«Αυτοί είναι συνάδελφοί μου. Ημουν παρών. Τους είδα έναν έναν να πεθαίνουν». Αφού ακούστηκε το «αιωνία τους η μνήμη» στην εκκλησία Αγίου Δημητρίου, στο Κέντρο Εκπαίδευσης «Παλάσκας» του Πολεμικού Ναυτικού, ο Δημήτρης Φράγκος πήρε τον λόγο. Μπροστά του είχε πέντε ξύλινα κασελάκια τυλιγμένα με τις σημαίες της Ελλάδας και της Κύπρου και ισάριθμα ασπρόμαυρα πορτρέτα. Περίμενε αυτή τη στιγμή μισόν αιώνα. Πλέον μπορούσε να πει το τελευταίο αντίο στους συμπολεμιστές του, πεσόντες της ακταιωρού «Φαέθων» που σκοτώθηκαν τον Αύγουστο του 1964 από τουρκικά πυρά, συμμετέχοντας σε μυστική αποστολή στην Κύπρο.
Χθες, σχεδόν 54 χρόνια μετά, επαναπατρίστηκαν οστά τους που ταυτοποιήθηκαν από δείγματα DNA συγγενών τους. «Γιατί σκοτώθηκαν αυτοί οι άνθρωποι; Για την πατρίδα. Και η πατρίδα τι έκανε;» είπε ο κ. Φράγκος που ήταν ασυρματιστής στην ακταιωρό. Ηταν ένα εύλογο ερώτημα. Η ιστορία τους σημαδεύθηκε από λάθη και μακρά συσκότιση της αλήθειας. Χθες, τόσο ο πρεσβευτής της Κύπρου στην Αθήνα Κυριάκος Κενεβέζος όσο και ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Πάνος Καμμένος τους ζήτησαν συγγνώμη εκ μέρους των δύο κρατών. «Θα συνεχίσουμε τον αγώνα για να βρεθούν τα λείψανα των πεσόντων της Κύπρου, βάζοντας τέλος στις παραλείψεις της Ιστορίας», είπε ο κ. Καμμένος και έκλεισε την ομιλία του σημειώνοντας: «Οταν θα λειτουργήσουμε στον Απόστολο Ανδρέα, τότε θα έχει λυθεί το Κυπριακό».
Η αποστολή
Ηταν καλοκαίρι του 1964 όταν υπό άκρα μυστικότητα οι ακταιωροί «Φαέθων» και «Αρίων» στάλθηκαν στις βόρειες ακτές της Κύπρου για να αποτρέψουν αποβιβάσεις Τούρκων στρατιωτών και οπλισμού στα χωριά Μανσούρα και Κόκκινα. «Μας έδωσαν ένα σαπιοκάραβο» θυμάται ο κ. Φράγκος. «Η μηχανή ήταν χαλασμένη, οι παρτίδες με τα βλήματα δεν ήταν σωστές».
Οι σοβαρές ελλείψεις φάνηκαν κατά τη διάρκεια των αιματηρών συγκρούσεων στην περιοχή της Τηλλυρίας. Το «Φαέθων» παρουσίασε βλάβη σε μία από τις μηχανές, από τα πέντε πολυβόλα του μόνο το ένα ήταν λειτουργικό και σε άλλα είχαν γίνει λάθη στους γεμιστήρες ή στα πυρομαχικά. Τέσσερα τουρκικά μαχητικά F100 έπληξαν το πλοίο. Η μάχη κράτησε μία ώρα. Παρά τη δυσμενή του θέση το πλήρωμα κατάφερε να καταρρίψει ένα αεροσκάφος. Επτά μέλη του όμως, ένας Κύπριος και έξι Ελλαδίτες, σκοτώθηκαν.
Ο κυβερνήτης, Δημήτρης Μητσάτσος, τραυματίστηκε βαριά και όταν επέστρεψε στην Ελλάδα ακρωτηριάστηκε στο χέρι. Οπως είχε δηλώσει και τον περασμένο Απρίλιο σε ρεπορτάζ της «Κ», παρά τις διαμαρτυρίες του εντολές ανωτέρων του τον υποχρέωναν να μη μιλήσει δημόσια για το τι συνέβη στην Κύπρο. Η αποστολή παρέμενε «άκρως απόρρητη». Χρόνια μετά, έλυσε τη σιωπή του. Παρότι στις 21 Αυγούστου 1964 φωτογραφίες της μάχης είχαν δημοσιευθεί στο περιοδικό Life και ήταν διαθέσιμες διεθνώς από το ειδησεογραφικό πρακτορείο Associated Press, το ελληνικό κράτος δεν έλεγε στις οικογένειες των πεσόντων την αλήθεια. Μάλιστα, ο Κώστας Αγάθος είχε ενημερωθεί τότε ότι ο αδερφός του, Σπυρίδων, μέλος του «Φαέθων», «εφονεύθη σε διατεταγμένη υπηρεσία σε γυμνάσια στην Ανατολική Μεσόγειο».
Οι πεσόντες τάφηκαν στο βόρειο τμήμα του κοιμητηρίου Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη Λευκωσία. Ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια εκταφές με μη επιστημονικό τρόπο και σε κάποιες περιπτώσεις επαναπατρίστηκαν λάθος οστά. Η Κυπριακή Δημοκρατία ανέλαβε να διορθώσει όσα είχαν γίνει. Συλλέχθηκαν δείγματα DNA, έγιναν αναλύσεις και χθες επαναπατρίστηκαν τα οστά των Παναγιώτη Χρυσούλη, Σπυρίδωνος Αγάθου, Νικολάου Πανάγου, Παναγή Θεοδωράτου και Νικολάου Καπαδούκα. Είχε προηγηθεί τον Ιούνιο ο επαναπατρισμός του Νικολάου Νιάφα.
Η Ανδρομάχη Πανάγου ήταν μόλις ενός έτους όταν σκοτώθηκε ο πατέρας της στην Κύπρο – τον γνώρισε μόνο μέσα από διηγήσεις και φωτογραφίες. Χθες συνόδευσε το κασελάκι μέχρι την εναπόθεσή του στο οστεοφυλάκιο του Πολεμικού Ναυτικού. Και άλλοι συγγενείς, ανίψια και εγγόνια των πεσόντων βρίσκονταν εκεί. Ο Κώστας Αγάθος δεν ταξίδεψε από την Κέρκυρα όπου ζει για την τελετή στο Σκαραμαγκά. «Δεν έχω τη δύναμη», λέει. Περιμένει να σταλούν τα οστά του αδερφού του και να ταφούν με τιμές στην Ανω Γαρούνα, στο μικρό νεκροταφείο στην είσοδο του χωριού.