Το θέμα της ονομασίας της ΠΓΔΜ δείχνει να φτάνει σ’ ένα τέλος. Καμία πλευρά δεν είναι ικανοποιημένη με τη διαιώνισή του και είναι θετικό ότι και στις δύο πρωτεύουσες διαφαίνεται επιθυμία για λύση.
Η ανακήρυξη, στην αρχή της δεκαετίας του ’90, της ανεξαρτησίας ενός κράτους με το όνομα «Μακεδονία» ενόχλησε την Αθήνα, η οποία, διακρίνοντας αλυτρωτικές διαθέσεις στη μεθόδευση αυτή, προέβαλε ενστάσεις στη χρήση του συγκεκριμένου όρου. Η Ελλάδα θεωρούσε ότι η ίδρυση ενός κράτους με την ιστορική ονομασία μιας μεγάλης περιοχής της είχε διπλό στόχο: τον διαχωρισμό της νοτιότερης περιοχής της Γιουγκοσλαβίας από άλλο γειτονικό λαό με την πρόσδοση στον πληθυσμό της μιας ξεχωριστής ταυτότητας· και την υλοποίηση του παλιού οράματος για τον δρόμο προς το Αιγαίο μέσω της αλυτρωτικής πολιτικής.
Το 1996 οι δύο χώρες εγκαινίασαν διπλωματικές σχέσεις και το διμερές κλίμα βελτιώθηκε εντυπωσιακά. Χαρακτηριστική ήταν η συνεχής πραγματοποίηση επισκέψεων Ελλήνων αξιωματούχων στα Σκόπια, με αποκορύφωμα την πραγματοποίηση δύο επισκέψεων Ελληνα πρωθυπουργού. Παράλληλα, οι ελληνικές επενδύσεις ήσαν τόσες που η Ελλάδα, από την αρχή της δεκαετίας του 2000, εξελίχθηκε σε έναν από τους μεγαλύτερους επενδυτές στη χώρα.
Στην εξουσία, τότε, ήταν το κόμμα VMRO-DPMNE, με πρωθυπουργό τον Λιούμπτσο Γκεοργκίεφσκι. Τον διαδέχθηκε ο Μπράνκο Τσβερβένκοφσκι, αρχηγός του SDSM. Αμφότεροι με καλές διαθέσεις για συνεργασία με την Αθήνα. Τότε, μία δεκαετία μετά την ίδρυση του νέου κράτους, η Αθήνα κάνει στροφή, διανύει μεγάλη απόσταση και συζητεί τη σύνθετη ονομασία για κάθε διεθνή χρήση. Και πραγματοποιεί, στο τελευταίο τετράμηνο του 2001, μια σειρά επαφών στα Σκόπια με πολιτικούς και των δύο βασικών εθνοτήτων από όλο το πολιτικό φάσμα της ΠΓΔΜ, και με διαμορφωτές της κοινής γνώμης. Οι αντιδράσεις ήταν θετικές. Η πρωτοβουλία αυτή μπήκε, λίγο αργότερα, στο συρτάρι. Ηταν μια σοβαρή προσπάθεια που, όπως επεσήμανε Ελληνας πρώην πρωθυπουργός, θα είχε οδηγήσει «σε ένα αποτέλεσμα θετικό για τις δύο χώρες και για τη σταθερότητα στα Βαλκάνια».
Αργότερα, η άνοδος στην εξουσία του Νίκολα Γκρούεφσκι ανέστειλε την προσέγγιση. Στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, διαμορφώθηκε η αντίληψη ότι οι εθνικιστικές πρακτικές του στόχευαν στη διατήρηση της εξουσίας. Παράλληλα –όπως συμβαίνει και σήμερα– εξακολουθούσαν να διδάσκονται στη δημόσια εκπαίδευση της ΠΓΔΜ αλυτρωτικού περιεχομένου βιβλία Ιστορίας και Γεωγραφίας. Ανάμεσα στους χάρτες που περιέχουν είναι και εκείνοι που εμφανίζουν την ΠΓΔΜ να περιλαμβάνει την ελληνική περιοχή της Μακεδονίας.
Για αρκετούς στην ΠΓΔΜ, μια αλλαγή της ονομασίας της χώρας –και η αλλαγή του Συντάγματος για αυτόν τον σκοπό– είναι αδιανόητη. Στους Ελληνες είναι γνωστό ότι οι νέες γενιές της ΠΓΔΜ έχουν γαλουχηθεί με την αντίληψη ότι δεν είναι τίποτα άλλο παρά… Μακεδόνες. Αντίληψη που οφείλεται στη συστηματική προσπάθεια δεκαετιών προκειμένου να κυριαρχήσει η αντίληψη μιας νέας ταυτότητας και να αμφισβητηθεί η ελληνική ιστορία.
Ενα δημοψήφισμα για το όνομα θα ήταν εμπόδιο για τη λύση. Εάν συμβεί στην ΠΓΔΜ, κανείς δεν αποκλείει να συμβεί και στην Ελλάδα. Το αποτέλεσμα θα είναι άλλο ένα αδιέξοδο.
Η κυβέρνηση Ζάεφ ενισχύθηκε με τις πρόσφατες περιφερειακές εκλογές. Οι εκλογές στην Ελλάδα φαίνεται πως θα γίνουν όταν εξαντληθεί η τετραετία. Κύκλοι του State Department θεωρούν ότι το 2018 δείχνει πρόσφορο για να κλείσει ένα πρόβλημα που χρονίζει επί τρεις δεκαετίες.
Εάν γίνουν κινήσεις χωρίς αγκυλώσεις και με τη ματιά στο μέλλον, η λύση δεν είναι μακροά. Βέβαια, ας μην ξεχνάμε ότι η Αθήνα δηλώνει ότι δεν θα αρκεστεί σε συμβολικές κινήσεις, όπως λ.χ. η μετονομασία του αεροδρομίου «Μέγας Αλέξανδρος» των Σκοπίων, δίχως συμβιβασμό που να αφορά την ονομασία της χώρας. Παράλληλα, ζητεί την πάταξη του αλυτρωτισμού, ξεκινώντας από τα σχολικά βιβλία.
Οι σχέσεις καλής γειτονίας έχουν μεγάλη σημασία. Οι βάσεις για τον μηχανισμό προσέγγισης έχουν τεθεί και με τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Η επιθυμία διαρκούς εμπλουτισμού τους είναι δεδηλωμένη. Τόσο στην Ελλάδα όσο και στην ΠΓΔΜ υπάρχει σοβαρός πολιτικός και επιστημονικός κόσμος που αντιλαμβάνεται τα πολλαπλά οφέλη που θα είχε η λύση του ονοματολογικού και για τις δύο χώρες.
Οσο για τα κίνητρα, υπάρχουν. Είναι η σταθερότητα του νέου αυτού κράτους και της περιοχής, η ευρωπαΐκή και η βορειοατλαντική προοπτική της ΠΓΔΜ. Η Ελλάδα υποστηρίζει και τις δύο. Αρκεί να υπάρξει προηγούμενη λύση του θέματος της ονομασίας. Οχι αποκλειστικά με τους όρους της Αθήνας, αλλά με συναίνεση.
Στα Σκόπια υπάρχουν επιφυλάξεις για ένα νέο, σύνθετο όνομα και σε τίποτα δεν έχει αλλάξει η στάση τους. Από την άλλη, στην Αθήνα διαφαίνεται η πρόθεση για τη χρήση του όρου «Μακεδονία», αρκεί αυτός να συνοδεύεται άμεσα από μια λέξη που θα προσδιορίζει τη γεωγραφική θέση της χώρας. Αν προχωρήσουμε προς τη λύση, το κέρδος θα είναι μεγάλο. Αν όμως υπάρξουν παρελκυστικές τακτικές και, ακόμα περισσότερο, αν προκηρυχθεί δημοψήφισμα, η λύση θα απομακρυνθεί – άγνωστο για πόσο.
Τίποτε δεν είναι πιο σημαντικό από την ανάπτυξη της εμπιστοσύνης και της προώθησης της αντίληψης συναίνεσης και της προσέγγισης. Κι εδώ, οφείλουμε να καταβάλουμε κάθε προσπάθεια ώστε να γίνει κατανοητό από τις κοινωνίες των δύο χωρών ότι έχουμε πολύ περισσότερα να κερδίσουμε αν ξεπεράσουμε διάφορες ακαμψίες, παρά εάν μείνουμε προσκολλημένοι σε εμμονές, φοβικά σύνδρομα και διαμάχες που δεν οδηγούν πουθενά.
* Ο κ. Γιώργος Κακλίκης είναι πρέσβης ε.τ.