«Εχει πολύ δυνατές υπογραφές, χωρίς να “φωνάζει”. Είναι ακριβώς όπως ο “ιδιοκτήτης” της: Ηρεμη δύναμη, διαχρονική αξία». Με αυτά τα λόγια η ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια Χάρις Κανελλοπούλου περιγράφει τη σπουδαία συλλογή –σχεδόν 3.000 έργων τέχνης– της Τράπεζας της Ελλάδος, από την οποία 160 έργα θα δούμε τον Μάρτιο του 2018, σε μια μεγάλη γιορτινή επετειακή έκθεση που θα φιλοξενηθεί στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, με αφορμή και τα 90 χρόνια από τη λειτουργία της ΤτΕ. Επειτα από ανοιχτή πρόσκληση, η Χάρις Κανελλοπούλου επελέγη να τρέξει την έκθεση, προηγουμένως όμως, να αφουγκραστεί τον παλμό της συλλογής.
«Γνώριζα τη συλλογή αλλά όχι το βάθος της και το πώς οργανώνεται σε σχέση με τους σκοπούς της. Ετσι, πρώτο μου μέλημα ήταν να την καταλάβω στο σύνολό της όπως και τον ίδιο τον “συλλέκτη” ώστε να κάνω τις κατάλληλες επιλογές».
Κάθε συλλέκτης ή φορέας συλλέγει με οδηγό ένα συγκεκριμένο σκεπτικό. Στην προκειμένη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με μια συλλογή αποκλειστικά Ελλήνων καλλιτεχνών, που δίνει έμφαση στην τοπιογραφία, αγαπάει τους καλλιτέχνες του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού αλλά φτάνει και μέχρι τη σύγχρονη εποχή. «Θα έλεγα ότι αυτό που ενδιαφέρει πολύ την ΤτΕ είναι να επενδύει σε έργα που μπορούν να αντανακλούν κάποιους ισχυρούς συμβολισμούς ή αξίες. Κι αυτό έχει να κάνει με τον ίδιο τον χαρακτήρα της τράπεζας ως θεσμού», εξηγεί η κ. Κανελλοπούλου.
«Παρατηρώντας τη συλλογή, διακρίνεις πυκνώσεις και αραιώματα ως προς την συλλεκτική πρακτική. Κάποιες εποχές έχουν πιο πυκνή δραστηριότητα και άλλες όχι τόσο. Αλλά υπάρχει πάντα ομοιογένεια στο τι συλλέγεται. Επίσης, από τις θεματικές των έργων εξάγονται ενδιαφέροντα συμπεράσματα που αφορούν τη νεοελληνική τέχνη γενικότερα. Στην ενότητα της αρχαιότητας βλέπει κανείς πόσο μεγάλη ήταν η ανάγκη ενός ιστορικού παραλληλισμού την εποχή κοντά στην ίδρυση του ελληνικού κράτους αλλά και μέχρι την εκπνοή του 19ου αιώνα, να υπάρχουν έργα που να σχετίζονται με την αρχαιότητα γιατί εκεί ακουμπούσαν ιδεώδη και ιδανικά πολύ αναγκαία εκείνη την περίοδο».
«Συνομιλίες» έργων διαφορετικών αιώνων
Οταν είχε πλέον το σύνολο της μελέτης του αρχείου της συλλογής και της ίδιας της συλλογής, η Χάρις Κανελλοπούλου βρήκε το σημείο απ’ όπου θα ξεκινούσε. «Αποφάσισα να ορίσω μια έκθεση υπό τον τίτλο “Τόποι Αναφοράς” και να την οργανώσω έτσι ώστε να μην έχει χρονολογική εξέλιξη ή διαστρωμάτωση αλλά θεματολογική παρουσίαση. Και αυτό θα γίνει με τρεις άξονες: την αναφορά στην αρχαιότητα, την αναφορά στον καθημερινό κόσμο και την αναφορά στο τοπίο ως σημαίνουσες για τη νεοελληνική τέχνη. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται ενότητες και υποενότητες μέσα στην έκθεση αλλά και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες συγκρίσεις και παραλληλισμοί, γιατί πλέον τα έργα, παρότι αποκτούν μια χαλαρή χρονολογική ανάγνωση, την ίδια στιγμή μπορεί απρόσμενα να συναντηθούν κάποια ακόμη και διαφορετικών αιώνων και να έχουν μια συνομιλία. Ας πούμε “Η κόρη με τα ρόδα” του Ιακωβίδη, έργο του 19ου αιώνα μιας αστικής προσωπογραφίας, “συναντά” ένα έργο του Γιώργου Ρόρρη, την “Επίσκεψη”, που είναι μια καθημερινή προσωπογραφία στον χώρο του εργαστηρίου του ζωγράφου. Αυτά τα έργα υπό άλλες συνθήκες μπορεί να ήταν πιο απομακρυσμένα, εδώ όμως μπαίνουν σε ένα διάλογο. Οπότε βγαίνουν κάποια οπτικά συμπεράσματα ή σκέψεις που έχουν ενδιαφέρον για να γίνει μια καινούργια ανάγνωση της συλλογής».
Στην πλειονότητά τους τα έργα της έκθεσης είναι ζωγραφικά, των Γύζη, Λύτρα, Βολανάκη, Αλταμούρα, Τέτση, Πρέκα, Μπότσογλου, Ρόρρη και πολλών άλλων, θα υπάρχουν όμως αρκετά χαρακτικά καθώς κι ένα γλυπτό σπάνιας ομορφιάς και εκφραστικότητας, η «Κεφαλή Σατύρου» (μάρμαρο, 1878) του Γιαννούλη Χαλεπά. Το παλαιότερο έργο που θα παρουσιαστεί είναι υδατογραφίες του 1870 του Βικέντιου Λάντσα, που απεικονίζουν αρχαιότητες της Αθήνας. Οπως μας εξηγεί η επιμελήτρια της έκθεσης, στο μουσείο θα δημιουργηθεί μια αρχιτεκτονημένη διαδρομή που θα δίνει την αίσθηση μιας πινακοθήκης δωματίων. «Εάν υλοποιηθεί έτσι ακριβώς όπως το έχω φανταστεί, θα ήθελα στο τέλος της ο επισκέπτης να έχει ξεχάσει ότι βρίσκεται μέσα στο Μπενάκη και να το θυμάται μόνον όταν ανοίγει την τελευταία πόρτα και βγαίνει στο αίθριο».
Η έκθεση «Τόποι Αναφοράς – Από τη Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος» στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς θα εγκαινιαστεί στις 14 Μαρτίου 2018 και θα διαρκέσει έως τις 20 Μαΐου 2018.