Η χώρα χρεοκόπησε υπό το βάρος και την αυθαιρεσία του κράτους. Τη μεγαλύτερη ζημιά υπέστησαν οι εργαζόμενοι του ιδιωτικού τομέα. Γιατί λοιπόν έχει η κοινή γνώμη τόση καχυποψία για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις;
Γιατί και ο ιδιωτικός τομέας μας ήταν, ως επί το πλείστον, μια καρικατούρα δυτικής οικονομίας. Ολιγαρχικός και τριτοκοσμικός καπιταλισμός, επιχειρήσεις κρατικοδίαιτες, μαύρα χρήματα, νεποτισμός, ελεεινές εργασιακές σχέσεις, πλήρης έλλειψη ηθικής στη διαχείριση. Ελάχιστοι Ελληνες επιχειρηματίες τα τελευταία 20-30 χρόνια αποτελούν αντικείμενο θαυμασμού για την κοινωνία.
Οσο για την εργασία και το προϊόν της, πάτος. Με πενιχρή εξαγωγική δραστηριότητα και χωρίς την πίεση του διεθνούς ανταγωνισμού, οι επιχειρηματίες της χώρας δεν είχαν κίνητρο να επενδύσουν στην ανάπτυξη του προσωπικού τους. Δεν απαίτησαν ένα αξιόπιστο πανεπιστημιακό σύστημα, ούτε εισήγαγαν τεχνογνωσία και δυτικές αρχές διοίκησης.
Οταν οι πωλήσεις σου εξαρτώνται από την ανταγωνιστικότητα του προϊόντος, η αξιοκρατία είναι μονόδρομος. Οταν τα έσοδα είναι από πολιτικές γνωριμίες και τα κέρδη από φοροδιαφυγή, γιατί να θέλεις καταρτισμένα στελέχη, γιατί να σκοτίζεσαι να τους δώσεις προοπτικές καριέρας, και τι σε νοιάζει αν έμαθαν τίποτα στο πανεπιστήμιο; Ασ’ το να καεί. Οταν όλο το χρήμα έρχεται από κρατικούς προϋπολογισμούς, όταν το μαγαζί επιβιώνει με αεριτζίδικα δανεικά, κανείς δεν ασχολείται με τη διοίκηση και τον επαγγελματισμό, ή με μακροπρόθεσμες επενδύσεις. Ας μην κοροϊδευόμαστε, αυτά ήταν τα κίνητρα των ελληνικών επιχειρήσεων, με λίγες εξαιρέσεις.
Ηταν αμέτοχο το κράτος; Οχι βέβαια. Αντάξιος αρωγός της προχειρότητας και της ανομίας, συνήργησε σε κάθε είδους αθλιότητα. Από τον απατεώνα που δεν έκοβε απόδειξη ώς τον άξεστο που ρώταγε νέες κοπέλες αν σκοπεύουν να κάνουν παιδιά στη συνέντευξη. Σε μεγάλο βαθμό υπέθαλψε τις επιχειρήσεις της κακιάς ώρας, δίνοντας κίνητρο στην παραβατικότητα, εις βάρος των έντιμων και συνετών.
Και για να μη δαιμονοποιούμε μόνο τους επιχειρηματίες, μια ολόκληρη γενιά στελεχών και υπαλλήλων βολεύτηκε μια χαρά σε ένα σύστημα χαμηλών προσδοκιών. Αντάλλαξε κάθε προοπτική με ένα καθεστώς προστατευμένων εργασιακών σχέσεων, αντιτάχθηκε σε οποιαδήποτε πολιτική προάγει την ανταγωνιστικότητα, και τώρα είναι αντιμέτωπη με μια πολύ σκληρή πραγματικότητα.
Πολλοί από τους σημερινούς ανέργους έχουν δουλέψει σε αυτές τις επιχειρήσεις. Και δεν τρέφουν μεγάλες ελπίδες ότι αυτού του είδους η επιχειρηματικότητα θα μας σώσει. Τα υγιή μαγαζιά ήταν πολύ λίγα. Οι περισσότεροι εργαζόμενοι δεν έχουν καν δει πώς είναι μια δυτική ιδιωτική οικονομία όταν λειτουργεί πιο σωστά. Στην απελπισία τους, δυσκολεύονται να συνταχθούν με μια ιδιωτική οικονομία που –δικαίως ή αδίκως– αισθάνονται ότι τους πρόδωσε.
Για να βρει κοινωνική υποστήριξη το αφήγημα μιας πιο φιλελεύθερης οικονομίας, θα χρειαστεί να έχουμε περισσότερα παραδείγματα επιχειρήσεων που δεν είναι μία από τα ίδια. Που θα ξανακερδίσουν εμπράκτως την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης.
Γι’ αυτό τον λόγο, οι λίγες καλές επιχειρήσεις που έχουμε είναι πολύτιμες για τον τόπο, όσο μικρές κι αν είναι. Οι επιλογές των διοικήσεών τους δεν αφορούν μόνο τις ίδιες τις επιχειρήσεις, αλλά και την αντίληψη που θα διαμορφώσει η κοινή γνώμη για τον ιδιωτικό τομέα στο μέλλον. Μερικές εκατοντάδες εργαζομένων και στελεχών θα έχουν την ευθύνη, αλλά και την ευκαιρία, να καθορίσουν με τι θα μοιάζει η ιδιωτική επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα της επόμενης δεκαετίας. Καλά θα κάνουν να μη μοιάζει καθόλου με αυτά που ξέραμε.
* Ο κ. Νίκος Μωραϊτάκης είναι CEO της Workable.