«Συγγνώμη που δεν φοράω και εγώ κοστούμι», λέει χαμογελώντας μόλις συναντά στο αεροδρόμιο της Ντάκα τον αμήχανο κοστουμαρισμένο πρέσβη του Μπανγκλαντές στις Βρυξέλλες που θα τον συνόδευε στο ταξίδι του. Ο Χρήστος Στυλιανίδης, ο Κύπριος επίτροπος Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Διαχείρισης Κρίσεων έχει μάθει από τα περίπου 400 ταξίδια που έχει κάνει σε λιγότερο από τέσσερα χρόνια να είναι έτοιμος για κάθε περίσταση. Γνωρίζοντας τις συνθήκες στο νοτιότερο σημείο του Μπανγκλαντές, όπου θα πήγαινε για να δει από πρώτο χέρι τις ανάγκες στον μεγαλύτερο προσφυγικό καταυλισμό του κόσμου, οι ορειβατικές μπότες, το απλό παντελόνι και το αδιάβροχο γιλέκο με τη σημαία της Ευρωπαϊκής Ενωσης ήταν η σωστή ενδυμασία.
«Παιδί μου να μείνεις φυσιολογικός άνθρωπος» του είχε πει ο πατέρας του, μικρός καταστηματάρχης στην Πράσινη Γραμμή της Λευκωσίας και ο κ. Στυλιανίδης στα 59 του φαίνεται να έχει στο μυαλό του αυτή τη συμβουλή. Δεν είναι λίγες οι φορές κατά τη διάρκεια της αποστολής του που θα σκύψει για να δει από κοντά αν κάποιο παιδί πάσχει από υποσιτισμό ή για να ακούσει καλύτερα την ιστορία μιας κακοποιημένης γυναίκας, γι’ αυτό και το κοστούμι σε τέτοια ταξίδια μένει συνήθως στις Βρυξέλλες.
Αλλωστε, το μότο που έχει από όταν ανέλαβε το πόστο του είναι πως «όταν κάτι συμβαίνει πρέπει να είσαι εκεί» και αυτό το εφάρμοσε από την αρχή. Στην παρθενική ακρόασή του στο Ευρωκοινοβούλιο τον Νοέμβριο του 2014, η πρώτη ερώτηση που του τέθηκε ήταν «τι θα κάνετε για τον Εμπολα;», την παγκόσμια πανδημία που ήταν τότε στο απόγειό της μετρώντας χιλιάδες θύματα στην Αφρική. «Θα πάω να δω την κατάσταση από κοντά» είπε χωρίς δεύτερη σκέψη, για να λάβει έπειτα από λίγο τηλεφώνημα από την τρομοκρατημένη γυναίκα του: «Χρήστο είσαι με τα καλά σου;».
Στο «κόκκινο τρίγωνο»
Ο κ. Στυλιανίδης έχει στη διάθεσή του προϋπολογισμό ύψους 2 δισ. ευρώ και δεν διστάζει να βρεθεί στα πιο απομακρυσμένα σημεία του πλανήτη για να αξιολογήσει ο ίδιος τους κινδύνους. Ετσι έκανε και το 2014 όταν κανένας επίσημος δεν είχε βρεθεί στο «κόκκινο τρίγωνο» όπως αποκαλούσαν τις τρεις χώρες –Σιέρα Λεόνε, Γουινέα, Λιβερία– που ξέσπασε η επιδημία του Εμπολα. Ως Ευρωπαίος συντονιστής για την αντιμετώπιση της πανδημίας που εξελισσόταν σε παγκόσμια απειλή πήρε το αεροπλάνο για τη Σιέρα Λεόνε.
Φτάνοντας, συνειδητοποιεί ότι το πρώτο που πρέπει να κάνει είναι να σταματήσει τη μετάδοση του ιού η οποία –καταλαβαίνει ότι– οφειλόταν κυρίως στις κηδείες των θυμάτων του Εμπολα, καθώς οι παραδοσιακές πρακτικές περιλάμβαναν άμεση επαφή με τους νεκρούς. «Το πρώτο πράγμα που είπα ήταν να το σταματήσουν», μας λέει.
Δεύτερο βήμα η δημιουργία ενός μηχανισμού ο οποίος θα επέτρεπε την άμεση επιστροφή του εξειδικευμένου προσωπικού σε περίπτωση μόλυνσης. Οι ιατρικές ομάδες δεν δέχονταν να πάνε αν δεν γνώριζαν πως σε περίπτωση μόλυνσης από τον ιό θα μπορέσουν να γυρίσουν για να αντιμετωπιστεί η ασθένειά τους άμεσα.
«Εκείνη τη στιγμή η πρώτη προτεραιότητα ήταν να εξασφαλίσουμε τα ευρωπαϊκά σύνορα», λέει με κάποια αγωνία να διακρίνεται στη φωνή του ακόμα και σήμερα. Με τις κινήσεις που γίνονται, σε μόλις δέκα μέρες ο έντονος κίνδυνος περιορίζεται, αλλά ο ίδιος μας λέει πως «έναν χρόνο δεν κοιμήθηκα».
Με βάση τα διδάγματα που αντλήθηκαν από την αντιμετώπιση του Εμπολα, ο κ. Στυλιανίδης δημιουργεί το 2016 το Ευρωπαϊκό Ιατρικό Σώμα (ΕΙΣ), μια μονάδα αποτελούμενη από ομάδες ιατρών και ιατρικό εξοπλισμό από τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. που μπορεί να διατεθούν άμεσα σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Πέρα από τους ιατρούς και τους εμπειρογνώμονες σε θέματα υγείας, η μονάδα περιέχει κινητά εργαστήρια βιοασφάλειας, αεροσκάφη υγειονομικής εκκένωσης και ομάδες υλικοτεχνικής υποστήριξης σε περίπτωση μελλοντικών επιδημιών. Από το Κονγκό βοηθώντας την αντιμετώπιση κίτρινου πυρετού μέχρι τον περιορισμό της εξάπλωσης της διφθερίτιδας στο Μπανγκλαντές, οι ομάδες αυτές έχουν κάνει μία σειρά από αποστολές παγκοσμίως βοηθώντας τις χώρες αλλά και εξασφαλίζοντας ότι τέτοιες επιδημίες δεν θα φτάσουν στα ευρωπαϊκά σύνορα.
Παρόλο που το χαρτοφυλάκιό του επικεντρώνεται σε ανθρωπιστικές κρίσεις εκτός Ευρώπης, όταν ξέσπασε η μεταναστευτική κρίση στη χώρα μας η Επιτροπή ενήργησε πολύ γρήγορα, καθώς δημιούργησε μόλις σε 15 μέρες ένα νέο όργανο που θα επέτρεπε να δοθεί βοήθεια για ανθρωπιστική κρίση εντός της Ευρώπης. «Η Ελλάδα δεν αφέθηκε μόνη της», λέει και τονίζει πως «καμία νομοθεσία δεν έχει περάσει τόσο γρήγορα».
«Παράδειγμα οι Ελληνες»
Για τον ίδιο, παρόλο που «οι Ελληνες πολίτες είναι παράδειγμα φιλοξενίας και γενναιοδωρίας» κάνοντας τον –όπως λέει– να νιώθει περήφανος ως Eλληνας, συγχρόνως τονίζει πως περιμένει τα κονδύλια που έχουν διατεθεί, ύψους 1,4 δισ. ευρώ εκ μέρους της Ε.E., «να τύχουν μεγαλύτερης αξιοποίησης και απορρόφησης από πλευράς ελληνικών αρχών». Ο ίδιος προσθέτει πως με την απορρόφηση αναμένεται ότι οι συνθήκες θα καλυτερέψουν και για τους πρόσφυγες και για τους νησιώτες και τονίζει πως «είναι αδύνατο να πιστέψεις ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να αξιοποιήσει αυτούς τους πόρους».
Συγχρόνως ασκεί κριτική και σε άλλα κράτη-μέλη που δεν δέχονται να συμμετάσχουν στον επιμερισμό του μεταναστευτικού βάρους. «Δεν πιστεύω ότι δημιουργείται πρόβλημα συνοχής οποιασδήποτε ευρωπαϊκής κοινωνίας όταν ζητάμε να μεταφέρουμε 2.000 ή 3.000 πρόσφυγες σε κοινωνίες των δέκα εκατομμυρίων».
Απορρίφθηκαν επικίνδυνες ιδέες
Στην Κύπρο, ο Χρήστος Στυλιανίδης είναι απόλυτα ταυτισμένος με δύο ιδέες: με την ανάγκη λύσης του Κυπριακού αλλά και με τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας. Τον ρωτάμε ποιο ήταν το μήνυμα του πρώτου γύρου των εκλογών. «Ο Κύπριος πολίτης με την ψήφο του στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών έστειλε καθαρό μήνυμα για επανέναρξη του διαλόγου με στόχο τη λύση για μια ευρωπαϊκή Κύπρο. Ο Νίκος Αναστασιάδης είναι αναμφισβήτητα αυτός που μπορεί να διερευνήσει αποτελεσματικά πώς μπορεί να συνεχιστεί η διαδικασία για λύση», λέει. Ο ίδιος είναι πεπεισμένος ότι εάν δεν γίνει όλη η Κύπρος ευρωπαϊκή επικράτεια, δεν μπορεί να υπάρξει διαρκής και βιώσιμη λύση του Κυπριακού. «Βρισκόμαστε στην αβέβαιη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, με συνεχόμενες και δραματικές γεωπολιτικές αλλαγές. Η δημιουργία οποιουδήποτε εθνικού συνόρου θα αποτελέσει μόνιμη πηγή έντασης και ανασφάλειας». Μας λέει ότι σοφά οι Κύπριοι απέρριψαν με την ψήφο τους «τις αφελείς και επικίνδυνες ιδέες για οποιασδήποτε μορφής διαχωρισμό και διχοτόμηση και προέκριναν την επιδίωξη λύσης με στόχο μια ενωμένη ευρωπαϊκή Κύπρο. Θεωρώ απολύτως θετικό το αποτέλεσμα, γιατί αφήνει ανοικτή την προοπτική για να αξιοποιήσει η Κύπρος τα γεωπολιτικά, οικονομικά και ενεργειακά πλεονεκτήματα που έχει. Από την άλλη, ας μην αυταπατώμεθα: Η ευρωπαϊκή εμπειρία δείχνει ότι η κατάτμηση υφιστάμενων κρατών είναι εκτός πραγματικότητας. Η Ευρώπη, πόσο μάλλον ένα μικρό κράτος όπως η Κύπρος, δεν μπορεί να αφομοιώσει οιασδήποτε μορφής αποσχιστικές λύσεις και διευθετήσεις».
Πρέπει να συνδεθεί η ανθρωπιστική βοήθεια με την εκπαίδευση
Οταν ήμασταν στο Μπανγκλαντές, στον μεγαλύτερο προσφυγικό καταυλισμό του κόσμου, πολλοί άνθρωποι δεν είχαν πρόσβαση σε τρόφιμα ή φάρμακα. Το βράδυ στο ξενοδοχείο που συζητούσαμε ποιες ανάγκες έπρεπε να καλυφθούν άμεσα, ο κ. Στυλιανίδης έβαλε στην ίδια κατηγορία και την εκπαίδευση.
«Να ξεκινήσουν τα παιδιά στον καταυλισμό να κάνουν κάποιου είδους μαθήματα». Ακούγεται υπερβολικό, όμως ο ίδιος έχει εξήγηση. Ενα από τα πρώτα ταξίδια του, ήταν στην Κοιλάδα Μπεκάα του Λιβάνου. Εκεί, σε μια περιοχή που ήταν φανερό ότι υπήρχαν δυνατότητες διείσδυσης τρομοκρατικών οργανώσεων, το 85% των παιδιών βρισκόταν εκτός σχολείου. Το ίδιο και στην Ιορδανία που επισκέφθηκε λίγες μέρες αργότερα. Τότε τον πλησίασε μία κυρία λέγοντάς του πως είχε περπατήσει ώρες για να λάβει την ανθρωπιστική βοήθεια γι’ αυτή και τα έξι της παιδιά.
«Αφού με ευχαρίστησε, μου είπε “τα παιδιά μου δεν έχουν μέλλον, το μόνο που τους δίνει μέλλον, ελπίδα, και προοπτική είναι η εκπαίδευση”. Ηταν κάτι που με χτύπησε». Τα παιδιά εκτός σχολείου δεν γίνονται μόνο λεία εξτρεμιστικών οργανώσεων, αντιμετωπίζουν επίσης τον κίνδυνο απαγωγών από στρατιωτικές οργανώσεις ή πολλά κορίτσια δίνονται για γάμο σε νεαρή ηλικία (12-15 ετών). «Αν πήγαιναν σχολείο θα μειώνονταν τέτοια περιστατικά», μας λέει.
Οι χαμένες γενιές
Ο ίδιος τονίζει ότι όταν εκδηλώνεται μια ανθρωπιστική κρίση χρειάζονται περίπου ένα-δύο χρόνια για να συνδεθούν οι καταυλισμοί με το σύστημα εκπαίδευσης. «Πρέπει να βρεις έναν μηχανισμό που θα συνδέει την ανθρωπιστική βοήθεια με την εκπαίδευση άμεσα, έτσι ώστε να μην υπάρχουν χαμένες γενιές», λέει και δεν κρύβει το παράπονό του, καθώς όταν αρχικά τόνιζε την ανάγκη για αύξηση των κονδυλίων της εκπαίδευσης, οι ομόλογοί του τον αντιμετώπιζαν με δυσπιστία. «Οταν έβαλα την εκπαίδευση στα είδη “πρώτης ανάγκης”, ήταν έτοιμοι να με φάνε, δεν είχα τη συναίνεση που ήθελα, καθώς ήταν κάτι έξω από το πρωτόκολλο», λέει. Σήμερα, ο ίδιος κατάφερε το 8% του προϋπολογισμού να χρησιμοποιείται για την εκπαίδευση από το μόλις 1% που ήταν όταν ανέλαβε.
Εχοντας ταξιδέψει σε όλο τον πλανήτη, ο κ. Στυλιανίδης είναι από τους λίγους που έχει εμπεριστατωμένη γνώμη για το ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που θα αντιμετωπίσει η Ε.Ε. το επόμενο διάστημα. «Η Αφρική» μας λέει χωρίς δεύτερη σκέψη. Και αυτό για μία σειρά από λόγους: πρώτον στην περιοχή αυτή αναμένεται μια δημογραφική έκρηξη. «Η Νιγηρία των 180 εκατ. σήμερα, αναμένεται να φτάσει τα 300-350 εκατ. μέχρι το 2040», λέει και τονίζει ότι ο αυξημένος πληθυσμός αν δεν συνοδευθεί με μια μεγάλη ανάπτυξη που θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας είναι πιθανό να πυροδοτήσει μια μεταναστευτική κρίση και όχι μόνο.
Μπορεί να θέσει και θέματα ασφαλείας, καθώς μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού είναι μουσουλμάνοι, που όταν βρεθούν σε συνθήκες ανέχειας μπορεί να οδηγηθούν στον εξτρεμισμό. Για τον ίδιο, η ανθρωπιστική βοήθεια που δίνει η Ε.Ε. πρέπει άμεσα να συνδεθεί με ιδιωτικές επενδύσεις. «Πρέπει να κάνουμε ένα σχέδιο τύπου Μάρσαλ για την Αφρική» τονίζει.
Η συνάντηση
Βρισκόμαστε στις 23.000 πόδια πετώντας από την Ντάκα για Αμπου Ντάμπι. Είναι περασμένα μεσάνυχτα κάπου πάνω από τον Κόλπο της Βεγγάλης. Το βραδινό γεύμα μας, μία μικρή ποικιλία από ανατολίτικους μεζέδες, κοτόπουλο με ρύζι για κύριο και ένα μικρό μπακλαβαδάκι για γλυκό. Τα φώτα καμπίνας έχουν χαμηλώσει και ενώ οι περισσότεροι επιβάτες προετοιμάζονται για ύπνο, εμείς αρχίζουμε τη συζήτηση. Φωτογραφία βγάλαμε αργότερα, τα ξημερώματα, στο lounge της Εtihad στο αεροδρόμιο του Aμπου Ντάμπι, περιμένοντας την πτήση για Βρυξέλλες, με κάποιες λιχουδιές που μοιραστήκαμε από τον μπουφέ.
Oι σταθμοί του
1958
Γεννήθηκε στη Λευκωσία. Μεγάλωσε στην Πράσινη Γραμμή. Τα γεγονότα του ’63-’64 και η τουρκική εισβολή καθόρισαν τη σχέση του με την πολιτική.
1983
Ελαβε πτυχίο Οδοντιατρικής από το ΑΠΘ. Αργότερα ανέλαβε πρωτοβουλίες για την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. και συνεργάστηκε με τον Γιάννο Κρανιδιώτη.
1995
Ιδρυσε την Κίνηση Πολιτικού Εκσυγχρονισμού με στόχο την προώθηση της ευρωπαϊκής Κύπρου και τον εκσυγχρονισμό του πολιτικού συστήματος.
1998
Διορίζεται από τον Γλαύκο Κληρίδη, τον πολιτικό του μέντορα, κυβερνητικός εκπρόσωπος.
2006
Εκλέγεται βουλευτής του ΔΗΣΥ, λαμβάνοντας τον μεγαλύτερο αριθμό ψήφων και επανεκλέγεται το 2011.
2013
Τον Μάρτιο διορίζεται κυβερνητικός εκπρόσωπος από τον Νίκο Αναστασιάδη και τον Μάιο του 2014 εκλέγεται ευρωβουλευτής του ΔΗΣΥ.
2014
Τον Νοέμβριο αναλαμβάνει Ευρωπαίος επίτροπος Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Διαχείρισης Κρίσεων.