Η πόλη και η «Πόλη»

2' 32" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Το «μυθιστόρημα δίχως λέξεις» εμφανίστηκε στη Γερμανία του Μεσοπολέμου ως μία ακόμα εξπρεσιονιστική έκφραση κοινωνικής κριτικής, ένας κατά κάποιον τρόπο πρόγονος των graphic novels, με την ιστορία όμως να δομείται (έστω και χαλαρά) από την αλληλουχία ξυλογραφιών και με την αυστηρή απουσία οποιασδήποτε λέξης (κεφάλαια, λεζάντες, υποσημειώσεις κ.ά.), εκτός από τον τίτλο. Θεμελιωτής του είδους θεωρείται ο Βέλγος καλλιτέχνης Φρανς Μαζερέελ (1889-1972), δημιουργός πολυάριθμων τέτοιων μυθιστορημάτων, εκ των οποίων ένα από τα διασημότερα, «Η Πόλη» (1925), μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα. Μην περιμένετε κάποια πολύ ζωηρή πλοκή, κάποια αγωνιώδη εξέλιξη. Αυτό που καταφέρνει ο Μαζερέελ είναι να αποδώσει καταπληκτικά, μέσα από τις ασπρόμαυρες εικόνες του, την αίσθηση του τόπου, της εποχής και των ανθρώπων. 

«Όλα όσα υπάρχουν και χαρακτηρίζουν τον σημερινό κόσμο γίνονται μοτίβα στα σχέδια και στα χαρακτικά του: και είναι τέτοιος ο όγκος του έργου του ακούραστου δημιουργού, ώστε αποτυπώνονται σε αυτό όλα τα πρόσωπα και οι εκδοχές του κόσμου μας· και θα μπορούσαμε να διαβάσουμε στα έργα του ολόκληρη την απέραντη ποικιλία των μορφών της εποχής μας, όπως στα εικονογράμματα των αρχαίων Αιγυπτίων διαβάζουμε ολόκληρο τον δικό τους αρχαίο κόσμο», γράφει στον πρόλογο της έκδοσης ο Στέφαν Τσβάιχ, σε ένα κείμενο συνομήλικο της «Πόλης». «Αν χάνονταν τα πάντα –βιβλία, μνημεία, φωτογραφίες και καταγραφές– και αν μας έμεναν μόνο τα χαρακτικά που ο Μαζερέελ φιλοτέχνησε μέσα σε μόλις δέκα χρόνια, θα ήταν αρκετά για να γνωρίσει κανείς τον σημερινό κόσμο».

Στις εκατό ξυλογραφίες του Μαζερέελ οι άνθρωποι είναι μόνοι κι όταν δεν είναι, είναι μέρος του πλήθους. Μια λεπτομέρεια στους ορμητικούς ρυθμούς της μεγαλούπολης, η ταυτότητα της οποίας ήταν εκείνα τα χρόνια υπό διαμόρφωση στη γεωγραφία μιας καινούργιας Ευρώπης. Η πόλη είναι η πρωταγωνίστρια της ιστορίας· δεν κατονομάζεται, αν και θεωρείται ότι πρόκειται πιθανότατα για το Παρίσι (όπου εκδόθηκε το βιβλίο) ή το Βερολίνο, δύο εμβληματικές μεγαλουπόλεις της ηπείρου, αμφότερες τόποι κατοικίας του Μαζερέελ για κάποια χρόνια. Όποια και αν είναι όμως η πόλη της «Πόλης», δεν έχει μεγάλη σημασία. Η ζωή στα μεγάλα αστικά κέντρα είναι η ίδια, έτσι όπως εναλλάσσεται ο έρωτας με τον θάνατο, η διασκέδαση με τον πόνο και οι καθημερινές στιγμές με εκείνες τις άλλες που μοιάζουν μοναδικές. Έτσι όπως εναλλάσσεται το άσπρο με το μαύρο.

«Αν και τα χαρακτικά του Φρανς Μαζερέελ είναι έργα μιας συγκεκριμένης ιστορικής στιγμής, η πόλη που μας παρουσιάζει είναι σχεδόν αναγνωρίσιμη σήμερα στις πρωτεύουσες της Δύσης, όπου παιδιά εξαφανίζονται, “άστεγοι” τριγυρίζουν στους δρόμους, κυβερνήσεις πριμοδοτούν τους πλούσιους για τα πλούτη τους και τιμωρούν τους φτωχούς για τη φτώχεια τους – και όπου ιδέες και φαντασία, αγώνας και αμφισβήτηση μπορούν να φέρουν αποτέλεσμα», γράφει η Marina Warner το 1988, στο δεύτερο εισαγωγικό κείμενο που φιλοξενείται στην ελληνική έκδοση.  

 Ένα κειμήλιο για την ιστορία των πόλεων, την ιστορία της εποχής, την ιστορία της τέχνης. Ένα έργο παράλληλο της ταινίας «Μετρόπολις» του Φριτς Λανγκ, που διαβάζεται μαζί με τα «Βερολινέζικα χρονικά» (εκδ. Άγρα) του  Γιόζεφ Ροτ, τον «Παράδεισο των κυριών» (εκδ. Στερέωμα) του Εμίλ Ζολά, τον «Παριζιάνο χωρικό» (εκδ. Ύψιλον) του Λουί Αραγκόν, τα «Παιδικά χρόνια στο Βερολίνο το χίλια εννιακόσια» (εκδ. Άγρα) του Βάλτερ Μπένγιαμιν. ■

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή