Ο Βερμέερ μπορεί να είναι το επιφανέστερο τέκνο του Ντελφτ όμως δεν είναι το μόνο. Στις 12 Οκτωβρίου 1654 εξερράγη η πυριτιδαποθήκη της πόλης, ισοπεδώνοντας σχεδόν το κέντρο της πλην από τις μεγάλες εκκλησίες. Ο ζωγράφος είχε έναν επί πλέον λόγο να θυμάται το γεγονός εκείνο τότε χάθηκε ο μόνος συντοπίτης του που θα μπορούσε να τον είχε επισκιάσει. Ο Κάρελ Φαμπρίσιους. Ο μαθητής αυτός του Ρέμπραντ από τους συγχρόνους του θεωρούνταν ισάξιος του Βερμέερ.
Δάσκαλος και μαθητής
Κρίνοντας από τα λίγα έργα του που επέζησαν και που ορισμένα τους συμπεριλαμβάνονταν στην έκθεση «Ο Βερμέερ και το Ντελφτ» (από τη Νέα Υόρκη τώρα στο Λονδίνο), ο Φαμπρίσιους ήταν ο πιο προικισμένος μαθητής του Ρέμπραντ. Με περισσότερο ταλέντο, προσωπικότητα και γνώση της δουλειάς του δασκάλου απ’ ό,τι όλοι μαζί οι συμμαθητές του. Στην αυτοπροσωπογραφία του ο Φαμπρίσιους, ζωγραφισμένη τη χρονιά που σκοτώθηκε, παίρνει τα διδάγματα του Ρέμπραντ στα σοβαρά και τα αφομοιώνει. Η αυτοπροσωπογραφία του είναι μια ρομαντική μορφή (το ανοιχτό, άσπρο πουκάμισο θυμίζει λίγο Μπάιρον) με φόντο ένα βαρύ ουρανό (θυμίζοντας την αυτοπροσωπογραφία του Σαλβατόρε Ρόζα) και με μάτια βαθιά και σκοτεινά σαν έτοιμος να τα βάλει με μια λεγεώνα δαιμόνων. Των δικών του δαιμόνων.
Οπως ο Ρέμπραντ, έτσι κι ο Φαμπρίσιους στέκει έξω και πέρα από τη μοδάτη κοινωνία της Ολλανδίας και με ροπή προς τις μοναχικές, στοχαστικές στιγμές. Ζωγραφίζει πλάσματα μονάχα τους, ένα χρυσόψαρο μέσα στη γυάλα και, στη δική του, «Αποψη του Ντελφτ», ένας άνδρας κάθεται και ρεμβάζει πλάι στον πάγκο του, όπου είναι αραδιασμένα μουσικά όργανα τα οποία κανείς από το Ντελφτ δεν μοιάζει να ενδιαφέρεται για ν’ αγοράσει. Δεν είναι απορίας άξιον που ο Φαμπρίσιους ήταν αγαπημένος του Βαν Γκογκ. Η μοίρα του ρομαντικού Φαμπρίσιους έμελλε να είναι πιο απρόβλεπτη απ’ ό,τι θα μπορούσε κανείς να εικάσει. Το πρωί της 12 Οκτωβρίου ήταν στο εργαστήρι του, στην Ντέλενστραατ, κοντά στην πυριτιδαποθήκη. Δούλευε το πορτρέτο του καντηλανάφτη της Ούντε Κερκ. Με την έκρηξη της πυριτιδαποθήκης το κτίριο τους έπεσε στο κεφάλι. Ο καντηλανάφτης έμεινε στον τόπο (θα έπρεπε να είχε παραμείνει στην εκκλησία του) αλλά ο Φαμπρίσιους έμεινε επί ώρες χωμένος στα ερείπια, πριν τον ξεθάψουν. Τον μετέφεραν στο νοσοκομείο της Ούντε Γκαστχούις όπου ξεψύχησε.
Ηταν ο αιώνας που ο Τζον Μίλτον έψαλλε τη δύναμη που πρέπει να έχουν οι άνθρωποι για να κατανοήσουν τους τρόπους του Θεού. Στου Ντάνιελ Ντιφόου «Το ημερολόγιο της χρονιάς του λοιμού» (1722), το ιστορικό του μυθιστόρημα τοποθετημένο στο Λονδίνο της πανούκλας του 1665, ο αφηγητής προσπαθεί να καταλάβει το γιατί της οδύνης πλάι του, αποδίδοντάς την στη Θεία Πρόνοια. Κι ένα ολλανδικό ποίημα του 17ου αιώνα, προσπαθεί να δικαιολογήσει τον θάνατο του Φαμπρίσιους. Για τον ποιητή η δικαιολογία του Θεού είναι ο Βερμέερ. Ο άγριος θάνατος του Φαμπρίσιους επέτρεψε στον Βερμέερ να αναδυθεί σαν φοίνικας από την στάχτη του. Ο ποιητής γνώριζε μόνο τα μισά από τα δεινά του Φαμπρίσιους. Το 1864, μια πυρκαγιά στο μουσείο Μπόιμανς του Ρότερνταμ, 10 χιλιόμετρα από το Ντελφτ, κατάστρεψε το κύριο σώμα του έργου του. Τον 19ο αιώνα, ο Γάλλος κριτικός Τεοφίλ Τορέ που, όπως γράφει ο Τζόναθαν Τζόουνς στην «Γκάρντιαν», σχεδόν μόνος του έκανε τον Βερμέερ λατρευτικό εικόνισμα, ήταν καταγοητευμένος κι από τον κακότυχο Φαμπρίσιους. Το έβλεπε σαν τον χαμένο κρίκο στην αλυσίδα που συνέδεε δύο, στον τρόπο τους, μεγαλοφυΐες. Τον Ρέμπραντ και τον Βερμέερ. Δεν είναι σύμπτωση κι αν ήταν τότε, δεν είναι πια, ότι ο Φαμπρίσιους (1622-1654) και ο Βερμέερ (1632-1675) και οι δυο τους εργάστηκαν στο Ντελφτ. Φημολογείται ότι ο Φαμπρίσιους δασκάλεψε τον Βερμέερ. Αλλωστε από πού αλλού ο επαρχιώτης Βερμέερ έμαθε τα οπτικά κόλπα που έκαναν τους ιστορικούς της τέχνης να συμπεράνουν ότι χρησιμοποιούσε την camera obscura; Οι μαθητές του Ρέμπραντ σπούδαζαν την οπτική – το στερεοσκόπιο ενός μαθητή του Ρέμπραντ, του Σάμουελ βαν Χοογκστράτεν, βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Και ο Φαμπρίσιους με ενθουσιασμό επιδιδόταν σε όσα κόλπα της οπτικής φανταζόταν ή του έπεφταν στα χέρια. Η δική του «Αποψη του Ντελφτ» με τον πωλητή των μουσικών οργάνων, έχει παραμορφωμένη προοπτική, η οποία υποδηλώνει ότι πιθανόν ζωγραφίστηκε για στερεοσκόπιο.
Μαθητής και δάσκαλος
Δεν υπάρχουν στοιχεία, όμως, που να λένε ότι ο Βερμέερ συνάντησε ποτέ προσωπικά τον Φαμπρίσιους. Αλλά πρέπει να γνώριζε και να θαύμαζε τη δουλειά του, αφού στο σπίτι του διατηρούσε έργα του. Η φαντασία μπορεί να τον δει να συγκρίνει τη δική του δουλειά με του χαμένου νεανία. Εάν το Ντελφτ του Βερμέερ μοιάζει αρπαγμένο και ακινητοποιημένο στα δίχτυα ενός αόρατου πνεύματος, μια πόλη που κανείς δεν ξέρει πώς θα είναι αύριο, είναι γιατί κανείς δεν ξέρει σίγουρα πώς θα είναι το αύριο του Ντελφτ και το δικό του.
Κι όμως είναι γυναίκες που φαίνονται να έχουν κατακτήσει τη γαλήνια μοναξιά τους. Ο Μπέιλι ερευνά την ψυχολογία τους αλλά και τη δεξιοτεχνία του ζωγράφου όταν απεικονίζει τα στολίδια τους, γωνίες και σκιές των μαργαριταριών, φόδρες και πτυχώσεις των φορεμάτων, τα σατινένια ζακέτα τους. Ενδιάμεσα προβάλλει το εύπορο Ντελφτ: το ένα τέταρτο των ανδρών απασχολούνται στην κεραμική, ο μέσος εργάτης ξόδευε τον μισό μισθό του στο ψωμί, ένα γραμματόσημο κόστιζε μιας ώρας δουλειά.