Όπως αναφέρει ο Άρι Φόλμαν στο τέλος της έκδοσης, αν προσπαθούσε να εικονοποιήσει ολόκληρο το «Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ», θα χρειαζόταν μία δεκαετία και 3.500 σελίδες. Το graphic diary που υπογράφει μαζί με τον Νταβίντ Πολόνσκι (οι δυο τους είχαν συνεργαστεί ξανά στο εξαιρετικό animation «Βαλς με τον Μπασίρ») κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη και αποτελεί μια εμπνευσμένη μεταφορά του θρυλικού ημερολογίου σε μορφή κόμικ – από τις ίδιες εκδόσεις είχε κυκλοφορήσει πριν από λίγο καιρό άλλο ένα σχετικό κόμικ («Άννα Φρανκ: ένα κόμικ-βιογραφία» των Σιντ Γιάκομπσον και Έρνι Κολόν), ενώ το πρωτότυπο ημερολόγιο έχει μεταφραστεί πολλάκις στη γλώσσα μας, πιο πρόσφατα από τις εκδόσεις Μίνωας.
Εν προκειμένω, οι Φόλμαν και Πολόνσκι ορθώς επιλέγουν να προσεγγίσουν το ημερολόγιο με διάθεση πειραματισμού (π.χ. η Άννα μεταμορφώνεται κάποια στιγμή στη φιγούρα της «Κραυγής» του Μουνκ και του «Φιλιού» του Κλιμτ), αποτυπώνοντας με χιούμορ το ιδιαίτερο ταμπεραμέντο και την ηλικία της ηρωίδας τους. Στα σημεία όμως που η ιστορία γίνεται σπαρακτική, την αποδίδουν με σεβασμό. Όπως στο απόσπασμα της 15ης Ιουλίου 1944: «Πρέπει να διατηρήσω τα ιδανικά μου, γιατί, ποιος ξέρει, ίσως μια μέρα μπορέσω να τα πραγματοποιήσω».
Έχουν περάσει 73 χρόνια από τον θάνατό της στο Μπέργκεν-Μπέλσεν (λίγο πριν φτάσουν οι Βρετανοί) και με αφορμή τη χθεσινή (27/1) ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος, η ιστορία των Φόλμαν και Πολόνσκι καταφέρνει ακριβώς αυτό: να μας θυμίσει.
Αλλάζοντας τον κόσμο
Μια ασπρόμαυρη θαμπή φωτογραφία της Άννας, με τα μεγάλα αθώα της μάτια να είναι στραμμένα αινιγματικά κάπου μακριά από τον φακό, επιλέχτηκε από το περιοδικό Life ως μία από τις 100 εικόνες που άλλαξαν τον κόσμο. Χαρακτηριστική της ισχύος της Άννας Φρανκ ως διαχρονικού συμβόλου είναι και αυτή η ιστορία των «Freedom Writers», όπως έγινε γνωστή μια ομάδα μαθητών σε μια υποβαθμισμένη γειτονιά στην Καλιφόρνια, οι οποίοι, χάρη σε μια παθιασμένη καθηγήτρια, γνώρισαν την ιστορία της Άννας, διδάχτηκαν μέσα από το παράδειγμά της, βρήκαν αντιστοιχίες με τα προσωπικά καθημερινά τους αδιέξοδα και εμπνεύστηκαν να τα καταγράψουν στα δικά τους ημερολόγια. Ακολούθησε η έκδοση ενός βιβλίου («The Freedom Writers Diary», 1999) και μια συμπαθητική ταινία («Freedom Writers», 2007, φωτογραφία επάνω) με τη Χίλαρι Σουάνκ στον ρόλο της ιδεαλίστριας εκπαιδευτικού.
Το ημερολόγιο στα Όσκαρ
Βεβαίως η ιστορία της ίδιας της Άννας και της οικογένειάς της έχει μεταφερθεί πολυάριθμες φορές στην οθόνη – ξεχωρίζει η ταινία του 1959 («The diary of Anne Frank», φωτογραφία), με τη Μίλι Πέρκινς στον ρόλο της Άννας (φωτ.) και τη Σέλεϊ Γουίντερς στον ρόλο της Πετρονέλα βαν Ντάαν (μιας γυναίκας που ζούσε μαζί με τους Φρανκ στη σοφίτα) να κερδίζει Όσκαρ. Από τις δεκάδες άλλες παραγωγές προτείνουμε μια τηλεοπτική εκδοχή «σπασμένη» σε δύο ενενηντάλεπτα επεισόδια, το «Anne Frank: The whole story» (2001) με τον Μπεν Κίνγκσλεϊ στον ρόλο του πατέρα Ότο, ο οποίος ήταν και ο μοναδικός επιζών της οικογένειας και αυτός που περιέσωσε το ημερολόγιο και φρόντισε το μήνυμά του να διαδοθεί σε όλο τον κόσμο.
Η θεωρία του Ροθ
Και μετά, βέβαια, υπάρχει και ο Φίλιπ Ροθ, ο οποίος στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου του «Ο συγγραφέας-φάντασμα» (το πρώτο μέρος της τριλογίας «Ζούκερμαν δεσμώτης», εκδόσεις Πόλις) πλάθει ένα απίθανο σενάριο εναλλακτικής ιστορίας. Ο πρωταγωνιστής του, Νέιθαν Ζούκερμαν, γνωρίζει μια μυστηριώδη κοπέλα ονόματι Έιμι Μπελέτ, για την οποία φαντασιώνεται ότι πρόκειται για την ίδια την Άννα Φρανκ. Ότι δηλαδή η Άννα δεν εκτελέστηκε ποτέ από τους Γερμανούς (άλλωστε δεν βρέθηκε ποτέ το σώμα της), ότι διέφυγε στις ΗΠΑ και, πιστεύοντας ότι η οικογένειά της έχει αφανιστεί, μαζί και το ημερολόγιό της, ξεκινά μια καινούργια ζωή αλλάζοντας το όνομά της. Αρχικά για να αποκοπεί από το παρελθόν και στη συνέχεια, όταν πια το «Ημερολόγιο» εκδίδεται και γίνεται διάσημο, επιλέγει να μείνει στην αφάνεια, ώστε να επιτρέψει στον μύθο του κειμένου της να «ανθίσει». Ένα μικρό αριστούργημα. ■