαν χαρακτηριστικά. Ομως από τον Σεπτέμβριο, όταν όλες οι χώρες της Ευρωζώνης –ακόμα και η Ελλάδα– είχαν πλέον θετικό πρόσημο στην οικονομία τους, ο ήλιος στον γκρίζο ουρανό των Βρυξελλών βγήκε. Ολοι γνωρίζουν ότι αυτό το φαινόμενο διαρκεί πολύ λίγο στη βελγική πρωτεύουσα και αν υπάρχει μια ευκαιρία για περισσότερη εμβάθυνση και θωράκιση του ευρώ είναι τώρα, παρά τις αντιρρήσεις που θα προβάλει μια σειρά από κράτη-μέλη.
Την περασμένη Τετάρτη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε προτάσεις για το πώς θα μπορούσαν να γίνουν τα παραπάνω. Ο πρόεδρος της Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ είπε πως οι προτάσεις δείχνουν ότι «η Ευρώπη παίρνει το μέλλον της στα χέρια της».
Αλλά το μέλλον που βλέπει ο πρόεδρος της Επιτροπής δεν είναι αυτό που βλέπουν όλα τα κράτη-μέλη, τα οποία αναμένεται να βρεθούν διχασμένα όσον αφορά την πορεία που πρέπει να χαράξει η Ευρωζώνη. Το γεγονός ότι οι περισσότερες αρμοδιότητες, σύμφωνα με την πρόταση Γιούνκερ, περνούν από τα κράτη-μέλη στην Επιτροπή κάνει μια σειρά από πρωτεύουσες να είναι αρχικά αρνητικές. Βλέποντας τους χειρισμούς της Επιτροπής στη διαχείριση κρίσεων –π.χ. όπως στην περίπτωση της Ελλάδας–, θεωρούν ότι δεν μπορούν να βασιστούν στην αμεροληψία της. Για την Ελλάδα όμως ή για χώρες που μπορεί να βρεθούν μελλοντικά σε κρίση, η μεταφορά της ευθύνης στους θεσμούς από τα κράτη-μέλη είναι θετική, καθώς μια χώρα δεν θα γίνεται έρμαιο πολιτικών εσωτερικών διαδικασιών – π.χ. οι αποφάσεις για το ελληνικό πρόγραμμα βασίστηκαν στις γερμανικές εκλογές ή στη στάση ακροδεξιών κομμάτων στη Φινλανδία ή αλλού.
Η βασική πρόταση Γιούνκερ περιέχει τη μετατροπή του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο (ΕΝΤ), έτσι ώστε σε μια μελλοντική οικονομική κρίση ένα κράτος-μέλος να στρέφεται μόνο στο ΕΝΤ για χρηματοδότηση, με την τεχνική στήριξη της Ε.Ε., κρατώντας το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο μακριά από τα ευρωπαϊκά σύνορα. Το νέο ΕΝΤ θα έχει αυξημένες αρμοδιότητες, όπως π.χ. να είναι ο δανειστής ύστατης ανάγκης σε τραπεζικές κρίσεις.
Το Βερολίνο
Η Γερμανία είναι υπέρ ενός ΕΝΤ. Ωστόσο το σχέδιο της Επιτροπής για το Ταμείο έχει προκαλέσει ανησυχία στο Βερολίνο, το οποίο συνεισφέρει τα περισσότερα χρήματα στα 500 δισ. ευρώ του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης, καθώς υπάρχουν φόβοι ότι θα ελέγχεται από την Επιτροπή κι όχι από τις εθνικές κυβερνήσεις. Για την Ελλάδα η έξοδος του ΔΝΤ από την Ε.Ε. είναι θετική, καθώς πολλές φορές έχει βρεθεί αντιμέτωπη με συνταγές λιτότητας που χρησιμοποιεί το Ταμείο ανεξαρτήτως χώρας. Ενα ευρωπαϊκό ταμείο κατανοεί καλύτερα τις ιδιαιτερότητες μιας νομισματικής ένωσης.
Η πρόταση όμως που προκαλεί τη μεγαλύτερη ανησυχία στα κράτη-μέλη είναι η δημιουργία ενός μηχανισμού στήριξης για τις οικονομίες που αντιμετωπίζουν μια εξωτερική κρίση για την οποία δεν ευθύνεται η κακοδιαχείριση της κυβέρνησης (π.χ. η Ιρλανδία με το Brexit). Ο μηχανισμός αυτός θα παρέχει στα κράτη-μέλη ευρωπαϊκή οικονομική στήριξη, ώστε να διατηρήσουν το ίδιο επίπεδο επενδύσεων που είχαν προ κρίσης. Ετσι, ένα κράτος σε κρίση θα μπορούσε να λάβει αυτομάτως στήριξη με έναν συνδυασμό δανείων και επιχορηγήσεων από τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. αλλά και από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης. Ενας τέτοιος μηχανισμός θα δημιουργήσει περισσότερη ασφάλεια για επενδύσεις. Η βοήθεια όμως θα δίνεται μόνο αν το κράτος-μέλος τηρεί τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ευρωζώνης. Για την Ελλάδα, ένας τέτοιος μηχανισμός είναι θετικός, καθώς το πρώτο που «πάγωσε» όταν η χώρα μπήκε σε κρίση ήταν οι επενδύσεις, αφού οι επενδυτές φοβήθηκαν για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας.
Συγχρόνως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θέλοντας να ενισχύσει τα κίνητρα των κυβερνήσεων για να προβούν σε διαρθρωτικές αλλαγές, προτείνει τη χορήγηση ευρωπαϊκών κονδυλίων σε χώρες που δεσμεύονται να εφαρμόσουν πολυετείς μεταρρυθμίσεις.
Τέλος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τη δημιουργία θέσης υπερ-υπουργού Οικονομικών της Ευρωζώνης. Οποιος αναλάβει αυτή τη θέση θα έχει δύο αρμοδιότητες: θα είναι αντιπρόεδρος της Επιτροπής και επικεφαλής του Eurogroup. Ηδη οι Γερμανοί βλέπουν την πρόταση αυτή με σκεπτικισμό και τονίζουν ότι απαιτεί αλλαγή στις Συνθήκες, ενώ άλλοι αξιωματούχοι μιλούν για μεταρρύθμιση που θα μπορούσε να γίνει αργότερα, μετά το 2025. Για την Ελλάδα είναι θετική η πολιτική σημειολογία ότι θα υπάρχει μία κεντρική πολιτική προσωπικότητα που θα συντονίζει τα οικονομικά της Ευρωζώνης.
Την Πέμπτη, στη Σύνοδο Κορυφής, οι ηγέτες θα έχουν τον τελευταίο λόγο, καθώς το ζήτημα θα τεθεί στο τραπέζι των αρχηγών της Ευρωζώνης. Στόχος είναι να υπάρξουν τελικές αποφάσεις τον Ιούνιο.