Το ίχνος του ισπανικού τοπίου

Το ίχνος του ισπανικού τοπίου

5' 28" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Το συναίσθημα που θέλουμε να προκαλεί η αρχιτεκτονική μας είναι ηρεμία και γαλήνη», λένε στην «Κ» οι RCR Arquitectes, που πήραν τη σκυτάλη από τον Χιλιανό Αλεχάνδρο Αραβένα κατακτώντας το Πρίτσκερ 2017. «Είμαστε τοπικιστές, γιατί η αρχιτεκτονική μας απαντά σε έναν συγκεκριμένο τόπο, αλλά τα αισθήματα που ξυπνά μπορούν να ανήκουν στον καθένα. Οπως η μουσική».

Απομονωμένοι στην επαρχία της Τζιρόνα στην Καταλωνία, οι RCR έγιναν από τις σημαντικότερες ομάδες της σύγχρονης ισπανικής αρχιτεκτονικής και αναγνωρίστηκαν διεθνώς χάρη στη ρηξικέλευθη ποιότητα των έργων τους. Κάποιοι ίσως θυμούνται τη διάλεξη της Κάρμε Πιζέμ πριν από επτά χρόνια στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Τους RCR συμπληρώνουν ο Ραφαέλ Αράντα και ο Ραμόν Βιλάλτα. Η επίσημη απονομή του σημαντικότερου διεθνούς βραβείου αρχιτεκτονικής έγινε στις 20 Μαΐου στο Τόκιο.

Η αναπάντεχη βράβευση του μικρού αρχιτεκτονικού στούντιο με έδρα το Ουλότ, μια πόλη 34.000 κατοίκων, προσδίδει έντονη πολιτική χροιά στο φετινό Πρίτσκερ. Σε μια περίοδο που η αλματώδης αύξηση των ανισοτήτων σ’ ένα ανεξέλεγκτο καπιταλιστικό σύστημα οδηγεί στην αμφισβήτηση της παγκοσμιοποίησης και των ανοιχτών συνόρων, σ’ έναν κόσμο όπου προτάσσονται οι εθνικές ταυτότητες και η επιστροφή στις περίκλειστες τοπικές παραδόσεις, μπορεί κανείς να σέβεται τον τόπο του, να αντλεί στοιχεία από την κουλτούρα του, αλλά ταυτόχρονα να παραμένει καθολικά παγκόσμιος;

Το λεξιλόγιο

«Οι εθνικές ταυτότητες δεν παίζουν πια κανένα ρόλο στον σχεδιασμό», σημειώνουν οι αρχιτέκτονες. Στον αντίποδα της χωρίς «τόπο» νεωτερικότητας, μιας αρχιτεκτονικής ανεξάρτητης από συγκεκριμένες συνθήκες και περιβάλλοντα, οι RCR επιλέγουν μια αρχιτεκτονική που σκανάρει τις ιδιαιτερότητες του αναγλύφου. Αφουγκράζεται την αμφίδρομη σχέση φύσης και αρχιτεκτονικής. Χωρίς να εμπνέεται από παραδόσεις και τοπο-μορφές, διαχειρίζεται ένα σύγχρονο και παγκόσμιο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο που περιλαμβάνει νέα υλικά, διαφορετικές τεχνικές επεξεργασίας και τρόπους συναρμογής, απόλυτα ενταγμένο στο εκάστοτε φυσικό περιβάλλον, αμφισβητώντας τον ομογενοποιημένο χαρακτήρα της αισθητικής.

Ο Πορτογάλος Εντουάρντο Σόουτο ντε Μόουρα και ο Κινέζος Γουάνγκ Σου είναι ίσως οι μόνοι κάτοχοι του Πρίτσκερ με μια αντίστοιχη τοπικιστική προσέγγιση που εκδηλώνεται με ιδιάζουσα περιφερειακή αρχιτεκτονική ταυτότητα. Σε διαλεκτική με τη φύση, η αδρή αρχιτεκτονική των RCR εκκινεί από το άγριο ηφαιστειογενές τοπίο του Ουλότ. «Τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης ισπανικής αρχιτεκτονικής συνοψίζονται στο αποτύπωμα του τόπου, στο ίχνος του ισπανικού τοπίου».

