Θα ήταν τουλάχιστον παράδοξο οι «θεσμοί» που διαπραγματεύονται με την ελληνική κυβέρνηση για την ολοκλήρωση της αξιολόγησης στο πλαίσιο του μνημονίου να δυσπιστούν έναντι των ευρωπαϊκών θεσμών για την εσωτερική αγορά που θεσπίστηκαν με τη Συνθήκη της Ρώμης και ισχύουν αναλλοίωτοι κατά την εξηκονταετή εξέλιξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Και εξηγούμαι:
Η λειτουργία της αγοράς με ελεύθερο ανταγωνισμό αποτελεί, μαζί με τις αρχές της ελεύθερης κυκλοφορίας, τον κεντρικό πυλώνα του ευρωπαϊκού οικονομικού προτύπου. Τα άρθρα 101, 102 και 107 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε.Ε. (Συνθήκη της Λισσαβώνας) επαναλαμβάνουν αυτολεξεί αντίστοιχες διατάξεις της Συνθήκης της Ρώμης και διαμορφώνουν ήδη από το 1957 το πλαίσιο, εντός του οποίου οφείλουν οι επιχειρήσεις –αλλά και το κράτος– να λειτουργούν. Για την ακρίβεια, οι κανόνες αυτοί μας λένε τι δεν μπορούν να κάνουν οι επιχειρήσεις και το κράτος εντός της εσωτερικής αγοράς. Διότι σε μια ελεύθερη οικονομία ο καθείς είναι ελεύθερος να αναλάβει ή όχι μία επιχειρηματική πρωτοβουλία, να δραστηριοποιηθεί ή όχι σε έναν συγκεκριμένο τομέα, να πάρει ή όχι ρίσκο, εν πάση περιπτώσει να επιχειρήσει ή όχι.
Οριοθετώντας λοιπόν τα ακρότατα όρια της επιχειρηματικής δράσης, το ευρωπαϊκό δίκαιο απαγορεύει στρεβλώσεις του ανταγωνισμού από συμφωνίες, συμπράξεις και εναρμονισμένες πρακτικές μεταξύ επιχειρήσεων. Απαγορεύει οι επιχειρήσεις να καταχρώνται τη δεσπόζουσα θέση τους. Και απαγορεύει επίσης την άμεση ή έμμεση επιλεκτική ενίσχυση επιχειρήσεων μέσω κρατικών πόρων. Οι Ευρωπαϊκές Συνθήκες έχουν επιφορτίσει με τον έλεγχο των ανωτέρω αφενός την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αφετέρου τις Αρχές ανταγωνισμού στα κράτη-μέλη. Ο,τι ισχύει για την εφαρμογή των κανόνων περί προστασίας του ελευθέρου ανταγωνισμού, ισχύει πάνω – κάτω και για επιμέρους τομείς, στους οποίους έχει υπάρξει ρυθμιστική εναρμόνιση, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις αγορές της ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών: Ανεξάρτητες Αρχές στα κράτη-μέλη για την εποπτεία και τη ρύθμιση της αγοράς και συντονισμός σε ευρωπαϊκό επίπεδο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Θα ήταν ποτέ δυνατόν να ανασταλεί η εφαρμογή των θεμελιωδών αυτών ουσιαστικών και διαδικαστικών κανόνων στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης και του μνημονίου; Ασφαλώς όχι, αφού τα ευρωπαϊκά όργανα δεσμεύονται από το ευρωπαϊκό δίκαιο, το οποίο κατισχύει της όποιας δανειακής σύμβασης, όπως μας διευκρινίζει η πρόσφατη απόφαση του Δικαστηρίου της Ε.Ε. στην υπόθεση Ledra. Αλλά και αντίστροφα, δεν θα ήταν ποτέ δυνατόν στο πλαίσιο του μνημονίου τα ευρωπαϊκά όργανα να παραμερίσουν θεμελιώδεις θεσμούς του ευρωπαϊκού δικαίου αξιώνοντας τη θέσπιση διαφορετικών μηχανισμών ελέγχου της αγοράς και προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού.
Για παράδειγμα, δεν θα ήταν δυνατόν, χάριν της αυστηρότερης ή αποτελεσματικότερης λειτουργίας του ανταγωνισμού, να επιβληθεί ως προληπτικό μέτρο η διάσπαση μιας επιχείρησης ή η εγκατάλειψη μιας αγοράς ή ακόμη η υποχρεωτική δραστηριοποίηση μιας επιχείρησης σε μια αγορά ή οποιοδήποτε τέλος πάντων διαρθρωτικό μέτρο, εάν δεν υπάρχει παράβαση των κανόνων ανταγωνισμού ή εάν η επιχείρηση δεν ελέγχεται επισήμως για κάτι τέτοιο. Ακριβώς όπως δεν θα μπορούσε ποτέ να συμφωνηθεί στο πλαίσιο του μνημονίου, εκ των προτέρων, η επιλεκτική χορήγηση κρατικής ενίσχυσης σε μια επιχείρηση, χωρίς προηγουμένως να αξιολογηθούν από τις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τυχόν επιπτώσεις για τον ανταγωνισμό και εν τέλει η συμβατότητα οποιουδήποτε τέτοιου μέτρου με την εσωτερική αγορά.
«Προληπτικά» μέτρα τέτοιου είδους, «επί τη ευκαιρία», δεν επιτρέπει το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ούτε θα μπορούσαν ποτέ να αξιώσουν οι «θεσμοί» παρακάμπτοντας τους ευρωπαϊκούς θεσμούς που θέσπισαν και ορίζουν και τους ίδιους.
* Ο κ. Νικόλαος Ε. Φαραντούρης είναι καθηγητής της Ευρωπαϊκής Εδρας Jean Monnet στο Δίκαιο Ανταγωνισμού, Ενέργειας & Μεταφορών Παν/μίου Πειραιώς, πρόεδρος της Ελληνικής Ενωσης Πανεπιστημιακών Ευρωπαϊκών Σπουδών (ΕΠΕΕΣ).