Τρεις πρόσφατες ομιλίες έδωσαν το στίγμα όχι μόνο της τελευταίας εβδομάδας αλλά, σε μεγάλο βαθμό, και της ξέφρενης εποχής μας. Ο Ντόναλντ Τραμπ προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις αναφερόμενος σε ξένες χώρες με άκρως υβριστικό τρόπο· ο Εμανουέλ Μακρόν απηύθυνε κάλεσμα στην Κίνα για συνεργασία με τη Γαλλία· η Οπρα Γουίνφρεϊ, γνωστή τηλεπαρουσιάστρια και παραγωγός στις ΗΠΑ, προκάλεσε ρίγη συγκίνησης με μια ομιλία και εκκλήσεις να διεκδικήσει την προεδρία της χώρας της. Ολες οι ομιλίες ανέδειξαν σοβαρά ζητήματα – μεταξύ αυτών, το ήθος και το ύφος της εξουσίας σήμερα, η απουσία του πολιτικού λόγου αλλά και η αδυναμία του πολιτικού λόγου, όπου υπάρχει, να επηρεάζει, από μόνη της, τις εξελίξεις.
Η δήλωση του κ. Τραμπ, που σε μια συζήτηση με γερουσιαστές την Πέμπτη φέρεται να αποκάλεσε «κωλοχώρες» διάφορα αφρικανικά κράτη και την Αϊτή, δεν πρέπει να εξέπληξε πολλούς. Εχουμε συνηθίσει σε αυτό το ύφος, αφού ο Αμερικανός πρόεδρος φαίνεται να έχει θέσει στόχο να καταστρέψει όχι μόνο τον κοινωνικό ιστό της χώρας του αλλά και την έννοια του πολιτισμένου λόγου. Αφού «επένδυσε» πάνω στον διχασμό των συμπολιτών του για να εκλεγεί, συνεχίζει να παρουσιάζει τον κόσμο ως μια διαμάχη μεταξύ «καλών» και «κακών», σύμφωνα πάντα με τη δική του κατάταξη ανθρώπων, εθνών, κρατών και θρησκειών. Η συμπεριφορά αυτή άρχισε με την ανάληψη της εξουσίας από τον κ. Τραμπ. Υπονομεύει όχι μόνο το κύρος της δικής του χώρας αλλά την ίδια τη δημοκρατία και το διεθνές σύστημα ασφαλείας. Οταν ο πρόεδρος της ισχυρότερης δημοκρατίας είναι ένας αθυρόστομος νταής, θα αργήσει πολύ η χώρα του να συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο; Τι θα εμποδίσει οποιαδήποτε άλλη χώρα που θα αισθάνεται ότι μπορεί να συμπεριφέρεται και αυτή εκτός των ορίων πολιτισμένης συμπεριφοράς;
Λίγες ημέρες νωρίτερα, ο κ. Μακρόν βρισκόταν στην Κίνα. Επέλεξε να αρχίσει την επίσκεψή του στην πόλη Σιάν, και όχι στο Πεκίνο, για να επισκεφθεί τον τάφο του αυτοκράτορα με τον ξακουστό πήλινο στρατό. Ο λόγιος κ. Μακρόν συνδιαλέγεται με την Ιστορία εκεί που ο οξύς κ. Τραμπ εκτοξεύει την κάθε του σκέψη αμάσητη στο σύμπαν μέσω Twitter. «Η σχέση μας χτίστηκε πάνω στον χρόνο και πιστεύω ότι βασίζεται στον πολιτισμό, με την έννοια ότι η Γαλλία και η Κίνα είναι δύο χώρες με πολύ διαφορετικές κουλτούρες, αλλά και οι δύο έχουν οικουμενικό πεπρωμένο», δήλωσε ο κ. Μακρόν. «Ηρθα να σας δηλώσω ότι η Ευρώπη επέστρεψε». Ο Κινέζος ομόλογός του, Σι Τζινπίνγκ, απάντησε ότι η χώρα του προτίθεται να προστατεύσει «το διεθνές σύστημα πολυμερών σχέσεων» και την παγκόσμια οικονομία (εννοώντας σε αντίθεση με τις ΗΠΑ). Η επίσκεψη δεν έφερε κανένα σημαντικό εμπορικό ή πολιτικό αποτέλεσμα. Αξίζει να σημειώσουμε, όμως, ότι ο Γάλλος πρόεδρος γνωρίζει ότι η Γαλλία αποκτά ισχύ εντός Ε.Ε., όχι εκτός. Σημειώνουμε, επίσης, ότι εάν μια χώρα δεν μπορεί να καθορίζει από μόνη της τις εξελίξεις, δεν της δίνουν μεγάλη σημασία οι άλλες, όσο όμορφα και αν μιλάει ο πρόεδρός της. Για την Κίνα, η απόσυρση των ΗΠΑ από το σύμφωνο εμπορίου των ασιατικών χωρών είχε μεγαλύτερη σημασία: την άφησε να καθορίζει μόνη την πορεία της, με ελάχιστες δεσμεύσεις.
Αλλά τα όρια του πολιτικού λόγου –το πόσο ανάγκη έχουν πολλοί να επενδύουν στην εικόνα και όχι στην ουσία– φάνηκαν και στην ομιλία της κ. Γουίνφρεϊ. Μιλώντας στην απονομή των βραβείων των Χρυσών Σφαιρών, την περασμένη Κυριακή, για το επίμαχο ζήτημα της σεξουαλικής παρενόχλησης, η ταλαντούχα κ. Γουίνφρεϊ συγκίνησε τόσο, που αμέσως φούντωσε ένα κίνημα υπέρ της διεκδίκησης της προεδρίας από την ίδια το 2020. Ο κ. Τραμπ ασκεί τεράστια εξουσία, αλλά διαθέτει βάναυσο και τραχύ λόγο· ο κ. Μακρόν είναι σοβαρός και υπεύθυνος, αλλά η χώρα του δεν επηρεάζει το διεθνές γίγνεσθαι, οπότε επιδιώκει στενότερη συνεργασία εντός Ε.Ε.· η κ. Γουίνφρεϊ δείχνει ότι στις μέρες μας η άμεση επικοινωνία με το κοινό αρκεί από μόνη της για να κερδίζεις ψήφους. Ο πρόεδρος Τραμπ είναι ζωντανή απόδειξη των κινδύνων αυτής της πλάνης. Οσο είναι της μόδας να λοιδορούμε τους πολιτικούς, το πρόβλημα δεν είναι με το επάγγελμα αλλά με αυτούς που το ασκούν χωρίς σοβαρότητα, γνώση και ευθύνη.