Βιωματική, ποιητική και αιθέρια, η αρχιτεκτονική τους είναι ένα αμάλγαμα τέχνης, γλυπτικής και αρχιτεκτονικής τοπίου. Δανείζεται στοιχεία από το less is more του Μις βαν ντερ Ρόε, την κληρονομιά του καταλανικού μοντερνισμού, τις μεγάλης κλίμακας χαλύβδινες εγκαταστάσεις του Ρίτσαρντ Σέρα, την εύθραυστη γαλήνη των γιαπωνέζικων κήπων. «Η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη των χώρων. Για να την αισθανθείς πρέπει να βρίσκεσαι μέσα τους».

Σμιλευτές του οξειδωμένου χάλυβα (corten), διερευνούν τις αντοχές και τις γλυπτικές προσαρμογές του, βάφοντας τον ορίζοντα στις σκοτεινές ιριδίζουσες αποχρώσεις της σκουριάς. «Οχι μόνο το ηφαιστιογενές τοπίο αλλά και το φως της περιοχής επηρεάζει τις σκούρες αποχρώσεις των υλικών μας. Αυτό που μας αρέσει στον οξειδωμένο χάλυβα είναι ο πλούτος της υφής του, το ότι είναι φυσικό υλικό, η ακρίβειά του, η μεταβλητότητα και η προσαρμοστικότητά του στο εκάστοτε περιβάλλον».

Το «ακατέργαστο» αυτό μέταλλο εφαρμόζεται με παραλλαγές σχεδόν σε όλα τα έργα τους. Μετεγγράφει τον χρόνο στο κέλυφός τους. Αποτυπώνει τις ηφαιστειακές τονικότητες. Υλικότητα, υφή, πατίνα και φως. Με την ίδια ευαισθησία σχεδιάζουν ρυθμικά πλήρη και κενά, υπαίθριους και κλειστούς χώρους, κατοικίες και δημόσια κτίρια. Το οινοποιείο του Bell-Lloc αναδύεται από το χωμάτινο τοπίο του Παλαμός της Τζιρόνα. Χαλύβδινες πτυχωτές οροφές και παράγωνοι τοίχοι οριοθετούν υπαίθριες διαδρομές. Το φως αφηγείται χωρικά. Μεταλλικές λωρίδες σε μια τεθλασμένη αλγοριθμική επανάληψη διαμορφώνουν τη στοά της δημόσιας βιβλιοθήκης Sant Antoni – Joan Oliver και του κέντρου για άτομα τρίτης ηλικίας στη Βαρκελώνη. Η εσωτερική αυλή ανοίγεται σε δημόσια χρήση.

«Ενας δημόσιος χώρος έχει ενδιαφέρον εάν αφυπνίζει το πνεύμα σου και σου επιτρέπει να αισθανθείς και να δράσεις», τονίζουν. Στο Ριπόλ της Τζιρόνα, στη θέση του πρώην θεάτρου La Lira, οι RCR τοποθετούν μια μεταλλική γέφυρα πεζών που διασχίζει το ποτάμι και οδηγεί σ’ ένα χαλύβδινο διάτρητο πλαίσιο που στεγάζει έναν δημόσιο ανοιχτό χώρο.

Ενα σχεδόν άυλο στέγαστρο από χαλύβδινες ράβδους, στα όρια της εφελκυστικής αντοχής, καμπυλώνει από το ίδιο του το βάρος στο φυσικό ανάγλυφο του Ουλότ, σηματοδοτώντας τον εξωτερικό χώρο του εστιατορίου Le Cols. Στο φλαμανδικό Χόλσμπεκ, οι RCR σχεδιάζουν ένα κοιμητήριο πάνω στη λίμνη. Η μπετονένια βάση βάφεται στον τόνο της τοπικής πέτρας, ενώ κάθετες λωρίδες οξειδωμένης λαμαρίνας αιωρούνται ως περιμετρική στοά, αντηχώντας το θρόισμα του ανέμου.

Χαλύβδινοι ορθογώνιοι όγκοι ισορροπούν στο κεκλιμένο τοπίο συνθέτοντας το Μουσείο Soulages στο Ροντέ, στη Γαλλία. Στο εσωτερικό, η σκούρα μαύρη λαμαρίνα ανταγωνίζεται τον «ζωγράφο του μαύρου» Πιερ Σουλάζ. Στο χωριό Νεγκρεπελίς, 115 χλμ. νοτιοδυτικότερα, οι μεταλλικές διαβρωμένες επιφάνειες και το γυαλί είναι τα κύρια υλικά αποκατάστασης του φρουρίου του 13ου αιώνα που φιλοξενεί το Κέντρο Τέχνης La Cuisine.

Το μέταλλο είναι το βασικό συνθετικό υλικό και του νηπιαγωγείου El Petit Comte στο Μπεζαλού της Τζιρόνα. Πυκνώσεις και αραιώσεις ραδινών υποστυλωμάτων γύρω από την αυλή χρωματίζονται σε λαμπερούς τόνους: ένα γραμμικό ουράνιο τόξο αντανακλά την παιδική ιδιοσυγκρασία. Μερικά κατασκευάζονται από πλεξιγκλάς δημιουργώντας έναν διάφανο καλειδοσκοπικό φράχτη. Κάποια στριφογυρίζουν αψηφώντας τη λειτουργική στατικότητα για χάρη του παιχνιδιού. «O άνθρωπος στέκεται στην πρώτη θέση στον σχεδιασμό μας. Αυτό που πρέπει να λαμβάνει κανείς υπόψη του σχεδιάζοντας για παιδιά είναι το παιδικό βλέμμα».

Συνεργατικότητα

Είναι η δεύτερη φορά, μετά τον Ραφαέλ Μονέο, που ένα ισπανικό γραφείο βρίσκεται στην κορυφή και η πρώτη που το Πρίτσκερ απονέμεται σε ομάδα με τρία μέλη. Στα 39 χρόνια του θεσμού, η Κάρμε Πιζέμ είναι μόλις η τρίτη γυναίκα, μετά τη Ζάχα Χαντίντ και την Καζούγιο Σεζίμα των SANAA. Η βράβευσή τους δίνει αξία στη συνεργατικότητα, στον διάλογο και στη συλλογική δημιουργικότητα.

Στην κοινή πορεία που βασίζεται στις αλληλοσυμπληρούμενες ιδιαιτερότητες και στο μοίρασμα των εμπειριών ως εναλλακτική της ατομικότητας και της σταρ-αρχιτεκτονικής του παρελθόντος. «Το όλον είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών», υποστηρίζουν οι αρχιτέκτονες. «Η μεγαλύτερη επιτυχία στην επαγγελματική μας πορεία είναι ότι είμαστε μαζί ύστερα από 30 χρόνια».

Γεννημένοι στο Ουλότ, οι πενηνταπεντάχρονοι Ραφαέλ Αράντα, Κάρμε Πιζέμ και Ραμόν Βιλάλτα ολοκλήρωσαν τις σπουδές τους στην Ανώτατη Τεχνική Σχολή Αρχιτεκτονικής της Βαλές (ETSAV) το 1987 και ένα χρόνο μετά ίδρυσαν το γραφείο τους στη γενέτειρά τους. Τα περισσότερα έργα τους βρίσκονται εκεί ή στην ευρύτερη επαρχία της Τζιρόνα.

«Το αγαπημένο μας πρότζεκτ είναι το γραφείο μας, γιατί το απολαμβάνουμε κάθε μέρα». Ανακαίνισαν ένα πρώην χυτήριο των αρχών του 20ού αιώνα. Διατήρησαν τη βιομηχανική αισθητική του κτιρίου –υλικά, χρώματα, μυρωδιά καπνού και τούβλινο κέλυφος– και σημειακά πρόσθεσαν διαφάνεια, χαλύβδινα υποστυλώματα και λαμαρίνες, αλλού με τραχιά σκουριασμένη υφή, αλλού βερνικωμένα και στιλπνά. Από το 2008 στεγάζονται εκεί, στο Εργαστήριο Barberi, ένα «καλλιτεχνικό εργοστάσιο» με μια φυτεμένη εσωτερική αυλή, δίπλα στον ποταμό Φλουβιά. «Οι ιστορίες που θέλουμε τα κτίριά μας να αφηγούνται είναι ότι οι άνθρωποι ανήκουν στη φύση».

​​www.rcrarquitectes.es

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή