Ο Φρόυντ σε νέες «περιπέτειες»

Ο Φρόυντ σε νέες «περιπέτειες»

5' 50" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Πριν από δεκατρία χρόνια, όλες οι βιτρίνες των μεγάλων βιβλιοπωλείων του Παρισιού παρουσίαζαν έναν συλλογικό τόμο, υπό την καθοδήγηση της Κάθριν Μέγερ, με τον προβοκατόρικο τίτλο «Η μαύρη βίβλος της ψυχανάλυσης» (Le livre noir de la psychanalyse). Τότε ακόμα και σε τηλεοπτικές εκπομπές στη γαλλική τηλεόραση φιλοξενούνταν παθιασμένοι ή και οργισμένοι ειδικοί που προέβλεπαν με βεβαιότητα το τέλος της ψυχανάλυσης ως κάτι ξεπερασμένο, παρωχημένο.

Η ανακάλυψη του Σίγκμουντ Φρόυντ, που βεβαίως συνδέθηκε με το όνομά του, αντιμετωπιζόταν με σκεπτικισμό και η εποχή ζητούσε από τους ψυχαναλυτές αυτού του κόσμου να ξανασκεφτούν πάνω στην «επιστήμη» τους, την τεχνική τους ή την τέχνη τους με όρους μη δογματικούς. Επιπλέον τα τελευταία χρόνια, άλλες μορφές ψυχοθεραπείας δίνουν τη μάχη τους πολεμώντας εν μέρει τη συγκριτικά πιο αργή διαδικασία της ψυχαναλυτικής πρακτικής, υποσχόμενες άμεσα πρακτικά αποτελέσματα και οικονομικότερους τρόπους θεραπείας. Συν τοις άλλοις, οι φαρμακοβιομηχανίες είναι πανταχού παρούσες να υπενθυμίσουν τη μαγική διάσταση των φαρμάκων, που δεν απαιτούν από τους νοσούντες ενεργό συμμετοχή, χρόνο και φυσικά πολλά χρήματα.

Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Δεκατρία χρόνια μετά, και κοντά έναν αιώνα από τον θάνατο του ιδρυτή της, η ψυχανάλυση σε όλο τον κόσμο όπως και οι ψυχαναλυτές συνεχίζουν να δίνουν τη μάχη με τον εαυτό τους, τις σχολές, τις επιστήμες με τις οποίες συνεργάζονται και με την κοινωνία, ενδεχομένως και με την Ιστορία, αναστοχαζόμενοι την κληρονομιά που παρέλαβαν αλλά και τις επιταγές του μέλλοντος και της εποχής.

Δεν είναι τυχαίο που ο πατέρας της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόυντ είναι πιο επίκαιρος από ποτέ, ιδίως στις σκοτεινές και πολωμένες εποχές που διανύουμε, στοιχεία με τα οποία πάλεψε ο ίδιος. Σε αυτό το πνεύμα, μόλις κυκλοφόρησαν δύο εκδόσεις για τη ζωή και το έργο του Σίγκμουντ Φρόυντ από τις εκδόσεις Πατάκη.

Ποικιλία έργων

Πολλές δεκάδες βιογραφίες έχουν γραφεί για τον Φρόυντ, από την πρώτη που δημοσιεύθηκε ενόσω ζούσε ακόμα, το 1934, από τον μαθητή του Φριτς Βίτελς, μέχρις εκείνη του Πίτερ Γκέι το 1988. Ενδιαμέσως, η πιο γνωστή, και στα ελληνικά γράμματα, είναι η βιογραφία του φίλου του Ερνεστ Τζόουνς (η οποία εκδόθηκε στα ελληνικά, τρίτομο έργο που συμπτύχθηκε για χάρη της ελληνικής έκδοσης, από τις εκδόσεις Ινδικτος) και η οποία από το 1970 και μετά τέθηκε σε αμφισβήτηση.

Αλλη μία βιογραφία ανήκει στον Ανρί Φ. Ελενμπέργκερ, η οποία θεωρείται έγκυρη, ενώ μια ακραία περίπτωση βιογραφίας ανήκει στον Λατινοαμερικανό Εμίλιο Ροδριγέ, εργασία που εκπόνησε το 1996, ο οποίος είχε την τόλμη να επινοήσει έναν Φρόυντ της παράνοιας, πλησιέστερο σε ήρωα του Γκαρσία Μάρκες παρά σε λόγιο της

Γηραιάς Ευρώπης.

Αλλωστε κάθε ψυχαναλυτική σχολή τρέφει και συνδέεται με τον Φρόυντ της δικής της φαντασίωσης, όπως και κάθε χώρα: φροϋδικοί, μεταφροϋδικοί, κλαϊνικοί, λακανικοί, κουλτουραλιστές, ανεξάρτητοι κ.ο.κ., ο Φρόυντ έζησε μια τόσο πλούσια και ενδιαφέρουσα ζωή –οι αντιφάσεις δεν λείπουν ποτέ από τους πρωτοπόρους– που κάθε γραμμή της ζωής του έχει σχολιαστεί δεκάδες φορές, και κάθε γραμμή του έργου του έχει ερμηνευτεί με πολλούς τρόπους, σε σημείο που να μπορεί κανείς να καταρτίσει, κατά το σύστη-μα του Ζορζ Περέκ, έναν κατάλο-γο όλων των πραγματειών που έχουν κυκλοφορήσει με θέμα έναν «Φρόυντ και το συνοδευτικό του», όπως ο Φρόυντ και ο ιουδαϊσμός, ο Φρόυντ και η θρησκεία, ο Φρόυντ και οι γυναίκες, ο Φρόυντ και τα πούρα, τα σκυλιά κ.λπ.

Ο Φρόυντ είχε μανία με τα ίχνη. Εγραφε για τα πάντα. Εκτός από 20 ολόκληρους τόμους και περισσότερα από τριακόσια άρθρα, ο πατέρας της ψυχανάλυσης κατέλειπε σημαντικό αριθμό σημειώσεων, κειμένων υπό επεξεργασία, σημειωματαρίων, αφιερώσεων και σχολίων στους τόμους της πελώριας βιβλιοθήκης του, εγκατεστημένης στο Μουσείο Φρόυντ του Λονδίνου, τόπο όπου έφτασε λίγο πριν πεθάνει, εγκαταλείποντας την αγαπημένη του Βιέννη στην κόλαση του Χίτλερ.

Απ’ ό,τι φαίνεται είχε συντάξει περίπου 20.000 επιστολές κατά τη διάρκεια της ζωής του, από τις οποίες σώζονται μόνον οι μισές. Αλλωστε, ενώ αγωνιούσε για το ανθρώπινο στίγμα του, κατέστρεφε και τα ίχνη, ο ίδιος κατέστρεψε αρκετό από το βιογραφικό του υλικό, μπερδεύοντας τους βιογράφους του.

Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες έλεγε ότι ένας άνθρωπος πεθαίνει πραγματικά μόνον όταν πεθάνει με τη σειρά του και ο τελευταίος άνθρωπος που τον έχει γνωρίσει. Πλέον βρισκόμαστε κοντά σε αυτήν τη συνθήκη. Πρέπει να είναι ελάχιστοι όσοι είναι εν ζωή που γνώρισαν έστω και λίγο τον Σίγκμουντ Φρόυντ. Η Ελίζαμπεθ Ρουντινέσκο, διευθύντρια ερευνών στο Πανεπιστήμιο Paris VII, με σημαντικά έργα αναφοράς στο ενεργητικό της, όπως την Ιστορία της Ψυχανάλυσης στη Γαλλία, Λεξικό της Ψυχανάλυσης κ.ά., ανέλαβε ένα δύσκολο εγχείρημα. Να ξεπεράσει τις προηγούμενες βιογραφίες σε εγκυρότητα και να καταθέσει έναν τόμο που ανασυστήνει ψύχραιμα, και με στοιχεία, όχι μόνο τον άνθρωπο Σίγκμουντ αλλά και ολόκληρη την εποχή που έζησε. Αλλωστε, ο Φρόυντ είναι ο άνθρωπος που επηρεάστηκε βαθιά από την εποχή και την επηρέασε εξίσου με έναν τρόπο που θα συνεχίζει να μας απασχολεί και στο μέλλον.

Ιστορικό ενδιαφέρον

Η βιογραφία αφορά φυσικά όλους όσοι ασκούν, μελετούν, γοητεύονται από την ψυχανάλυση και από τη μεγαλοφυΐα του Φρόυντ. Η συγκεκριμένη όμως βιογραφία έχει μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον. O Φρόυντ θεωρούσε ανέκαθεν ότι αυτό που ανακάλυπτε στο ασυνείδητο προδίκαζε εκείνο που συνέβαινε στους ανθρώπους στον χώρο της πραγματικότητας.

Στόχος αυτής της βιογραφίας είναι η αντιστροφή. Αντιστρέφοντας τη θεώρησή του, η συγγραφέας της βιογραφίας αναδεικνύει ότι κατά βάθος ο καρπός μιας κοινωνίας –όχι μόνο της Βιέννης του 1900 αλλά και ο κόσμος του σήμερα– ενός οικογενειακού περιβάλλοντος και μιας πολιτικής κατάστασης ήταν μελετημένα με τέτοιο τρόπο από τον Φρόυντ που τα μετασχημάτιζε σε παραγωγή του ασυνειδήτου. Ο ίδιος δεν ήταν έξω από τον χρόνο και την ιστορία όπως και οι ανακαλύψεις του δεν σταμάτησαν στον χρόνο της δικής του ζωής.

Γεννημένος στο Φράιμπουργκ της τότε Αυστροουγγαρίας στις 6 Μαΐου 1856 και με ημερομηνία θανάτου τις 23 Σεπτεμβρίου 1939 στο Λονδίνο έπειτα από μεγάλη ταλαιπωρία, ο «χρυσός Ζίγκι», ο αγαπημένος γιος της μητέρας του θα ζήσει μια ζωή ενδιαφέρουσα και ταραχώδη και γεμάτη καρκινώματα, όπως ολόκληρος ο 20ός αιώνας, με μικρά και μεγάλα γεγονότα, ιδιωτική και δημόσια τρέλα, έρωτα και φιλίες, απέραντους διαλόγους, θεραπείες, κόπωση και μελαγχολία, τραγωδίες του θανάτου και του πολέμου και στο τέλος εξορία στο βασίλειο ενός μέλλοντος πάντοτε αβέβαιου, πάντοτε έτοιμου να επινοηθεί εξαρχής. Οπως ακριβώς και η φύση της ψυχανάλυσης.

​​Elisabeth Roudinesco, Ο Σίγκμουντ Φρόυντ, Στην εποχή του και τη δική μας, μτφρ. Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη, σελ. 632, εκδ. Πατάκη.

Ταξίδι στη ζωή του με οδηγό το χιούμορ

Η Κορίν Μάιερ, ψυχαναλύτρια και συγγραφέας δοκιμίων και η Αν Σιμόν, εικονογράφος, καλλιτέχνις, μετέφεραν με έναν χαριτωμένο και ανάλαφρο τρόπο τη ζωή του Σίγκμουντ Φρόυντ μέσα από σκίτσα. Με παιγνιώδη διάθεση, σε ελληνική μετάφραση της Σώτης Τριανταφύλλου, ο ίδιος ο ιδρυτής «συμπράττει» στο δικό του ταξίδι, συστήνοντας στους αναγνώστες με οδηγό το χιούμορ μερικά από τα κομβικής σημασίας στοιχεία της ζωής και του έργου του. Για έναν μεγάλο πειραματιστή όπως ήταν ο Φρόυντ, αυτό το πείραμα δείχνει να είναι κοντά στον άνθρωπο που ανέτρεπε τις βεβαιότητες και μαχόταν τη σοβαροφάνεια. Αλλωστε, όπως λέει και ο ίδιος με τη μορφή σκίτσου στο τέλος του graphic novel, στόχος της ψυχανάλυσης είναι η απελευθέρωση της επιθυμίας. Και το όνομα Φρόυντ ίσως πρέπει να ταυτιστεί με την αναζήτηση της χαράς στην ανθρώπινη ζωή.

​​Corinne Maier – Anne Simon, Φρόυντ, σελ. 55, μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου, εκδ. Πατάκη.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή