Ο Χρήστος Φραγκονικολόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, διευθυντής του Εργαστηρίου Peace Journalism Lab και κάτοχος της Eδρας Jean Monnet στο γνωστικό αντικείμενο European Integration Journalism. Στο τελευταίο βιβλίο του, «Ευρωπαϊκή Eνωση: Η αναπόφευκτη πρόκληση της δημοκρατικής νομιμοποίησης. Παλιές Eννοιες, Νέες Προκλήσεις» (εκδ. Επίκεντρο), εξετάζει και αναλύει πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η απόκλιση μεταξύ της βραχυπρόθεσμης διαχείρισης των προβλημάτων στην Ε.Ε. και της ανάγκης να ενισχυθεί η διάσταση της δημοκρατικής νομιμοποίησης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και μέσα από την αμοιβαία συνύπαρξη αντιπροσωπευτικών και διαβουλευτικών διαδικασιών.
– Μπορούμε να καταλογίσουμε ένα μερίδιο ευθύνης στους δημοσιογράφους για τον εθνοκεντρισμό που χαρακτηρίζει τους Ευρωπαίους πολίτες;
– Πιστεύω πως ναι. Ενώ βιώνουμε την αυξανόμενη αλληλεπίδραση οικονομίας και τεχνολογίας, όπως και των παγκόσμιων προβλημάτων, οι ευρωπαϊκές ειδήσεις χαρακτηρίζονται από το φαινόμενο της «εσωτερικοποίησης», δηλαδή από την προσαρμογή των ειδήσεων και εξελίξεων της Ε.Ε. στις εθνικές αφηγήσεις, πεποιθήσεις και αγωνίες. Η «εθνική οπτική» στις ευρωπαϊκές ειδήσεις τοποθετεί το έθνος-κράτος στο επίκεντρο της είδησης και καθορίζει το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό της πλαίσιο. Το θέμα είναι: τι κάνει η Ε.Ε. «για εμάς»; Η Ευρώπη μετατρέπεται επομένως σε μια προσθήκη του έθνους αποτελώντας απλώς έναν ακόμα χώρο τον οποίο μπορεί κάθε κράτος-μέλος έθνος να κατηγορεί όποτε κάτι πάει στραβά. Το ζητούμενο, όμως, θα πρέπει να είναι το καθημερινό έργο της λήψης αποφάσεων και της νομολογίας στην Ε.Ε., το πώς και γιατί οι εθνικές κυβερνήσεις και τα εθνικά κόμματα συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων της Ε.Ε., μέσω των ευρωβουλευτών και των υπουργών τους στο Συμβούλιο της Ε.Ε.
– Τι σημαίνει «ευρωπαϊκή οπτική» για έναν δημοσιογράφο;
– Εφόσον αυτό που χαρακτηρίζει την Ε.Ε. είναι οι αλληλεξαρτώμενες σχέσεις μεταξύ κρατών και πολιτών, που δημιουργούνται από το κεφάλαιο/εμπόριο, την ανθρώπινη κινητικότητα/τεχνολογία, τότε οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να επενδύσουν στον λόγο της ευρωπαϊκής «οπτικής» και να διερευνήσουν πώς οι άνθρωποι και οι ενέργειές τους, οι πρακτικές τους, τα προβλήματά τους, οι συνθήκες ζωής τους συσχετίζονται σε διαφορετικά μέρη της Ευρώπης. Η ευρωπαϊκή «οπτική» δεν αποσκοπεί στη δημιουργία μιας πανευρωπαϊκής ηθικής και πολιτισμικής ομογενοποίησης, αλλά σε ένα μοντέλο πολιτικής και επικοινωνίας που διασυνδέει τους ανθρώπους και τις πρακτικές τους εντός της Ε.Ε. – που αναδεικνύει την αλληλεξάρτηση μεταξύ κρατών-μελών, ευρωπαϊκών υπερεθνικών θεσμών, πολιτών και της κοινωνίας πολιτών. Ενας τέτοιος λόγος όχι μόνο θα ανατρέψει την εικόνα της Ε.Ε. ως ενός ομοιογενούς και κακόβουλου γραφειοκρατικού πολιτικού χώρου, αλλά θα προωθήσει επίσης και τη δημόσια συζήτηση και την επικοινωνία με το μέλλον και την πορεία της ολοκλήρωσης.
– Σε μια δημοσίευσή σας αναφέρετε πως «το κοινό δυσκολεύεται να μετακινηθεί από τον ρόλο του απληροφόρητου και μη εμπλεκόμενου πολίτη σε αυτόν του αφυπνισμένου παριστάμενου». Αναγνωρίζετε και την ευθύνη του υποκειμένου σε αυτό ή θεωρείτε ότι για όλα φταίνε τα ΜΜΕ;
– Δεν έχει νόημα να επικρίνουμε μόνο την πίστη των πολιτών και των δημοσιογράφων προς την Ε.Ε. Οι ηγέτες και πολιτικοί των κρατών-μελών κρύβονται πίσω από πολιτικές σκοπιμότητες και ιδεολογίες. Τόσο η κρίση χρέους όσο και η κρίση του προσφυγικού εντάθηκαν επειδή οι διαφορές στις ιδέες των ηγετών της Ε.Ε. δεν τους επέτρεψαν να συντονιστούν και να εφαρμόσουν κατάλληλες λύσεις ή να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά με όλους τους εμπλεκόμενους παράγοντες. Προτάθηκαν λύσεις που ήταν «πολύ λίγες – πολύ αργά», όπως για παράδειγμα οι μηχανισμοί εγγύησης δανείων ή λύσεις που ήταν λάθος, όπως τα μέτρα λιτότητας. Σε ένα περιβάλλον το οποίο παρέχει λίγα κίνητρα για τη δημιουργία εξευρωπαϊσμένων αντιλήψεων, δεν είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε μόνο από τους πολίτες των κρατών-μελών να κάνουν αυτό το βήμα ως ένα μεμονωμένο άλμα μετασχηματισμού της συνείδησης.
– Συμμετείχατε προσωπικά και ως εργαστήριο στην πρώτη Ελληνική Εβδομάδα για την Παιδεία στα Μέσα. Πώς μπορεί να βοηθήσει η παιδεία αυτού του είδους τους Ελληνες πολίτες στη δημιουργία συνείδησης μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας;
– Στην Ε.Ε. όχι μόνο γινόμαστε μάρτυρες αύξησης των κατηγοριών σκέψης που επιμένουν στην επιστροφή της απατηλής ιδέας του κρατοκεντρισμού, αλλά και της διάδοσης διαστρεβλωμένων πληροφοριών. Η εξέλιξη αυτή καλλιεργεί την κατασκευή «κρυφών αληθειών» πίσω από την πολιτική και οικονομική πραγματικότητα. Ενθαρρύνει την πεποίθηση ότι τα γεγονότα και η εμπειρία δεν θα πρέπει να καθοδηγούν τη γνώση και τις πράξεις των πολιτών. Αρνείται την κριτική σκέψη με αποτέλεσμα να συμβάλλει στον «αποκλεισμό του νου», ο οποίος γίνεται ολοένα και πιο εσωστρεφής, εθνικιστικός, ξενοφοβικός και δυσανεκτικός.
Προς αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης, τόσο η Εδρα Jean Monnet όσο και το εργαστήριο της Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας έχουν στόχο να ενθαρρύνουν τη διαμόρφωση μιας στρατηγικής διαλεκτικής επικοινωνίας που ενισχύει τη συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών αναφορικά με τα κυρίαρχα, θεμελιωδώς πολιτικά, ζητήματα της σημερινής εποχής μέσα από τη δημιουργία κόμβων για συζήτηση, επιχειρηματολογία και αντιπαραβολή επιχειρημάτων. Στόχος είναι τα ΜΜΕ να λειτουργήσουν σε τροχιά ενίσχυσης της διαφάνειας, της νομιμότητας και επομένως και της αποτελεσματικότητας της Ε.Ε. Η καλύτερη πηγή πληροφοριών ή ακόμα και ο πιθανότερος καταλύτης πολιτικής αλλαγής σε σειρά σημαντικών ζητημάτων, δεν προέρχονται από το κράτος. Τα πανεπιστήμια, οι ΜΚΟ και οι οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών παρέχουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την κλιματική αλλαγή, τα ανθρώπινα δικαιώματα κ.ά. Τα ΜΜΕ μπορούν και πρέπει να στραφούν προς αυτές τις εναλλακτικές πηγές πληροφοριών και, στην πορεία, να συμμετέχουν στην παροχή πληροφοριών μέσα από μια ευρωπαϊκή προοπτική.
Το βιβλίο «Ευρωπαϊκή Eνωση:
Η αναπόφευκτη πρόκληση της δημοκρατικής νομιμοποίησης. Παλιές Eννοιες, Νέες Προκλήσεις», του Χρήστου Φραγκονικολόπουλου, κυκλοφορεί
από τις εκδόσεις Επίκεντρο.